Ο κύριος Γκρι λέει ότι ο Τζόζεφ Κόνραντ εκνευριζόταν όταν τον αποκαλούσαν «θαλασσινό συγγραφέα». Προτιμούσε το «συγγραφέας» και μόνον. Δεν ήθελε να υπονοείται ότι όφειλε την καλή του φήμη σε έναν εξωγενή παράγοντα.
Είχε δίκιο. Οπως αργότερα ο Ρώσος Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και ο Πολωνός Γέρζι Κοζίνσκι, έτσι και ο επίσης Πολωνός Κόνραντ (Jοzef Teodor Konrad Korzeniowski, το πραγματικό του όνομα) θα έγραφε τα πεζά του κείμενα στα πιο εκλεπτυσμένα, στα πιο ποιητικά, στα πιο κοφτερά αγγλικά. Στη δύση του δεκάτου ενάτου αιώνα θα προετοίμαζε το έδαφος για το άτομο του εικοστού αιώνα: το μηδέν και το άπειρο της ανθρώπινης ύπαρξης ήταν το εκκρεμές πάνω στον οποίο βρήκε τον ρυθμό του.
Ηταν λες και η εξορία, η φυσική και η γλωσσική, να απελευθέρωσε έναν ολόκληρο κόσμο από μέσα του. Ο κύριος Γκρι επιμένει: «Στον Κόνραντ, η θάλασσα δεν είναι δεκανίκι της μυθοπλασίας αλλά ένας καθρέφτης της εσωτερικής περιπέτειας. Η συνείδηση και η μνήμη αντανακλούν αδιάκοπα στην αρυτίδωτη επιφάνεια αυτού του πορσελάνινου ωκεανού».
Το σίγουρο είναι πως είκοσι ολόκληρα χρόνια από τη ζωή του τα πέρασε σε ωκεανούς, καταστρώματα, καμπίνες, ναυάγια και λιμάνια, από τον Ειρηνικό και τον Ινδικό – έως τον ποταμό Κόνγκο, στη θεοσκότεινη καρδιά της Αφρικής.
Υπάρχει στην Αγία Γραφή ένας ψαλμός (ΡΖ΄), τον οποίο μνημονεύει στην περίφημη «Παγκόσμια ιστορία της ατιμίας» ο Μπόρχες, που ταιριάζει γάντι στον Κόνραντ: «Οι κατεβαίνοντες εις θάλασσαν εν πλοίοις, ποιούντες εργασίαν εν ύδασι πολλοίς, αυτοί είδον τα έργα Κυρίου και τα θαυμάσια αυτού εν τω βυθώ». Ταιριάζει γάντι όχι μόνον στον ναυτικό Κόνραντ αλλά κυρίως στον γραφιά που, κλεισμένος στο δωμάτιό του, ναύτης που χάνει τα μυαλά του πάνω στην ξερή γη, μετατρέπει ό,τι φαντάζεται σε κάτι υδάτινο, αλμυρό: πέρα από τη θεματολογία και την ατμόσφαιρα, αυτή την αύρα ενός Τέρνερ που προσεγγίζει τη θάλασσα σαν μια απέραντη υπαρξιακή, πάλλουσα επιφάνεια, η ίδια η γραφή του Κόνραντ, όσο περισσότερο για εξωτερικά στοιχεία μιλάει, τόσο πιο εσωτερική γίνεται.
Πιάσαμε αυτή την κουβέντα με τον κύριο Γκρι με αφορμή τη φρέσκια έκδοση του εξαίσιου «Καθρέφτη της θάλασσας», στην ωραία μετάφραση του Δημήτρη-Χρυσού Τομαρά, από τις εκδόσεις Ινδικτος. Ιδού πώς μιλάει για τον τρομακτικό Ανατολικό Ανεμο, που «σου βγάζει τα μάτια, κάνοντάς σε να αισθάνεσαι τυφλός προς τη ζωή πάνω σε ανεμόδαρτη ακτή. (…) Από τη μαύρη και αδίσταχτη καρδιά του εκτοξεύει ένα λευκό εκτυφλωτικό σεντόνι πάνω στα πλοία της θάλασσας. Εχει τρόπους πιο πρόστυχους κι αφιλότιμους κι από ιταλό πρίγκιπα του 17ου αιώνα. Το όπλο του είναι ένα στιλέτο που το κουβαλά κάτω απ’ τη μαύρη του κάπα κάθε φορά που εξορμά για τις άτιμες δουλειές του. Και η μυρωδιά και μόνο της παρουσίας του αρκεί για να σκορπίσει σε κάθε σκάφος που κολυμπά στη θάλασσα τον τρόμο –από μικρά ψαράδικα μέχρι τετρακάταρτα πλοία– που αναγνωρίζουν την εξουσία του Δυτικού Ανέμου. Και στην πιο καλόβολη διάθεση ακόμα, εμπνέει τον τρόμο της προδοσίας».