Αρχετυπικά σύμβολα, φορείς και υποδοχείς απροϋπόθετης αγάπης, άντρες, γυναίκες, άνθρωποι. Η μητέρα και ο πατέρας, η μάνα και ο μπαμπάς, οι δικοί μας. Τα προσωπικά μας καταφύγια, από τα οποία άλλοτε δεν το κουνάμε ρούπι, άλλοτε αποδρούμε τρέχοντας κι άλλοτε εκδιωκόμαστε. Είναι αρχή του κόσμου και η απουσία του, όταν «φεύγουν». Η σχέση με τους γονείς μας, θα έλεγε κανείς, ποτέ δεν είναι φυσιολογική· το είδος της αγάπης ή του μίσους είναι στην ίδια ένταση, δημιουργούν το ίδιο «πρόβλημα»: οι γονείς είναι εξίσου «εκεί», είτε παρόντες είτε απόντες. Είναι αγκαλιά και το «προχώρει» ή το «πού πας;», το ελληνικό «ζακέτα να πάρεις» και το παγκόσμιο «θα κάνεις ό,τι σου λέω εγώ». Είναι η μαμά και ο μπαμπάς. Στα δύο παρακάτω κείμενα ένας πατέρας πεθαίνει και μια μητέρα γεννιέται. Είναι δύο βιβλία για τη σχέση μας με τους γονείς και για τη δική τους με εμάς. Αλλωστε, δεν γεννιούνται μόνον παιδιά· γεννιούνται και γονείς…
ΖΟΑΝ ΣΦΑΡ
Πώς να μιλήσεις για τον πατέρα σου;
μτφρ.: Ρούλα Γεωργακοπούλου
εκδ. Πόλις, σελ. 152
Ο Ζοάν Σφαρ, ο δημοφιλής Γάλλος σκιτσογράφος, όταν έχασε τον πατέρα του, βλέποντάς τον, στην αγκαλιά του, να αφήνει κυριολεκτικά την τελευταία του πνοή, ο λες και ρουφήχτηκε από το πένθος και διαταράχθηκε κάθε ισορροπία – έστω κι αν οι συγκρούσεις, τις περισσότερες φορές για ήσσονες λόγους, ήταν συχνές μεταξύ τους. Ο θάνατος, βλέπετε, έχει τη δική του δύναμη εξωραϊσμού (και παραγωγής ενοχών)…
Με πηγαινέλα από τα γέλια στα δάκρυα και πάλι πίσω, ο Σφαρ μιλάει για την αίσθηση του καθήκοντος να υπακούσει στον πατέρα αλλά και να τον απαρνηθεί, γράφοντας «αυτό το βιβλίο για να μην έχω θυμό μέσα μου για κανέναν». Και τα καταφέρνει: παλεύοντας με την οργή για όσα του επιβλήθηκαν και για όσα δεν πρόλαβε να καταλάβει όσο ο πατέρας του ήταν εν ζωή, ο Ζοάν Σφαρ βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο «Ημερολόγιο πένθους» του Ρολάν Μπαρτ και, μακρόθεν, στον «Ενα καλό γιο» του Πασκάλ Μπρικνέρ – αλλά με αστείρευτο χιούμορ. Το «Πώς να μιλήσεις για τον πατέρα σου;» είναι ένα βιβλίο για την ανείπωτη θλίψη και την αυθάδεια απέναντι στους «μεγάλους», για τα δάκρυα του κλαυσίγελου, που, όταν τα καταπίνεις, δεν έχουν ωραία γεύση και σε πνίγουν. Η σχεδόν παρορμητική γραφή του Ζοάν Σφαρ είναι η βαθιά αγάπη και ο ατέρμων σεβασμός του γιου προς τον πατέρα, με την ειρωνεία και τον αυτοσαρκασμό που επιβάλλει το πένθος, η αίσθηση ότι όλα χάνονται και η μόνη διέξοδος είναι να τα πάρεις όλα στην πλάκα. Ενα από τα πιο συναισθηματικά δυνατά, αφηγηματικά καταιγιστικά και βιωματικά σπαρταριστά κείμενα των τελευταίων ετών.
ΝΤΑΝΙΕΛ ΣΤΕΡΝ,
ΝΑΝΤΙΑ ΜΠΡΟΥΣΒΑΪΛΕΡ-ΣΤΕΡΝ
Μια μητέρα γεννιέται.
Πώς η εμπειρία της μητρότητας σε αλλάζει για πάντα
μτφρ.: Ευαγγελία Ανδριτσάνου
πρόλ.: Γιάννης Ζέρβας
εκδ. Αγρα, σελ. 280
Συνήθως το ξεχνάμε: εκτός από το παιδί, γεννιέται και μια μητέρα· εκτός από τη σχέση που έχουμε με τη μαμά, υπάρχει και εκείνη που παλεύει με τα δικά της τέρατα. Ναι, τέρατα· διότι δεν είναι μόνον το ορμονικό ζήτημα που προκύπτει από την εγκυμοσύνη και δώθε, είναι, παράλληλα, και η αλλαγή προτεραιοτήτων, κοσμοθεωρίας, συναισθηματικού κόσμου, ταυτότητας ως γυναίκας, συζύγου και μητέρας, ως εκείνης που επιφορτίζεται με την επιβίωση του μωρού και οφείλει διαρκώς να αναπροσαρμόζεται σε νέες ανάγκες.
Δίχως σάχλες και μελοδράματα που εύκολα συναντά κανείς σε αντίστοιχα κείμενα, οι ψυχίατροι συγγραφείς, με τη βοήθεια της δημοσιογράφου Αλισον Φρίλαντ, καταθέτουν ένα σαφές και συμπυκνωμένο ψυχαναλυτικό δοκίμιο, γραμμένο με τη γλώσσα της μυθιστορηματικής αφήγησης. Εξετάζουν τη μεταμόρφωση που υφίσταται η γυναίκα, τις νέες σχέσεις που δημιουργεί με τον κόσμο γύρω της, τους φόβους. Οι συγγραφείς δεν αφήνουν απέξω ούτε τη μητέρα που «πρέπει να επιστρέψει στη δουλειά», ούτε το ζήτημα της απόκτησης παιδιού με αναπηρίες, ούτε την έννοια της πατρότητας, αλλά ούτε και εκείνη της υιοθεσίας.
Το «Μια μητέρα γεννιέται» περιγράφει και εξηγεί βήμα βήμα την ανάβαση μιας γυναίκας σε έναν ευτυχισμένο Γολγοθά – την πιο συγκρουσιακή περίοδο στη ζωή μιας γυναίκας, οπότε οι αντιφάσεις και τα συναισθηματικά ασανσέρ δουλεύουν νυχθημερόν, δημιουργώντας, εντέλει, δύο νέους ανθρώπους: έναν που γεννιέται πρώτη φορά και έναν που γεννιέται δεύτερη.