Πώς σχετίζεται ο καβαφικός «Καισαρίων» με την ιταλική ταινία του βωβού κινηματογράφου «Marcantonio e Cleopatra», που προβλήθηκε στον κινηματογράφο «Ιρις» της Αλεξάνδρειας το 1913; Πού τοποθετούμε γεωγραφικά τον ηγεμόνα του ποιήματος «Φιλέλλην» («πίσω απ’ τον Ζάγρο εδώ, από τα Φράατα πέρα») και πώς επηρεάζει αυτή η επιλογή το νόημα του ποιήματος; Αν ο Καβάφης έρχεται σε επαφή με τον Βίνκελμαν μέσω του Γουόλτερ Πέιτερ, πώς τον προσλαμβάνει και σε ποιον βαθμό αφομοιώνει στοιχεία της θεωρίας του; Είναι, τελικά, ο Τυανεύς γλύπτης προσωπείο του ποιητή – και μπορεί να συσχετιστεί βάσιμα με τον Απολλώνιο Τυανέα του Φιλόστρατου ή όχι; Χρησιμοποιεί ο Καβάφης ετεροκανονικές και ομοκοινωνικές σκηνοθεσίες προκειμένου να φυσικοποιήσει την ομοερωτική επιθυμία; Και ακόμα: ποιους ιστορικούς της ελληνιστικής αρχαιότητας μελετούσε κυρίως ο Αλεξανδρινός; Τον Πολύβιο και τον Πλούταρχο ή τους σύγχρονους Μαχάφι και Μπέβαν;
Αυτά είναι μερικά από τα δεκάδες συναρπαστικά ερωτήματα που κυκλοφορούν επίμονα στο μυαλό μου, ύστερα από μία εβδομάδα συμμετοχής στα εντατικά σεμινάρια του δεύτερου Διεθνούς Θερινού Σχολείου Καβάφη, που πραγματοποιήθηκε από τις 9 ώς τις 15 Ιουλίου στις φιλόξενες αίθουσες της Ωνασείου Βιβλιοθήκης, στην Αθήνα. Αντικείμενο της φετινής διοργάνωσης ήταν η πολυδιάστατη σύνδεση του καβαφικού έργου με ποικίλες όψεις της ελληνικής αρχαιότητας και επιμελητές της δύο ικανοί και δραστήριοι συνάδελφοι, η Κονστάνζ Γκίτενκε και ο Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτές καθηγητές κλασικών και νεοελληνικών σπουδών, αντιστοίχως, στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Το Διεθνές Θερινό Σχολείο Καβάφη είναι ένας πρωτοποριακός θεσμός από το Ιδρυμα Ωνάση, που λειτουργεί ως φόρουμ για την ανάπτυξη των καβαφικών σπουδών παγκοσμίως και αποσκοπεί στην ενίσχυση του επιστημονικού διαλόγου γύρω από το έργο του ποιητή, καθώς και στη μεθοδολογική και θεωρητική αναπλαισίωση της φιλολογικής έρευνας με επεξεργασίες από άλλους κλάδους των ανθρωπιστικών και πολιτισμικών σπουδών. Το υψηλό επίπεδο των ερευνητών που συμμετείχαν στη φετινή διοργάνωση, η πολυμέρεια των επιστημονικών τους ενδιαφερόντων και ο εντατικός χαρακτήρας των πολύωρων συνεδριών δημιούργησαν έναν μαθησιακό στρόβιλο, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του οποίου είναι βέβαιο ότι θα αποτυπωθούν στη μελλοντική επιστημονική παραγωγή.
Οι συμμετοχές
Εκτός από κλασικούς φιλολόγους και νεοελληνιστές, στο φετινό Σχολείο συμμετείχαν ιστορικοί, συγκριτολόγοι, νομισματιστές, μεταφραστές, καθώς και ο καλλιτέχνης Χριστόδουλος Παναγιώτου. Οι πρωινές συνεδρίες αφιερώθηκαν σε τρίωρα σεμινάρια υπό τη διεύθυνση προσκεκλημένων καθηγητών, κυρίως αγγλικών και αμερικανικών πανεπιστημίων: του Παντελή Μιχελάκη (Μπρίστολ), του Στέφανο Εβαντζελίστα (Οξφόρδη), της Μπρουκ Χολμς (Πρίνστον), του Τζον Μα (Κολόμπια), της Γιοχάνα Χάνινκ (Μπράουν), του υπογραφόμενου και, φυσικά, των δύο επιμελητών. Τα απογεύματα ανήκαν στους δώδεκα φιλοξενούμενους νέους ερευνητές και ερευνήτριες, κυρίως υποψήφιους διδάκτορες και μεταδιδάκτορες, αξιοκρατικά επιλεγμένους νέους «φανατικούς για γράμματα», που μελετούν διάφορες όψεις του αρχαιόθεμου και αρχαιογνώστη Καβάφη στην Αγγλία (Μαίρη Γκικάκη), στη Γερμανία (Αρτεμις Σοφία Μάρκου), στη Γεωργία (Τάτια Μτβαρελίντζε), στις ΗΠΑ (Κατ Λάμπερτ, Κρίστοφερ Σκοτ, Γεωργία Τσούνη), στη Νότια Αφρική (Ρότζερ Φιλντ), στην Πορτογαλία (Τατιάνα Φαΐα), καθώς και σε τρία ελληνικά πανεπιστήμια (Χρύσα Θεολόγου, Χάρης Οταμπάσης, Μελίνα Τζώρτζη, Δανάη Χρηστίδου). Η συνέργεια έμπειρων και νεότερων επιστημόνων ανέδειξε το καβαφικό έργο ως προνομιακό πεδίο για την άσκηση καινούργιων ερμηνευτικών προσεγγίσεων, ενώ η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη μεταμορφώθηκε, για μία βδομάδα, σε πολυδύναμο Διεθνές Κέντρο Καβαφικών Σπουδών – κάτι που ασφαλώς θα ήταν αδύνατο χωρίς την άκρως αποτελεσματική συμβολή των στελεχών του Αρχείου Καβάφη: του Θοδωρή Χιώτη, της Μαριάννας Χριστοφή και της Αγγελικής Μούσιου.
Συμπέρασμα: πριν από μερικά χρόνια, η εντυπωσιακή απήχηση του καβαφικού έργου παγκοσμίως και η ανάπτυξη νέων και απροσδόκητων αναγνώσεων που τη συνόδευε πυροδότησαν έντονες συζητήσεις και δημιούργησαν μια αίσθηση απόστασης ανάμεσα στη διεθνή πρόσληψη και στην εγχώρια κριτική. Αυτή η αντίθεση έχει πια ουσιαστικά εξαλειφθεί. Στις μέρες μας, η καβαφική έρευνα στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ακολουθούν αμφίπλευρα μια τροχιά σύγκλισης και διαλόγου και η διεθνοποίηση των καβαφικών σπουδών είναι πλέον κοινή συνισταμένη. Σε αυτή την ευοίωνη εξέλιξη έχουν συμβάλει αποφασιστικά οι ποικίλες εκπαιδευτικές και ερευνητικές δράσεις του Αρχείου Καβάφη και οπωσδήποτε ο σημαντικός θεσμός του Διεθνούς Θερινού Σχολείου, που προετοιμάζει, δοκιμάζει και δικτυώνει μια νέα γενιά δυναμικών ερευνητών του καβαφικού έργου.
* Ο κ. Τάκης Καγιαλής είναι καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Αρχείου Καβάφη.