ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗΣ
εσύ: τα στοιχεία
εκδ. Νεφέλη, σελ. 126
Ακούγοντας ηχογραφημένες απαγγελίες παλαιών ποιητών, υποθέτουμε ότι ο χαρακτηριστικός στόμφος τους δεν μπορεί παρά να απευθύνθηκε άλλοτε και σε κάποια ζωντανά ακροατήρια. Αν, ωστόσο, θελήσουμε πρόχειρα να ανακαλέσουμε μια σχετική αναφορά, δύσκολα θα καταφέρουμε να θυμηθούμε άλλον από τον Σικελιανό με τις διάσημες θυελλώδεις εμφανίσεις του. Τις πιο πρόσφατες δεκαετίες, η δημόσια ανάγνωση της ποίησης –αυτό δεν αφορά μονάχα την Ελλάδα– είχε γίνει μια υπόθεση φθίνουσα και μάλλον περιθωριακή. Ο γεννημένος στην Eδεσσα το 1970, αλλά μεγαλωμένος στη Θεσσαλονίκη, όπου και κατοικεί, Βασίλης Αμανατίδης, είναι ίσως ο πρώτος, οπωσδήποτε όμως ο χαρακτηριστικότερος εκπρόσωπος μιας νέας ποιητικής φουρνιάς, που διεκδικεί δυναμικά μερίδιο όχι απλώς στη δημόσια ανάγνωση αλλά σε ό,τι καλείται στις μέρες μας ποιητική επιτέλεση (performance), απαγγελία, δηλαδή, με στοιχεία θεατρικότητας, είτε με σύμπραξη σκηνοθέτη είτε και χωρίς αυτήν.
Ενώ, όμως, από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, ο Αμανατίδης (και, δειλά δειλά, ολοένα και περισσότεροι ποιητές και ποιήτριες, συγκεντρωμένοι κυρίως γύρω από το πρωτοποριακό περιοδικό «Φάρμακο») «επιτελούσαν», «έπαιζαν» τα ποιήματά τους επί σκηνής, συχνά με τη βοήθεια στοιχειωδών σκηνικών, κοστουμιών και μουσικής, ο συγκεκριμένος ποιητής-περφόρμερ έκανε ήδη με το προηγούμενο βιβλίο του ένα αποφασιστικό βήμα μπροστά. Το «μ_otherpoem:μόνο λόγος» (2014) είναι μια ενιαία ποιητική σύνθεση γραμμένη και για να επιτελεστεί. Οπως, δηλαδή, στο καθαυτό θεατρικό έργο το κείμενο εμπεριέχει εξαρχής στη δομή και στη σύνθεσή του τη θεατρικότητα, έτσι και τα μεμονωμένα ποιήματα, αρχικά, ήδη δε οι μεγαλύτερες συνθέσεις του Αμανατίδη, εμπεριέχουν την επιτελεστικότητά τους. Το εδώ συζητούμενο «εσύ: τα στοιχεία» προχωρά ακόμη περισσότερο, καθώς, υιοθετώντας επιπλέον στοιχεία και της οπτικής ποίησης, γίνεται εξαιρετικά παιχνιδιάρικο και στην έντυπη μορφή του. Η επί σκηνής επιτέλεσή του, όπως την παρακολουθήσαμε στο «Ρομάντσο» (7.3.2018), με τις μικροσκοπικές πούλιες και τα μελάνια να αλλάζουν καλειδοσκοπικά μορφή στο μηχάνημα προβολής, ανταποκρίνεται στην αίσθηση που δίνουν οι διαρκείς ανασυνθέσεις και οι αναμείξεις διαβάζοντας το βιβλίο. Το θέμα της χορταστικής σύνθεσης του Αμανατίδη είναι ο έρωτας, ο μεγάλος, μαζί με τον θάνατο, πόλος της ζωής και της ποίησης. «Οταν υπάρχει η αμφιβολία της αλήθειας, συνήθως η αλήθεια είναι πιο δυνατή» είπε, μιλώντας για το βιβλίο, στο πλαίσιο της πιο πάνω «περφόρμανς» η ποιήτρια και κριτικός Γιάννα Μπούκοβα, θέλοντας να επαινέσει το ρίσκο που ο ποιητής ανέλαβε. Συμφωνώντας, επίσης, με την Μπούκοβα ότι το συναίσθημα στην ποίηση είναι συχνά μεγάλη μπανανόφλουδα, θέλω κι εγώ να επαινέσω τον Αμανατίδη για τη φιλέρευνη και ταυτόχρονα ακραία παιγνιώδη επιμονή του.
Ο Αμανατίδης γνωρίζει καλά τον ωραιότερο ίσως ερωτικό ποιητή της μοντέρνας εποχής, τον Ε.Ε. Cummings, αφού τον έχει μεταφράσει. Ξέρει ότι δεν χρειαζόμαστε μία από τα ίδια. Ξεκινά, λοιπόν, απότομα, με ψυχρή, κοφτή απαρίθμηση: «ύδωρ/γη/αήρ/πυρ/εσύ». Ο ποιητής συμπληρώνει αλαζονικά κι απελπισμένα τη φύση των πραγμάτων. Δεν τραγουδά τον έρωτα. Διερευνά, μέσω της επιτελεστικής ποίησής του, το ερωτευμένο υποκείμενο. Η μινιμαλιστική σύνθεση οργανώνεται με τη βοήθεια της Ισλανδής τραγουδοποιού Μπγιορκ και του «Αλφάβητου» της Δανής ποιήτριας Ινγκερ Κρίστενσεν, που στο έργο μεταφράζονται και παραφράζονται. Η μορφή της Εμιλι Μπροντέ επικαθορίζει το «εσύ» με τους πέντε φορές επανερχόμενους «διαβήτες της emily bronte», ενώ αλλού σχολιάζεται με πολιτική υφή: « [γυναικείος θάνατος στον 19ο αιώνα]/συνέβαινε αυστηρά/ως γεωμετρική πρόοδος/παρουσία διαβήτη». Η μορφή της μητέρας στοιχειώνει, τέλος, και το βιβλίο αυτό (όχι, το «μ_otherpoem» δεν ήταν αρκετό…).