Καβάφης για εφήβους, ενηλίκους, ερευνητές

Καβάφης για εφήβους, ενηλίκους, ερευνητές

7' 51" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στην είσοδο της Πλάκας, επί της Βασιλίσσης Αμαλίας, το Ιδρυμα Ωνάση και η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη δουλεύουν ακατάπαυστα. Το νεοκλασικό κτίσμα των αρχών του 20ού αιώνα, από τον Αθηναίο αρχιτέκτονα Αναστάσιο Μεταξά, με τη βαριά ξύλινη πόρτα, θησαυρίζει το Αρχείο Καβάφη καθώς και δύο μεγάλες συλλογές βιβλίων: την Ελληνική Βιβλιοθήκη (πρώην συλλογή Κ. Στάικου) και την Περιηγητική Συλλογή. Το πρώτο ήταν αυτό που με έφερε στο σαλόνι της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, σε μία συνάντηση με τη Μαριάννα Χριστοφή, συντονίστρια Επικοινωνίας και Δράσεων, και τον Θοδωρή Χιώτη, συντονιστή Ερευνας και Ψηφιακής Ανάπτυξης του Αρχείου Καβάφη του Ιδρύματος Ωνάση. Οι δυο τους ανήκουν στην ομάδα που εργάζεται πυρετωδώς για την προετοιμασία του δεύτερου Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη, ενώ παράλληλα οργανώνει και υλοποιεί άλλα τρία εκπαιδευτικά προγράμματα με κεντρικό άξονα πάντα το Αρχείο Καβάφη. «Εστιάζουμε στην εκπαιδευτική διάσταση όλων των δράσεων. Η εκπαίδευση και η προσβασιμότητα είναι οι δύο βασικοί πυλώνες του σχεδιασμού μας. Μάλιστα, ετοιμάζουμε τη δεύτερη έκδοση ποιημάτων του Κ.Π. Καβάφη για μη βλέποντες, με 48 ποιήματα», λέει η Μαριάννα Χριστοφή στην «Κ».

Πυρηνικό εργαστήριο

Το φετινό Θερινό Σχολείο, και πάλι με την αποκλειστική χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση, κινείται γύρω από τη σχέση του Καβάφη με την αρχαιότητα, συνεχίζοντας έτσι τις περυσινές οικουμενικές «ανησυχίες» του μεγάλου Αλεξανδρινού, αφού η θεματική του 2017 ήταν «Ο Καβάφης στον κόσμο».

Επί επτά ημέρες, από τις 10 έως τις 17 Ιουλίου, η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη είχε μετατραπεί σε ένα πυρηνικό εργαστήριο. Οι έξι καθηγητές και οι 15 συμμετέχοντες δεν έβγαλαν τον Καβάφη στιγμή από το μυαλό και τις κουβέντες τους. «Πέρα από τα σεμινάρια, τις διαλέξεις και τις συζητήσεις, ακόμη και τις ώρες της ανάπαυσης ή της διασκέδασης η κουβέντα για τον Καβάφη συνεχιζόταν», αφηγείται η Μαριάννα Χριστοφή, για να τη συμπληρώσει ο Θοδωρής Χιώτης: «Ποτέ δεν ξεφύγαμε από τον ποιητή. Για επτά ημέρες, επί αρκετές ώρες καθημερινά, δημιουργήθηκε ένα δυναμικό, γόνιμο και ανοιχτό πεδίο. Καθηγητές και μαθητές μιλούσαν πολύ ανοιχτά, αποδεικνύοντας ότι ο Καβάφης αποτελεί “γέφυρα”, μια lingua franca, που διαρκώς δημιουργεί εκπλήξεις».

