Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών
επιστημονική επιμέλεια:
Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης
Εικοστός Τόμος, Αθήνα 2017
σελ. 304 + εικ.
Σημαντική συμβολή στον διάλογο των επιστημονικών γενεών αποτελεί η πρόσφατη έκδοση του 20ού τόμου του Δελτίου Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Η ιστορία και ο πολιτισμός του Μικρασιατικού Ελληνισμού, κυρίως των Νέων Χρόνων, είναι το αντικείμενο των περισσότερων άρθρων που διαχρονικά έχουν φιλοξενηθεί στην περιοδική έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Επίσης, στο Δελτίο κατά καιρούς δημοσιεύθηκαν και κείμενα επιστημόνων από την Τουρκία, οι οποίοι συμβάλλουν με τις απόψεις τους στην ανάδειξη σημαντικών μικρασιολογικών ζητημάτων.
Η επιστημονική επιμέλεια του Δελτίου, από τον δεύτερο έως και τον παρόντα εικοστό τόμο, ανήκει στον διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, καθηγητή Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, ο οποίος στον πρόλογό του επισημαίνει: «Πρόθεση και φιλοδοξία του Δελτίου είναι να αποτελεί το ελληνικό επιστημονικό όργανο με εξειδίκευση στα θέματα της Μικράς Ασίας, υπό την ευρύτατη έννοια και να συμβάλλει παρέχοντας το ενδεδειγμένο βήμα στη συντήρηση, ανανέωση και μεταλαμπάδευση στις επόμενες επιστημονικές γενεές της έγκυρης γνώσης του Μικρασιατικού ελληνισμού».
Πρωτίστως, ο 20ός τόμος του Δελτίου είναι αφιερωμένος στον πανεπιστημιακό δάσκαλο και μελετητή της ιστορίας του νέου ελληνισμού Βασίλειο Σφυρόερα, ο οποίος υπηρέτησε πιστά επί μακρόν το Κέντρο ως μέλος του διοικητικού συμβουλίου, ως αντιπρόεδρος και ως πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής του Δελτίου. Πρωτότυπες εργασίες σημαντικών ερευνητών, όπως ο Ευάγγελος Χρυσός, ο Χάρης Μεσσής, η Μαρία Γερολυμάτου, ο Εμμανουήλ Φραγκίσκος, ο Σταύρος Ανεστίδης, ο Ιωάννης Κυριακαντωνάκης, η Ιφιγένεια Μποτουροπούλου, θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει ο φιλομαθής αναγνώστης του Δελτίου.
Επίσης, ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης στην δική του μελέτη, «Η Πατριαρχική Σχολή και η ελληνική παιδεία στην Κωνσταντινούπολη (15ος – πρώιμος 19ος αιώνας)», επισημαίνει ότι «η συμπόρευση Εκκλησίας και παιδείας μέσα στη νέα κοινωνία της Ρωμιοσύνης, της οποίας κοιτίδα αποβαίνει η Κωνσταντινούπολη μετά το 1453, είναι το ουσιώδες ιστορικό ζήτημα που καλείται να κατανοήσει και να σταθμίσει η ιστορική ανάμνηση ως άγραφος μνήμη αλλά και ως κριτικός λόγος».
Ο Παναγιώτης Λάζος μάς προσφέρει ένα πρωτότυπο κείμενο, «Η δωρεά του Χατζη-Στεφανή Γαϊτανάκη στην Οργανοθήκη της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολής», μέσω του οποίου αποκαλύπτεται ότι ο αυτοκρατορικός αρχιτέκτονας Χατζη-Στεφανής Γαϊτανάκης δώρισε το 1867 στη Μεγάλη του Γένους Σχολή 23 επιστημονικά όργανα, υπό τον όρο να γίνεται «διά παντός» δεκτός εκεί κάθε έτος ένας υπότροφος μαθητής από τη Μάδυτο, τον τόπο καταγωγής του. Το σημαντικότερο, όμως, στοιχείο που αναδύεται από το άρθρο του Παναγιώτη Λάζου είναι ότι, εκτός των θεωρητικών μαθημάτων, θεραπεύονταν η πειραματική φυσική και η αστρονομία στο κορυφαίο επί πολλούς αιώνες εκπαιδευτικό κέντρο της Ορθοδοξίας.
Ο Δημήτρης Παυλόπουλος μας βάζει, κυριολεκτικά, μέσα στο κτίριο του Κέντρου, μέσω της εργασίας του «Οι προσωπογραφίες του Οκταβίου και της Μέλπως Μερλιέ στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών». Στην Αίθουσα «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης», στον ημιώροφο του οικήματος, βρίσκονται ανηρτημένες δύο πλακέτες από χαλκοκασσίτερο, στερεωμένες πάνω σε ξύλινη βάση, με τις προσωπογραφίες των δύο συνιδρυτών του. Η μεν του Οκταβίου Μερλιέ φιλοτεχνήθηκε το 1960 από τον Θανάση Απάρτη, η δε της Μέλπως Μερλιέ το 1990 από τον Κλέαρχο Λουκόπουλο.
Τον πίνακα περιεχομένων του 20ού τόμου συμπληρώνουν η αλληλογραφία του πρωτοπρεσβύτερου Θόδωρου Θεοδωρίδη (1908-2005), πληροφορητή του Αρχείου Προφορικής Παράδοσης, ανεξάντλητης πηγής προσωπικών βιωμάτων και αναμνήσεων για τη γενέτειρά του, τα Φάρασα της Καππαδοκίας, με τη Μέλπω Μερλιέ, οι βιβλιοκρισίες και το διαφωτιστικό χρονικό «Το έργο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών», διά χειρός Αλέξη Αλεξανδρή.
Τέλος, όπως πληροφορούμαστε από τον πρόλογο του τόμου, οι συνεργάτες του Κέντρου ετοιμάζουν το Ευρετήριο των 20 τόμων του Δελτίου, το οποίο σχεδιάζεται να κυκλοφορήσει αυτοτελώς, προσφορά εσαεί στα μέλη της επιστημονικής κοινότητας, εγχώριας και διεθνούς, που προσφεύγει στη χρήση του σημαντικού αυτού επιστημονικού περιοδικού για το οποίο η ελληνική επιστημονική κοινότητα μπορεί δίκαια να σεμνύνεται.