«Γράμμα» από το μέτωπο της Μικρασίας

«Γράμμα» από το μέτωπο της Μικρασίας

3' 11" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΝΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ
Το Ημερολόγιο της Μικρασιατικής
Εκστρατείας
Επιλεγόμενα: Βασίλης Βασιλικός, Η Δίκη των Εξ
εκδ. Πατάκης, 2018, σελ. 313

Τα βιβλία που αφορούν στη Μικρασιατική Καταστροφή είναι περισσότερα από τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Κάνω αυτόν τον διαχωρισμό ανάμεσα στο μέρος που αφορά στην τραγωδία του μικρασιατικού πληθυσμού, στην εμπειρία της προσφυγιάς, και σε εκείνο που αφορά στους χιλιάδες νέους Ελλαδίτες (και Μικρασιάτες) της εποχής που υπηρέτησαν στους κόλπους της Στρατιάς της Μικράς Ασίας.

Αναφέρω «χιλιάδες» αγνοώντας το ακριβές νούμερο όλων όσοι υπηρέτησαν από το 1919 έως και το 1922. Το βέβαιο είναι ότι μόνο το καλοκαίρι του 1921, ενόψει της μεγάλης (και αυτο-καταστροφικής) εκστρατείας στο Σαγγάριο, η Ελλάδα παρέταξε περί τις 225.000 άνδρες, αριθμός ρεκόρ πριν αλλά και μετά.

Ηταν λογικό το θέμα της προσφυγιάς να επισκιάσει το στρατιωτικό μέρος δεδομένου ότι άλλαξε πλήρως η πολιτισμική, ανθρωπολογική φυσιογνωμία της Μικράς Ασίας αλλά και της ίδιας της Ελλάδας στα κατοπινά χρόνια. Ωστόσο, μια ολόκληρη γενιά δοκιμάστηκε (και χάθηκε) σε εκείνα τα μέτωπα – πολλοί εκπρόσωποι της οποίας ήσαν ντυμένοι στο χακί και βρίσκονταν στη γραμμή των πρόσω, έστω και με κάποιες παύσεις, ουσιαστικά από το 1912 (ο Στράτης Μυριβήλης ήταν ένας από αυτούς).

Είναι η γενιά που σε ένα δοκίμιό του ο Θανάσης Βαλτινός αποκαλεί «γενιά των Δράκων». Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η αντίστοιχη τραυματική εμπειρία των χαρακωμάτων του Α΄ Παγκοσμίου για τους Βρετανούς ή τους Γάλλους, ήταν για τους Ελληνες το ευρύτατο μικρασιατικό μέτωπο, μια πολεμική περιπέτεια που διήρκεσε τρία ολόκληρα χρόνια και κατέληξε στη γνωστή τραγωδία.

Εξάλλου, για ορισμένους στρατιωτικούς, ο λεγόμενος «Ελληνοτουρκικός πόλεμος 1919-1922», όπως ονομάζεται στο εξωτερικό, ήταν στην ουσία «ουρά» του 1914-18, ειδικά σε ό,τι αφορούσε το μέτωπο της Εγγύς Ανατολής.
Από αυτή την άποψη, η μαρτυρία, η ημερολογιακή μαρτυρία μάλιστα, ενός αυτόπτη μάρτυρα, ενός βετεράνου εκείνης της εκστρατείας, βαραίνει, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για το χρονικό που άφησε πίσω του ο πατέρας του διάσημου συγγραφέα μας Βασίλη Βασιλικού, Νίκος.

Στον τόμο που μόλις κυκλοφόρησε περιλαμβάνεται ολόκληρο το κείμενο που ο Νίκος Βασιλικός απέστειλε στον γιο του όταν ο τελευταίος βρισκόταν στο Παρίσι τον καιρό της δικτατορίας. (Η δοκιμασία, για γραφειοκρατικούς λόγους λίγο πολύ, που υπέστη ο συγγραφέας του «Ζ» μέχρι να μπορέσει να του δοθεί η άδεια να ανοίξει τον φάκελο έχει στοιχεία κωμικού διηγήματος, καθώς ο Β. Βασιλικός την αφηγείται με τον δικό του, γλαφυρό τρόπο.)

Ο Νίκος Βασιλικός, που υπηρέτησε από το 1918 έως το 1922 στη Μικρά Ασία, είχε αναφέρει μια δυο φορές πως είχε κρατήσει ημερολόγιο αλλά το 1971 μόλις ο Βασίλης είδε από κοντά τι εννοούσε ο πατέρας του: μια λεπτομερέστατη αφήγηση από έναν άνθρωπο που είχε εμφανώς άνεση με την αφήγηση, που δεν εξωράιζε και δεν είχε σκοπό να ηρωοποιήσει κανέναν, πόσο δε μάλλον τον εαυτό του.

Το περιεχόμενο

Ακραιφνής δημοκράτης, βενιζελικός ως το κόκαλο, ο Νίκος Βασιλικός θα καθαρογράψει ένα μέρος από τις πολεμικές του σημειώσεις το 1923 και ένα δεύτερο το 1935, έγκλειστος στη φυλακή, καταδικασμένος, προτού συλληφθεί ερήμην εις θάνατον για την αποτυχημένη επανάσταση υπέρ του Βενιζέλου. Η λατρεία του προς τον Βενιζέλο είναι όντως εμφανής σε διάφορα σημεία του ημερολογίου.

Ο ανά χείρας τόμος όμως περιέχει και ένα δεύτερο μέρος: ένα ιδιότυπο θεατρικό έργο-ντοκουμέντο που συνέγραψε ο Βασίλης Βασιλικός όταν ήρθαν στα χέρια του τα πρακτικά της Δίκης των Εξ, μέσω του φίλου του Αλέξη Λεβίδη, καταξιωμένου ζωγράφου σήμερα και εγγονού του στρατηγού Γεωργίου Χατζηανέστη, ο οποίος ήταν και ένας από τους εκτελεσθέντες στο Γουδί.

Οπως αναφέρει στο αντιπρολογικό του σημείωμα ο Β. Βασιλικός εύστοχα είδε στα πρακτικά εκείνα το πνεύμα ενός κειμένου που «θα παλλόταν από μια ιδιότυπη θεατρικότητα», όχι φυσικά χωρίς μια λεπτομερή, κοπιαστική επεξεργασία και επιμέλεια του αρχικού ντοκουμέντου. Το θεατρικό εκείνο δεν ευτύχησε αλλά τώρα έχουμε την ευκαιρία να το ξαναδούμε. Και είναι αλήθεια ότι η τραγικότητα εκείνων των στιγμών, όχι μόνον στους διαλόγους εντός του δικαστηρίου αλλά και στους καταληκτικούς μονολόγους των καταδικασμένων, και διασώζεται αλλά και αναδεικνύεται με τρόπο αξιοσημείωτο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή