ΜΑΡΤΙΝ ΣΤΡΟΜΑΓΕΡ –
ΛΑΛΕ ΓΙΑΛΤΣΙΝ ΧΕΚΜΑΝ
Οι Κούρδοι. Ιστορία, πολιτική,
πολιτισμός
μτφρ.: Γιώργος Σαλακίδης
εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου σελ. 287
Πολλοί από εμάς, μάλλον οι περισσότεροι, θυμούνται τις πρώτες κουβέντες του Οτσαλάν προς τους Τούρκους φρουρούς του, μέσα στο αεροπλάνο που τον μετέφερε για να δικαστεί στην Τουρκία μετά τη σύλληψή του το 1999. Είχαν μαγνητοσκοπηθεί για να μεταφερθούν μαζί με την εικόνα του σιδηροδέσμιου ηγέτη του ΡΚΚ στις τηλεοπτικές οθόνες όλου του κόσμου: «Εντάξει, δεν υπάρχει πρόβλημα, θα συνεννοηθούμε, Τούρκος είμαι κι εγώ, η μάνα μου ήταν Τουρκάλα…».
Η ερμηνεία που επικράτησε τότε ήταν ότι δείλιασε όταν τελικά «έπεσε στα χέρια των Τούρκων». Πολλοί Κούρδοι, όμως, νιώθουν «Τούρκοι», θεωρούν εαυτούς Τούρκους. Αυτό που επιχειρεί το βιβλίο των Στρόμαγερ και Χέκμαν με την εξαιρετική μετάφραση από τα γερμανικά του Γιώργου Σαλακίδη είναι, μεταξύ άλλων, να μας δώσει και μια άλλη ερμηνεία. Οχι, βεβαίως, συγκεκριμένα για τον Οτσαλάν, αλλά για το κουρδικό πρόβλημα το οποίο στη βάση του δεν απέχει πολύ από τα προβλήματα που χαρακτηρίζουν την αναζήτηση μιας εθνοτικής ταυτότητας από πληθυσμούς που ζουν κάτω από μια διαφορετική εθνική ταυτότητα. Ισως ένα από αυτά τα κοινά προβλήματα να βρίσκεται σε ιδιαίτερη ένταση στην περίπτωση των Κούρδων: η ενότητα μεταξύ τους.
Οπως επισημαίνεται στον πρόλογο του βιβλίου, «το κουρδικό ζήτημα δεν είναι μόνον η σύγκρουση των Κούρδων με τους Τούρκους, τους Αραβες και τους Ιρανούς, ή με τις κυβερνήσεις της Τουρκίας, του Ιράν και του Ιράκ. Ούτε μπορεί να συμπιεστεί μέσα σε ένα άκαμπτο μοντέλο καταπιεστών και καταπιεσμένων. Αντιθέτως, η ίδια η κουρδική κοινωνία χαρακτηρίζεται από εντάσεις, οι οποίες προέρχονται από τη μεγάλη ανομοιογένεια στην ανάπτυξη, από την ύπαρξη διαφορετικών προσανατολισμών στα ηγετικά στρώματα και από τη σύγκρουση ανάμεσα στις εναπομείνασες φυλετικές δομές και τα πρώτα φανερώματα μιας αστικής κοινωνίας».
Στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 αυτός που απασχολούσε τη δημοσιότητα στη Δύση ήταν ο Ιρανός θρυλικός ηγέτης των Κούρδων, Μουσταφά Μπαρζανί, ο γιος του οποίου, Μασούντ, ήταν μέχρι το 2017 πρόεδρος του ιρακινού Κουρδιστάν. Από τη δεκαετία του ’80, η προσοχή της διεθνούς κοινότητας και των ΜΜΕ στράφηκε στο ΡΚΚ, στη μαρξιστική-λενινιστική επαναστατική οργάνωση ή σύμφωνα με το ακρωνύμιο, στο Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν με πρόεδρο τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν.
Ωστόσο, παρά τη δημοσιογραφική παρουσία των Κούρδων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και τη συνεχή –ειδικά πρόσφατα– ενασχόληση των μέσων με το κουρδικό ζήτημα, υπάρχει σοβαρή έλλειψη επίκαιρων και αξιόπιστων πληροφοριών σχετικά με την ιστορία και το παρόν των Κούρδων αλλά και μια θολή εικόνα περί Κουρδιστάν. Αρκετά λογικό βέβαια, αφού τον όρο «Κουρδιστάν» χρησιμοποιούμε συμβατικά και χάριν ευκολίας –χωρίς όμως ποτέ να διευκρινίζεται– προκειμένου να περιγράψουμε την περιοχή στην οποία ζουν Κούρδοι, των οποίων ο αριθμός ποικίλλει από τόπο σε τόπο. Στο έτσι οριζόμενο Κουρδιστάν ανήκουν μεγάλα τμήματα της ανατολικής και νοτιοανατολικής Τουρκίας, του βορειοδυτικού Ιράν και του βορείου Ιράκ.
Το συγκεκριμένο βιβλίο έρχεται να καλύψει αυτό το κενό και είναι πραγματικά ιδιαίτερα χρήσιμο για όσους αναζητούν περαιτέρω πληροφόρηση από αυτήν που διακινείται μέσω των ΜΜΕ ή ακριβώς για να αποκωδικοποιήσουν τις αποσπασματικές πληροφορίες που ακούν, βλέπουν και διαβάζουν.
To τετράπτυχο
Αποτελείται από τέσσερα μέρη στα οποία περιγράφονται η καταγωγή, οι γλώσσες (διότι δεν υπάρχει μία κουρδική) και οι θρησκείες των Κούρδων, ενώ στο τέλος παρουσιάζονται τα σημαντικά γεγονότα και οι εξελίξεις στην κουρδική ιστορία. Το περιγραφόμενο χρονικό διάστημα εκτείνεται από τον εξισλαμισμό των Κούρδων τον 7ο αιώνα, φτάνει στην εμφάνιση του όρου «Κουρδιστάν» τον 12ο αιώνα, στα κουρδικά πριγκιπάτα που αναπτύχθηκαν στις αυτοκρατορίες των Οθωμανών και των Περσών, για να καταλήξει στην ανάπτυξη του κουρδικού εθνικισμού από τα τέλη του 19ου αιώνα και εξής. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην περιγραφή της κατάστασης των Κούρδων στο Ιράν, στο Ιράκ και κυρίως στην Τουρκία –όπου ζει και το μεγαλύτερο μέρος κουρδικού πληθυσμού– μέχρι τις μέρες μας.
Τα τελευταία κομμάτια του βιβλίου, μοιραία, ξεπερνιούνται από την επικαιρότητα, η οποία αλλάζει τον τελευταίο καιρό ακόμα και μέσα στο χρονικό διάστημα μιας μέρας, αλλά η σημασία του παραμένει ιδιαίτερα αξιόλογη ακριβώς γι’ αυτό: Διότι δίνει τα εργαλεία προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα η κατάσταση στις ταραγμένες γειτονικές περιοχές και να δημιουργήσει ο πολίτης-καταναλωτής ειδήσεων μια πιo συγκροτημένη άποψη για τα τεκταινόμενα.