Οι Γρηγόρης Τζουσδάνης (Πανεπιστήμιο του Οχάιο), Μαρία Μπολέτση (Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ), Ναταλί Μελά (Πανεπιστήμιο Κορνέλ), Patrick McGuiness και Δημήτρης Παπανικολάου (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης) και Στάθης Γουργουρής (Πανεπιστήμιο Κολούμπια) πυροδότησαν συζητήσεις μεταξύ των 15 νέων ερευνητών, από 10 χώρες του κόσμου, συζητώντας, μεταξύ πολλών άλλων, για την ερμηνευτική πολυφωνία και τη μεταφραστική πολυγλωσσία των ανά τον κόσμο καβαφιστών σήμερα αλλά και διαχρονικά. «Είμαι μεταφράστρια του Καβάφη στα γεωργιανά. Την πρώτη φορά που διάβασα το ποίημα “H Πόλις” σε ένα εγχειρίδιο ελληνικών, ήξερα ότι αυτή ήθελα να είναι η δουλειά μου», αναφέρει η Τάτια Μτβάρελιτζ, μία εκ των μαθητών-ερευνητών. «Ο Καβάφης μάς βοηθά να αξιολογήσουμε την προοπτική των άλλων», συμπληρώνει ο Γρηγόρης Τζουσδάνης, καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο και ένας εκ των καθηγητών του Διεθνούς Θερινού Σχολείο Καβάφη 2017.

Αυτό που η Μαριάννα Χριστοφή επισημαίνει εμφατικά είναι «η ισότιμη συμμετοχή στον επιστημονικό διάλογο» μεταξύ των καθηγητών και των μαθητών (διδακτορικοί, μεταδιδακτορικοί φοιτητές και νέοι ερευνητές). «Υπήρχε, μεν, ένα δέος προς τους ακαδημαϊκούς, αλλά η συζήτηση μετατρεπόταν σε μια στρογγυλή τράπεζα, χωρίς ιεραρχίες», ενώ ο Θοδωρής Χιώτης προσθέτει: «Υπήρξαν διαφορετικές προσεγγίσεις απ’ όλες τις πλευρές, αλλά αυτό συμβαίνει γενικά με τον Αλεξανδρινό. Το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη βοήθησε να ανιχνεύσουμε συγκλίσεις, αποκλίσεις και εντάσεις. Αξιοπρόσκετη ήταν η… ομοιογένεια της ανομοιογένειας, που δημιούργησε μια φοβερή παρέα».

«Αυτόνομη κοινότητα»

Πάντως, και για το φετινό Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη, από τις 9 έως τις 15 Ιουλίου, η προσδοκία είναι να αποτελέσει μια «προσωρινή αυτόνομη κοινότητα», όπως λέει ο Θοδωρής Χιώτης. Το open call για συμμετοχή μαθητών «τρέχει» έως τις 31 Ιανουαρίου, ενώ έχουν ήδη ανακοινωθεί οι φετινοί καθηγητές: Alastair Blanshard (Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ), Johanna Hanink (Πανεπιστήμιο Μπράουν), Brooke Holmes (Πανεπιστήμιο Πρίνστον), Stefano Evangelista (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης), Τάκης Καγιαλής (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), Χριστόδουλος Παναγιώτου (καλλιτέχνης). «Σιγά σιγά, συγκεντρώνεται η κρίσιμη μάζα των ερευνητών που θα βοηθήσει στη διασπορά του Καβάφη στον κόσμο», σημειώνει ο Θοδωρής Χιώτης, ενώ η Μαριάννα Χριστοφή προσθέτει: «Οι συμμετέχοντες, καθηγητές και μαθητές, εξελίσσουν την έρευνα και την επιστρέφουν στο κοινό. Το Σχολείο τροφοδοτεί της μελλοντικές καβαφικές έρευνες και εκδόσεις». «Το Θερινό Σχολείο θα είναι πάντα μια αρχή για έναν νέο κύκλο αντίστοιχων σπουδών, γι’ αυτό καλούμε διαφορετικούς ερευνητές μεταξύ τους. Μας επισημαίνονται πράγματα που γνωρίζαμε και δεν είχαμε προσέξει. Φτιάχνουμε το δικό μας ποίημα με τη συνάντηση αυτών των ανθρώπων, μέσω της μοναδικής γενναιοδωρίας απ’ όλες τις πλευρές. Ο Καβάφης είναι ένα συνεχές παρόν, κι εμείς το δοκιμάζουμε», ολοκληρώνει την κουβέντα μας ο Θοδωρής Χιώτης.

