Γνωρίζετε κάποιο το έργο της Eφης Καλλιφατίδη, της Μαρίας Αγγελίδου, της Αλεξάνδρας Ρασιδάκη ή της Eφης Γιαννοπούλου; Η απάντηση θα ήταν σίγουρα ναι, αν έχετε διαβάσει Ουμπέρτο Eκο, Αρουντάτι Ρόι, Ράινερ Μαρία Ρίλκε ή Κάρλος Φουέντες. Συνήθως, ελάχιστοι προσέχουν τα ονόματα των μεταφραστών που διαμεσολάβησαν για να φτάσει στους αναγνώστες το 50% των ξενόγλωσσων λογοτεχνικών τίτλων που εκδίδονται ετησίως στη χώρα μας.
Η ξένη λογοτεχνία, ωστόσο, δεν γίνεται ελληνική με μαγικό τρόπο. Ποιο είναι το φίλτρο, μέσα από το οποίο αναγκαστικά περνά κάθε πρωτότυπο έργο για να φτάσει στον αλλόγλωσσο αναγνώστη; Και κατά πόσον αυτό το φίλτρο μπορεί να αλλοιώσει το πρωτότυπο; Ποια είναι η τέχνη και η τεχνική της μετάφρασης; Είναι «απλώς» μία ερμηνεία, μία συγκεκριμένη ανάγνωση του πρωτοτύπου από έναν συγκεκριμένο –αφανή και άγνωστο συνήθως– μεταφραστή;
«Η μετάφραση είναι ένας τρόπος κανιβαλιστικής προσέγγισης του κειμένου. Για να βγει ελληνικό, το οικειοποιούμαι, το τρώω, το μασάω και το ξαναφτύνω. Είναι ένας τρόπος βίωσης», δηλώνει η Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, που μας προσφέρει ελληνικό Ρίλκε και Κάφκα. Για τη Μαρία Αγγελίδου, με τις αμέτρητες μεταφράσεις της για περισσότερα από 30 χρόνια, η «μετάφραση είναι μια κατάθεση ψυχής» – της δικής της ψυχής. «Σιγά σιγά εξασκείς την ψυχή σου να μπαίνει, να δουλεύει για να πετύχει αυτό που θέλει». Eνα «ξαναγράψιμο» είναι η μετάφραση για την Εφη Γιαννοπούλου, που ξαναγράφει Φουέντες αλλά και Μπουρντιέ. «Στη μεταφραστική διαδικασία λειτουργείς σαν συγγραφέας χωρίς να είσαι. Κι αυτό είναι δημιουργικό και απολαυστικό», επισημαίνει.
Τις φωνές τους φέρνει στο προσκήνιο το μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα πρότζεκτ εν εξελίξει «Στέκι της Μετάφρασης» που σκιαγραφεί τα «Πορτρέτα μεταφραστών». Ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια στο πλαίσιο της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης από μια ομάδα φοιτητών με υπεύθυνη-συντονίστρια την Ανθή Βηδενμάιερ, μεταφράστρια και μεταφρασεολόγο στο Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ, αντιπρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφρασεολογίας. «Στο πρότζεκτ οι φοιτητές καταγράφουν τις μαρτυρίες όλων αυτών που συνειδητά μένουν στο παρασκήνιο δανείζοντας τη φωνή τους στους ξένους λογοτέχνες», εξηγεί η κ. Βηδενμάιερ. Πενήντα συνεντεύξεις που γυρίστηκαν κατά τη διάρκεια της 13ης και της 14ης έκθεσης βρίσκονται ήδη στο YouTube και στο blog stekimetafrasis.wordpress.com.
Οι μεταφραστές μιλούν για την προσωπική τους διαδρομή, την τέχνη και την τεχνική της μετάφρασης, τις σχέσεις τους με τον συγγραφέα, τον εκδοτικό οίκο και τον επιμελητή, τα λογοτεχνικά βραβεία, τη συνήθως ανύπαρκτη κριτική της μετάφρασης αλλά και το μέλλον της. «Οταν ξεκίνησα το πρότζεκτ», εξηγεί η κ. Βηδενμάιερ, «ήθελα να δώσω ένα βήμα και στους μεταφραστές, γιατί έτσι κάθε μετάφραση αποκαλύπτεται ως ένα είδωλο του πρωτοτύπου και τελικά της εκάστοτε κοινωνίας μέσα στην οποία εκπονείται. Σήμερα, ακούγοντας τον λόγο των μεταφραστών, συνειδητοποιώ ότι χειραφετούμαστε ως αναγνώστες».
Οι συνεντεύξεις συνεχίζονται και στη φετινή διοργάνωση. Το «Στέκι της Μετάφρασης» είναι παρόν και με το δικό του περίπτερο. Τα «Πορτρέτα των μεταφραστών» από τα πρώτα αποτελέσματα του πρότζεκτ θα σκιαγραφήσουν αναλυτικά οι Ανθή Βηδενμάιερ, Δέσποινα Λάμπρου και Φωτεινή Πατεινάρη σε μια εκδήλωση που πραγματοποιείται σήμερα 11.00-12.00 στην αίθουσα Βαβέλ, στο περίπτερο 15 της ΔΕΘ.