PIERRE ASSOULINE
Γκόλεμ
μτφρ.: Μαρίζα Ντεκάστρο
εκδ. Πόλις
Ενα βιβλίο με πρωταγωνιστή κάποιον που πιστεύει πως όλη η σοφία του κόσμου έχει γραφτεί στη Βίβλο και στα βιβλία του Σαίξπηρ δεν μπορεί παρά να είναι ενδιαφέρον ακόμη κι αν διαφωνείς μαζί του. Πρωταγωνιστής είναι ο Γκυστάβ Μαγιέρ, επιληπτικός δεξιοτέχνης της σκακιστικής τέχνης. «Θέλει να είναι κάτοικος και όχι καταναλωτής. Ονειρεύεται έναν κόσμο δίχως χρήμα. Στην πραγματικότητα δεν το έχει ανάγκη. Δεν ξοδεύει σχεδόν τίποτα», λέει στην αστυνομία η κόρη του Εμμα.
Η επιληψία του Γκυστάβ Μαγιέρ παρακολουθείται από τον στενό του φίλο νευρολόγο Ρομπέρ Κλάπμαν, «μισός άνθρωπος, μισός καφεΐνη». Η αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία του Ρομπέρ αποκαλύπτεται αμέσως. Πρόκειται για μια επιστημονική ιδιοφυΐα της νευροχειρουργικής επιστήμης, ο οποίος αντιμετώπισε την επιληψία του καλού του φίλου Γκυστάβ ως ευκαιρία να εφαρμόσει το πείραμά του. Με τη φόρα ενός σύγχρονου Φρανκεστάιν εμφύτευσε στον εγκέφαλο του Γκυστάβ ηλεκτρόδια με πρόσχημα τη θεραπεία της επιληψίας.
Μετά το χειρουργείο ο Γκυστάβ ζει στο μεταίχμιο της αλήθειας, της ωφέλιμης μνήμης και της ιστορικής του ταυτότητας. Οταν η πρώην σύζυγός του βρίσκεται δολοφονημένη θεωρείται ο βασικός ύποπτος. Αμέσως ξεκινά η αναζήτησή του από την αστυνομία, η οποία ζητάει τη συνδρομή της κόρης του Εμμα, με την οποία δείχνει να είναι πολύ δεμένος. Ο Γκυστάβ αποκαλύπτει ότι ο καλός του φίλος έχει επέμβει χειρουργικά στους νευρώνες του εγκεφάλου του με τους οποίους σχετίζεται η μνήμη. Αναζητά τον ιατρικό του φάκελο και μαθαίνει την αλήθεια. Επιβάλλει στον εαυτό του ένα είδος κοινωνικού αυτοεγκλεισμού, στον οποίο ήταν από πριν μυημένος, αλλά και διαρκούς φυγής.
Μόνο που πρόκειται για φυγή προς το εβραϊκό παρελθόν του. Στις ρίζες της εβραϊκής του ταυτότητας, στη φιλοσοφία του Ιουδαϊσμού, στα τελετουργικά των προπατόρων του. Ακολουθούμε τον Γκυστάβ στη βύθιση του εβραϊκού του πυρήνα μέσα σε συναγωγές της Κεντρικής Ευρώπης. Και μοιραία αντιλαμβανόμαστε ότι το υπαρξιακό του βάθος ορίζεται από την αντήχηση της μνήμης του. Το ίδιο αφορά τους λαούς και την ιστορική τους μνήμη. «Μπορείς να σκοτώσεις τους πεθαμένους δεύτερη φορά», ερμηνεύει με δεξιοτεχνικό τρόπο ο συγγραφέας τη λήθη ή την παραποίηση της Ιστορίας. «Γιατί ο λαός είναι ένα γκόλεμ», γράφει ο Ασουλίν.
Τι ακριβώς όμως είναι το γκόλεμ; Ο μύθος του γκόλεμ –στα εβραϊκά, σημαίνει «άμορφη μάζα»– προέρχεται από την Καμπάλα, η οποία αφηγείται τη δημιουργία, κατά τον 16ο αιώνα, ενός τεχνητού όντος από κάποιον ραββίνο της Πράγας. Η ανάγκη του ανθρώπου να μιμηθεί τον Θεό δεν είναι καινούργια.
«Ξέρετε τη διαφορά μεταξύ Θεού και χειρουργού; Είναι ότι ο Θεός δεν θεωρεί τον εαυτό του χειρουργό», γράφει σε κάποιο σημείο ο συγγραφέας. Στη διαλεκτική που προκύπτει από τις προκλήσεις της επιστήμης δεν μένει ανεπηρέαστη και η λογοτεχνία. Ο Ασουλίν δίνει φιλοσοφικό υπόβαθρο σε ανακαλύψεις που διαβάζουμε καθημερινά στις ειδήσεις και μας φέρνουν σε αμηχανία. Υπάρχει μία συνέχεια μεταξύ των βιβλικών γραφών και όσων συμβαίνουν μέσα σε κλειστά επιστημονικά εργαστήρια. Το γκόλεμ είναι ένα είδος λογοτεχνικού CERN.
Μύθος και ιστορία
Ο φιλοσοφικός μύθος του γκόλεμ είναι ένα εξαιρετικό εύρημα για να χτίσει ο συγγραφέας μια ιστορία γύρω από τα ζητήματα που τον απασχολούν. Η ειρωνεία με το νέο βιβλίο του Πιερ Ασουλίν είναι ότι αντιμετωπίζεται ως αστυνομικό θρίλερ. Αυτό δημιουργεί προσδοκίες στους οπαδούς του είδους που περιμένουν εξωτερική δράση και ανατροπές για τα οποία ο συγγραφέας δεν δίνει δεκάρα.
Ο αναγνώστης είναι αδύνατον να μην αφεθεί τελικά στα φιλοσοφικά ερεθίσματα που υπαγορεύει η εγκεφαλική γραφή του Ασουλίν, χρωματίζοντάς τη με πολλές δόσεις μαύρου χιούμορ. Στο «Γκόλεμ» οι αναγνώστες αναγκάζονται να ακονίσουν τα διανοητικά τους εργαλεία παρά να ικανοποιήσουν τα ντετεκτιβικά τους ένστικτα.
Σε αυτό το βιβλίο ο συγγραφέας μού θύμισε την περίπτωση εκείνων των σεφ που επιμένουν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στο street food ενώ έχουν ήδη αστεράκι Μισλέν. Αντιμετωπίστε το ως δοκίμιο και όχι ως θρίλερ. Το αποτέλεσμα σε κάθε περίπτωση είναι γκουρμέ.