Προγράμματα για όλους

Τρεις είναι οι κατηγορίες στις οποίες χωρίζονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Αρχείου Καβάφη: εφήβων, ενηλίκων (για το ευρύ κοινό) και ερευνητών. Ειδικά για τους πρώτους, από τον Δεκέμβριο έως και τον Μάιο «τρέχει» το πρόγραμμα «Ο Καβάφης πάει σχολείο», με τη συμμετοχή δημόσιων σχολείων της Αττικής και της περιφέρειας (πέρυσι ήταν η Καστοριά, φέτος η Πέλλα). Σε οκτώ τρίωρες συναντήσεις, για τα σχολεία του Λεκανοπεδίου, εκτός σχολικών ωρών, τα διατμηματικά (γυμνάσιο-λύκειο) εργαστήρια με έμπνευση τον ποιητή δημιουργούν εικαστικά έργα, χειροποίητες εκδόσεις, γκραφίτι, ηλεκτρονικό ήχο και περφόρμανς, με τη συμμετοχή ποιητών και καλλιτεχνών. «Τα παιδιά ανακαλύπτουν και αναπτύσσουν δεξιότητες που δεν τις “χωράει” το σχολείο», λέει ο Θοδωρής Χιώτης. Παράλληλα, την περίοδο Φεβρουαρίου-Μαΐου, στην Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, θα λάβουν χώρα τα «Μαθήματα Καβάφη για ενήλικες», με θέμα «Εις την Τέχνην. Επιθυμίες και αισθήσεις», με την επιμέλεια της Ερασμίας Σταυροπούλου, ομότιμης καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ταυτόχρονα, την ίδια χρονική περίοδο, ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, επιμελείται τον φετινό Κύκλο Ερευνητικών Σεμιναρίων Αρχείου Καβάφη, με κορυφαίους ερευνητές να μοιράζονται το πρωτότυπο έργο τους πάνω στην ποίηση του Αλεξανδρινού. Οπως επισημαίνει ο Θοδωρής Χιώτης, οι δράσεις του αρχείου διαπνέονται από την αρχή ότι «ο Καβάφης απευθύνεται σε όλους, όχι μόνο στους φιλολόγους ή τους ποιητές».

​Περισσότερες πληροφορίες για τις αιτήσεις και τις προϋποθέσεις συμμετοχής στο International Cavafy Summer School μπορείτε να βρείτε στο www.onassis.org.

Αρνηση των τεχνητών ορίων

TATIA MTVARELIDZE*

Ως ελληνίστρια και ως άνθρωπος είχα πολλούς λόγους να προσεγγίσω το έργο του Καβάφη από διαφορετικές απόψεις. Oμως, ο πιο σημαντικός λόγος για μένα ήταν η διαχρονικότητα και ο παγκόσμιος χαρακτήρας της σκέψης του. Eνας άλλος λόγος ήταν το μοναδικό ποιητικό ύφος του έργου του, το οποίο μπορεί να είναι μινιμαλιστικό, όμως εμπεριέχει τόσο λυρισμό, που η ποιητική σκέψη του Καβάφη συχνά παρουσιάζεται ως ένα οξύμωρο σχήμα, επειδή είναι απλή και δύσκολη συγχρόνως. Αρα η βαθύτητα της σκέψης και το ύφος έγιναν μεγάλη πρόκληση για μένα στο να μεταφράσω την ποίηση του Καβάφη σωστά – που σημαίνει ότι στη μετάφραση πρέπει να διατηρηθεί και το νόημα και το ύφος του ποιήματος, πράγμα που είναι πάρα πολύ δύσκολο.

Στο Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη πρώτα απ’ όλα έμαθα ότι δεν αρκεί να είσαι καβαφιστής ή ελληνιστής για να καταλάβεις τον Καβάφη. Χρειάζεται να είσαι άνθρωπος, με την πιο αυθεντική έννοια της λέξης. Στο θερινό σχολείο συμμετείχαμε άνθρωποι από διάφορα μέρη της γης, οι οποίοι προερχόμαστε από διαφορετικές πολιτισμικές και προσωπικές εμπειρίες, μα στη διάρκεια των καταπληκτικών σεμιναρίων του σχολείου, όλοι μας ανακαλύψαμε τον εαυτόν μας μέσα στην ποίηση του Καβάφη. Αν το αναλύσουμε σε προσωπικό επίπεδο, μετά το θερινό σχολείο, όταν γύρισα στη Γεωργία, ήδη είχα πάρει την απόφαση να μεταφράσω όχι μόνο τα αγαπημένα μου ποιήματα του Καβάφη, αλλά όλο το σώμα των ποιημάτων του. Και το κάνω.

