Λένε ότι γύρω απ’ το Αφιόν Καραχισάρ παράγεται περίπου το ένα τέταρτο της παγκόσμιας νόμιμης παραγωγής οπίου. Ο Θεόδωρος Νικολέρης, επίσημος φωτογράφος της 12ης Μεραρχίας, είχε αποτυπώσει με την κάμερά του τέσσερις Τούρκους, δύο άνδρες και δύο γυναίκες, να μαζεύουν όπιο. Η λεζάντα, ενδεικτική: «Συγκομιδή αφιονίου παρά το Αφιόν Καραχισάρ». Αχρονολόγητη φωτογραφία, μάλλον όμως είναι τραβηγμένη τον Ιούλιο του 1921, λίγο μετά την κατάληψη του Αφιόν από το ελληνικό Α΄ Σώμα Στρατού.
Είναι καλοκαίρι και από την κορφή του εμβληματικού μαύρου βράχου της τουρκικής πόλης ο κύριος Γκρι κοιτάζει τη μεγάλη ερυθρά ημισέληνο που κυματίζει στο υψηλότερο σημείο, όπου και τα ελάχιστα απομεινάρια του κάστρου που έχτισαν στην απρόσιτη κορυφή οι Χιττίτες και που αργότερα κατοίκησαν οι Ρωμαίοι και οι Βυζαντινοί.
Μετά τη μάχη του Μαντζικέρτ, και τη συντριβή του Ρωμανού Διογένη, το 1071, το Αφιόν πέφτει στα χέρια των Σελτζούκων Τούρκων. Οριστικά.
Κατεβαίνοντας, στην κεντρική πλατεία του Αφιόν Καραχισάρ δεσπόζει το μνημείο του τουρκικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Ενα σύμπλεγμα με δύο ανθρώπινες μορφές, με φόντο τον βράχο που «δυναστεύει τη μικρή πολιτεία», κατά τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο, τον συγγραφέα της «Αστροφεγγιάς», ο οποίος έφτασε ώς εδώ στις αρχές της δεκαετίας του ’50.
Δεξιά και αριστερά του μνημειακού συμπλέγματος, απλώνονται φαρδιές σκάλες που στο τέρμα τους κυματίζουν δύο τουρκικές σημαίες. Από κάτω τους ακριβώς, στο κενό του πι που σχηματίζουν οι σκάλες, πολλά μικρά, πέτρινα σιντριβάνια. Και άφθονο πράσινο ολόγυρα, φροντισμένο, ανθηρό.
Τι ακριβώς απεικονίζει το σύμπλεγμα όμως; Ο κύριος Γκρι αφήνει την περιγραφή του στον συγγραφέα της «Αστροφεγγιάς»: «…ένα σύμπλεγμα πλαστικό, μια βίαιη σκηνή, σε υπερφυσικό ανάστημα. Ενας πελώριος στρατιώτης, οργισμένος, ασυγκράτητος, τροπαιοφόρος έχει ρίξει στα πόδια του νικημένο τον αντίμαχο στρατιώτη: ο στρατιώτης ο πρώτος είναι ο Τούρκος, ο στρατιώτης ο δεύτερος είμαστ’ εμείς. Μια επιγραφή: 30 Αυγούστου 1922». Απ’ το Αφιόν ξεκίνησε η μεγάλη τουρκική επίθεση το 1922.
Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος επισκέφθηκε το Αφιόν τριάντα χρόνια μετά τα γεγονότα και ζορίζεται. «Δεν ξέρω, πώς ν’ αντικρύσω αυτό το σύμπλεγμα», γράφει. «Οι λαοί κατασκευάζουν την ιστορία τους με το αίμα τους και δε γίνεται, όσο κι αν θέλουν, να τη λησμονήσουν. Μα συμβαίνει την ώρα εκείνη αντίκρυ στο σύμπλεγμα να μη βρίσκεται ο αδιάφορος, ο υπερατλαντικός ή ο υπερβόρειος ταξιδιώτης. Να βρισκόμαστ’ εμείς. Κ’ είναι τούτο πολύ πικρό, να τη γεύεσαι, μέσα στη νύχτα, έτσι αψιά, έτσι ζωντανή, την αγωνία που έχει πετρώσει».
«Ο Παναγιωτόπουλος δεν θα μπορούσε να έχει τη δική μου ψυχική απόσταση», λέει ο κύριος Γκρι, «και σίγουρα δεν θα χαρακτήριζε το μνημείο με τους όρους της σημερινής εποχής, σχεδόν έναν αιώνα μετά: ως κατάφωρη παραβίαση κάθε στοιχειώδους αίσθησης πολιτικής ορθότητας. Δεν ξέρω· μερικά ταξίδια είναι γραπτό τους να σε ζορίζουν».