ΡΟΜΠΕΡΤ ΜΟΥΖΙΛ
Τρεις γυναίκες
μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Κεντρωτής
εκδ. Μεταίχμιο, σελ. 176
Πάνε πάνω από δέκα χρόνια από την πρώτη φορά που διάβασα τις «Τρεις γυναίκες» του Μούζιλ, από τις εκδόσεις της Νεφέλης. Τον τελευταίο καιρό, αναζητούσα εκείνο το παλιό αντίτυπο, που πλέον δεν έβρισκα, όταν με ανακούφιση πληροφορήθηκα ότι το «Μεταίχμιο» επανακυκλοφορεί τις τρεις νουβέλες του μεγάλου Αυστριακού μυθιστοριογράφου.
Σε ώριμη ηλικία, σαράντα τεσσάρων ετών ήταν ο Ρ. Μούζιλ όταν συνέγραψε τις τρεις νουβέλες που τιτλοφόρησε «Γκρίτζα, Πορτογαλίδα και Τόνκα».
Σύμφωνα με το επίμετρο του μεταφραστή και της προηγούμενης έκδοσης Γ. Κεντρωτή, ο συγγραφέας έγραψε τις «Τρεις γυναίκες» έξι χρόνια μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και δεκατρία από την προηγούμενη δημοσίευση δικού του πεζού κειμένου. Ο πόλεμος, ο άνδρας που έχει ζήσει για πολλά χρόνια εκτός σπιτιού, η αναζήτηση της ανδρικής ταυτότητας μέσα από την πολεμική ρουτίνα είναι στοιχεία που καταγράφονται στις νουβέλες.
Και στις τρεις ιστορίες οι ήρωες είναι άνδρες, στο πρόσωπο των οποίων μάλλον καθρεφτίζεται ο συγγραφέας. Αυτό που φαίνεται να τον απασχολεί και στη ζωή του είναι η συνεχής διαπραγμάτευση του αρσενικού με το θηλυκό. Ο Μούζιλ, που αναζήτησε τροφή στην ανάγνωση ψυχολογίας και ψυχανάλυσης –ήταν εξοικειωμένος με τα έργα του Φρόιντ και άλλων ψυχαναλυτών–, αναγορεύθηκε το 1908 διδάκτωρ της Φιλοσοφίας, της Φυσικής και των Μαθηματικών. Στο έργο του αναδεικνύονται τα ενδιαφέροντά του, διότι οι ιστορίες δεν είναι μόνον ερωτικές, είναι καταδικασμένες ιστορίες, ιστορίες αμαρτωλές, κρυφές, απονενοημένες, με ένα σωματικό πάθος κυρίαρχο, καθώς το μοτίβο από την αρχή έως το τέλος παραπέμπει σε ονειρική διαδικασία που οδηγεί στον θάνατο.
Ο Μούζιλ ενδιαφέρεται για την αντρική ψυχή. Ο άνδρας είναι ο ήρωάς του, το επίκεντρο των ιστοριών του. Ο Χόμο, ο Φον Κέτεν και ο εφευρέτης, γιος αξιωματικού, είναι άνδρες που αναζητούν το πάτημα στον κόσμο μέσα από την εξερεύνηση, τη διαφυγή, τον κόσμο των ανδρών. Το αίμα τους βράζει και οι γυναίκες φαίνεται να διαδραματίζουν δεύτερο ρόλο, υποδεέστερο στην άσκηση επιρροής τους. Είτε είναι παντρεμένοι είτε όχι, αναζητούν σαν μικρά παιδιά μια γη να κατακτήσουν.
Οι γυναίκες έχουν τον ρόλο είτε της αναγκαστικής συμβίωσης είτε περισσότερο της σαρκικής απόλαυσης. Εκτός από την Πορτογαλίδα, οι γυναίκες είναι υποτιμημένες εκ πρώτης. Τελικά όμως όλες οι κεντρικές ηρωίδες έχουν το εξής κοινό: αλλάζουν τον ρουν της ιστορίας, τον ανδρικό κόσμο, ανατρέπουν τη ζωή αλλά και τον θάνατο με την παρουσία τους, σιγά σιγά, υπόγεια, χωρίς επιβολή αλλά μοιραία.
Οι γυναίκες στις ιστορίες του Μούζιλ δίνουν το σώμα τους, προκαλούν τη φύση, είναι απλές, καταδεκτικές, ταπεινές, λιγομίλητες αλλά καθοριστικές. Οι άνδρες καταρρέουν ή ξαναγεννιούνται χάρη στην ύπαρξη αυτών των γυναικών. Το αντίθετο δεν συμβαίνει. Επηρεασμένος από την αναζήτηση ενός θηλυκού κόσμου, ίσως στο τέλος ενός καταστροφικού πολέμου, ο Μούζιλ εμπιστεύεται τις μυστικιστικές δυνάμεις της θηλυκότητας. Δείχνει ότι ένας άνδρας δεν μπορεί να βρει τον δρόμο του, αν δεν υπάρξει μια κομβική ένωση με μια γυναίκα που νιώθει και καταλαβαίνει –ασυνείδητα ίσως– περισσότερα από αυτόν για αυτόν.
Και στις τρεις ιστορίες οι γυναίκες εμφανίζονται ως πλάσματα ανοίκεια, εξωτικά, προερχόμενα από τη γη και το δάσος. Η γυναικεία δύναμη κρύβεται στον ερωτισμό της, στη σεξουαλικότητά της, μιας γυναικείας σεξουαλικότητας όχι με την έννοια που η δυτική κοινωνία αποτυπώνει αισθητικά. Η σεξουαλικότητα στις «Τρεις γυναίκες» έχει να κάνει με την αποστολή. Και σύμφωνα με τον Μούζιλ, μόνο μια γυναίκα μπορεί να ξέρει ποια είναι η αποστολή του άνδρα που αγάπησε.