Ο κόσμος μας, που είναι τόσο ανοιχτός και ταυτόχρονα τόσο κλειστός, έχει μεγάλη ανάγκη από ανθρώπους με καβαφικό πνεύμα. Είμαι σίγουρη ότι τέτοιο πνεύμα είναι μεταδοτικό και μεταδίδεται μέσω της δύναμης του λόγου. Η ποίηση του Καβάφη είναι ένας θησαυρός, στον οποίον οι άνθρωποι μπορούν να ανακαλύψουν τη μοναδικότητα και τις ομοιότητές τους και να αρνηθούν όλα τα τεχνητά όρια, όπως το κάνει ο ίδιος ο ποιητής.

* Η Tatia Mtvarelidze είναι διδακτορική ερευνήτρια στο Κρατικό Πανεπιστήμιο Τιφλίδας.

Αυτό που εκείνος ήθελε να δούμε

EWA ROZA JANION*

Βρίσκω την ποίηση του Καβάφη σύγχρονη και σημαντική. Οι πολυάριθμες μεταφράσεις που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια (2011, 2013, 2014, στα πολωνικά) επιβεβαιώνουν τον ισχυρισμό μου. Κανένας άλλος σύγχρονος Ελληνας συγγραφέας δεν έχει συζητηθεί τόσο έντονα όσο ο Καβάφης (για να είμαι ειλικρινής, στην Πολωνία είναι ο μόνος Ελληνας συγγραφέας που συγκεντρώνει ενδιαφέρον πέραν του στενού κύκλου των νεοελληνιστών ακαδημαϊκών). Ο Καβάφης έχει ενδιαφέρον και πέρα από την ελληνικότητά του και η εμπειρία του γίνεται κατανοητή ως υπερβαίνουσα την έννοια του έθνους, της εθνικής γλώσσας ή κουλτούρας. Ωστόσο, το γεγονός πως ο Καβάφης είναι ευρέως αναγνωρισμένος δεν σημαίνει ότι κάθε πλευρά της ποίησής του έχει ερευνηθεί ενδελεχώς.

Το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη αποτέλεσε για εμένα μια πολύ παραγωγική περίοδο, όχι μόνο γιατί μου προσέφερε τη δυνατότητα να εμβαθύνω τις γνώσεις μου γύρω από τον Καβάφη και το έργο του, αλλά κυρίως γιατί αποτέλεσε χώρο συνάντησης διαφορετικών ιδεών και ερμηνειών, πολλές φορές αιφνιδιαστικών και προερχόμενων από πολύ μακρινές μεταξύ τους αφετηρίες. Επίσης, επιβεβαίωσε τη σκέψη τού ότι η ανάπτυξη μιας έρευνας πάνω στον Καβάφη είναι πολύ σημαντική και ότι υπάρχει κοινό στο οποίο απευθύνεται μια τέτοια έρευνα.

Η πλέον ουσιώδης εμπειρία του σχολείου ήταν να δω μέρους του φυσικού αρχείου. Το να δω το αυθεντικό υλικό ήταν μια διαφωτιστική εμπειρία. Κατά τη διάρκεια ενός εκ των σεμιναρίων του Θερινού Σχολείου, αφιερωμένου στη βιογραφία του Καβάφη, ο καθηγητής Γρηγόρης Τζουσδάνης μοιράστηκε μαζί μας την άποψη ότι ο Καβάφης, ως control freak (μου άρεσε ο όρος), ήλεγχε πλήρως το υλικό που άφηνε στα συρτάρια του (το οποίο κι αργότερα αποτέλεσε το αρχείο). Eτσι, αντιλαμβάνομαι την «εμπειρία μου στο αρχείο» ως έναν τρόπο επικοινωνίας με τον Καβάφη: το να δεις απευθείας αυτό που ο ποιητής ήθελε να δούμε.

* Η Ewa Roza Janion είναι βοηθός καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή