ΔΗΜΗΤΡΑ ΚΟΛΛΙΑΚΟΥ
Αλφαβητάρι Εντόμων
εκδ. Πατάκη, σελ. 412
Το ελάχιστο, το σπάνιο και το δυσδιάκριτο έλκουν την προσοχή της Δήμητρας Κολλιάκου στην παράξενη εντομολογική της συλλογή. Στις είκοσι τέσσερις προθήκες του βιβλίου παρουσιάζονται διάφορα έντομα, τα βιοτικά ήθη των οποίων προσιδιάζουν στην ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση των διηγηματογραφικών χαρακτήρων. Ετσι, το έντομο που προβάλλει στην προμετωπίδα κάθε κειμένου λειτουργεί εκ προοιμίου αλληγορικά. Η φυσιολογία και οι συνήθειές του στοιχίζονται με τη συνθήκη που βιώνει ο εκάστοτε ήρωας. Με την προσήλωσή της στα απειροστά όντα του ζωικού βασιλείου, η Κολλιάκου όχι μόνον διερευνά τις διαστάσεις της ανθρώπινης φύσης, αλλά και υποδεικνύει την ολιγωρία του βλέμματος απέναντι στο ελάχιστο, όπου ενδεχομένως ενυπάρχει το μέγιστο.
Το γράμμα Κ, το καλύτερο στο «Αλφαβητάρι εντόμων», ανήκει στην κωλοφωτιά, αλλιώς πυγολαμπίδα. Τα βραχύβια λαμπυρίσματα των πυγολαμπίδων προκαλούν την αφηγήτρια να αναλογιστεί τη σημασία της λάμψης, αν μετράει περισσότερο η ένταση ή η διάρκειά της. Το ερώτημα την απασχολεί ως ζήτημα της γραφής. Ως συγγραφέας πιστεύει πως οφείλει «να σκύψει κανείς σε κάτι μικρό», «να υπερασπιστεί τον χαμηλό φωτισμό». Μια άλλη γυναίκα παρατηρώντας σε έναν κορμό εκδύματα τζιτζικιών, αναρωτιέται «τι υπάρχει μετά;», μετά την εκκόλαψη, μετά το πέταγμα έξω από τη μικροσκοπική μήτρα. Η μεταμόρφωση τής δημιουργούσε την αίσθηση της απώλειας. Μετά το πέρασμα στην τελευταία εκδοχή της ύπαρξής του, το έντομο καταδικαζόταν στο τέλος του.
Ενας άνδρας που έχει αποφασίσει να αυτοκτονήσει, έρχεται αντιμέτωπος με μια πορφυρή ταπετσαρία από πασχαλίτσες. Οταν τα έντομα φτερουγίζουν μακριά από τον τοίχο, συνειδητοποιεί την οδυνηρή απλότητα του θανάτου. «Ισως αυτό είναι όλο κι όλο, έτσι κι αλλιώς. Ενας τοίχος που τον ήξερες γεμάτο, και που μια μέρα τον βρίσκεις γυμνό».
Στο γράμμα Ω μια γυναίκα θυμάται πως κάποιοι λένε το σαράκι και ωρολόγιο του θανάτου. Στην επιμονή του εντόμου να σκάβει μακριές ελικοειδείς στοές ακόμα και μέσα στο σκληρότερο ξύλο, αντιπαραβάλλει τη δική της ακηδία, την απαρέσκειά της προς τη ζωή, την οποία συνέχιζε να ζει παρ’ όλα τα σαράκια που την έσκαβαν και την κομμάτιαζαν από μέσα. «Και το συνέχιζες ήταν πιο σημαντικό από το ότι κόπηκες, από το να κοπείς, από το ότι κοβόσουν».
Αναδιφώντας τη ζωή των εντόμων, η Κολλιάκου ανακαλύπτει ασύλληπτες λεπτομέρειες που διαφεύγουν το βλέμμα. Η μικροσκοπική της οπτική εκκινεί από την ανάγκη να περισώσει το εφήμερο και το φευγαλέο, που στοιχειοθετούν την όψη του κόσμου. Από την άλλη, διεξερχόμενη τις νομοτέλειες που διέπουν τον βιολογικό κύκλο των εντόμων, αναρριπίζει τις ανεπάρκειες των έλλογων ηρώων. Σε αντίθεση με τους δυσδιάκριτους συγκατοίκους τους στη Γη, εκείνοι μοιάζουν να κατοικούν έναν κόσμο χαοτικό, χωρίς ειρμό και αρμονία, έρμαιο της απροσδιοριστίας. Αν ενστερνίζονταν την προσαρμοστικότητα, την προσήλωση στη συμμετρία, την εφευρετικότητα και την ικανότητα αυτοσυντήρησης των εντόμων, ίσως να επιχειρούσαν τη φυγή από τα κουκούλια που τους κρατούσαν φυλακισμένους στο σκοτάδι.
Φιλέρευνο πνεύμα
Ο φόβος του θανάτου, η θνητότητα της ερωτικής επιθυμίας, η ενόρμηση της αυτοκαταστροφής, η προσδοκία της μεταμόρφωσης και της αναγέννησης, εν ολίγοις τα μέγιστα ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης έχουν ως εφαλτήριο τις μικρότατες ψηφίδες της γλώσσας, τα γράμματα. Η μυθοπλαστική ιδέα της Κολλιάκου είναι εξαιρετική, εξόχως πρωτότυπη. Βέβαια, ορισμένες φορές το φιλέρευνο πνεύμα της εγκλωβίζει τα κείμενα σε έναν ακαδημαϊκό λόγο, που πλεονάζουν οι πληροφορίες, γλωσσολογικές κυρίως, υπονομεύοντας τη λογοτεχνικότητα της γραφής. Αυτά τα σημεία, ωστόσο, δεν καταφέρνουν να ζημιώσουν την εντύπωση του συνόλου, που ξεχωρίζει για την υφολογική του ποικιλομορφία και τη λεπτολόγο σύνθεσή του.