Ορθιοι οι θεατές του Ηρωδείου τον αποθέωναν κι εκείνος, εμφανώς χαρούμενος, υποκλινόταν σεμνά, φορώντας μπλε κοστούμι και αθλητικά παπούτσια. Ηταν μία από τις τελευταίες φορές –αν όχι η τελευταία– που ο Φράνκο Τζεφιρέλι επισκέφθηκε την Αθήνα, τον Σεπτέμβριο του 2005, στην πρεμιέρα της όπερας του Λεονκαβάλο «Οι παλιάτσοι», μία από τις μεγάλες παραγωγές του Φεστιβάλ Αθηνών, στην οποία υπέγραφε τη σκηνοθεσία. Στις 15 Ιουνίου, η Ιταλία αποχαιρέτισε έναν από τους μεγάλους μύθους της. Πέθανε σε ηλικία 96 ετών και από χθες, ημέρα της κηδείας του στην περίφημη Duomo, της γενέτειράς του Φλωρεντίας, αναπαύεται στον οικογενειακό τάφο του κοιμητηρίου του Porte Sante.
Ομως ο Τζεφιρέλι, παρά τα προβλήματα υγείας που είχε, ετοιμαζόταν να γιορτάσει τα 96 χρόνια του σκηνοθετώντας την αγαπημένη του «Τραβιάτα», εναρκτήρια όπερα στο φετινό Φεστιβάλ της Βερόνας. Η πρεμιέρα πλησιάζει (21 Ιουνίου) αλλά χωρίς τον «maestro».
Ο Τζεφιρέλι υπήρξε αναμφίβολα από τους πιο δημοφιλείς σκηνοθέτες στον κόσμο. «Η πολύτροπη δημιουργική φύση του Φράνκο Τζεφιρέλι έλκει την καταγωγή της από το ιδανικό του οικουμενικού ανθρώπου της Αναγέννησης», όπως σημειώνει εύστοχα η Εφη Αγαθονίκου, επιμελήτρια της μεγάλης έκθεσης με πίνακες ζωγραφικής, σκηνογραφικές μακέτες, κοστούμια και κοσμήματα που σχεδίαζε ο ίδιος ο Ιταλός δημιουργός, την οποία είχε οργανώσει η Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδος (1997-98). Σκηνοθέτης και σκηνογράφος, υπηρέτησε ισότιμα όλες τις τέχνες του θεάματος: θέατρο, όπερα, κινηματογράφο.
«Ηταν φιλόξενος και αντοιχτόκαρδος», λέει η σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου για τον Φράνκο Τζεφιρέλι. Στη φωτογραφία, είναι μαζί του στο σπίτι του στη Ρώμη, τον Απρίλιο του 2007.
Aποφοίτησε από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας το 1941. Στα πρώτα χρόνια της καριέρας του συνεργάστηκε με τον Λουκίνο Βισκόντι, σχέση που σηματοδότησε την καλλιτεχνική πορεία του, αλλά και με τους Βιτόριο ντε Σίκα και Ρομπέρτο Ροσελίνι. Από τη δεκαετία του 1950 άρχισε να σκηνοθετεί όπερα. Γνώρισε τη Μαρία Κάλλας, με την οποία έγιναν στενοί φίλοι και εργάστηκαν μαζί σε μια σειρά από όπερες. Οταν το 2002 παρουσίασε την ταινία του «Κάλλας για πάντα», με πρωταγωνίστρια τη Φανί Αρντάν, είχε πει στην «Κοριέρε ντέλα Σέρα»: «Η Κάλλας ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να εγείρει αντικρουόμενες απόψεις, πολεμικές με ρίζες, σχεδόν, ιδεολογικές. Η Μαρία δεν ενδιαφέρει μόνο τους φίλους της όπερας, καθώς ανήκει πια σε ολόκληρη την κοινωνία». Η «Κ» επικοινώνησε με τη Φανί Αρντάν ζητώντας μια σύντομη δήλωσή της για τον Φράνκο Τζεφιρέλι: «Αγάπησα πολύ τον Φράνκο. Ολες οι στιγμές που έζησα μαζί του συνθέτουν μια ξεχωριστή ζωή, που δεν θα ξεχάσω ποτέ τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε καλλιτεχνικό επίπεδο».
Ποιος ήταν όμως αυτός ο σκηνοθέτης που αγαπούσε τα μαξιμαλιστικά θεάματα, κατηγορήθηκε για «παραφορτωμένη αισθητική», προίκισε τον κινηματογράφο με τον «Ρωμαίο και την Ιουλιέτα» (1968), με πρωταγωνιστές τους έφηβους και άγνωστους τότε Ολίβια Χάσεϊ και Λέοναρντ Ουάιτινγκ, έκανε το κοινό να κλαίει ασταμάτητα με το «The Champ» (1979), με τον Γιον Βόιτ και τον μικρό γιο του, έδωσε την πιο ανθρώπινη διάσταση του Χριστού με την –γυρισμένη με κινηματογραφικούς όρους– μίνι σειρά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» (1977) και τον γαλανομάτη Ρόμπερτ Πάουελ; Από τους πρώτους επωνύμους που δήλωσαν ανοιχτά την ομοφυλοφιλία τους, αλλά εναντίον του γάμου των ομοφυλοφίλων, πολιτεύθηκε με τον Μπερλουσκόνι (γερουσιαστής την περίοδο 1994-2001), προσωπικότητα εκρηκτική, άνθρωπος του θεάματος, του πάθους, της τόλμης και της γενναιοδωρίας.
Η Ελληνίδα διεθνής σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου συνεργάστηκε με τον Τζεφιρέλι στην «Τραβιάτα», στους «Παλιάτσους», στην «Τόσκα», στον «Φάλσταφ» και στην «Μποέμ», ήπιαν πολλές φορές τσάι παρέα στον εσωτερικό κήπο του σπιτιού του στην Αππία οδό, στη Ρώμη, με τους τοίχους γεμάτους με φωτογραφίες της Μαρίας Κάλλας, πέρασαν μαζί πρωτοχρονιές… Τη βρήκαμε στη Γαλλία (είχε πρεμιέρα στο Μονπελιέ με την όπερα «Σιμόν Μποκανέγκρα» του Βέρντι): «Ο Φράνκο ήταν άνθρωπος με ξεκάθαρη σκηνοθετική ματιά, ήξερε πάντα τι ήθελε. Ελεγε συχνά: “Δεν σκηνοθετώ, αναπαριστώ ό,τι βλέπω, σκηνοθέτης είναι ο συνθέτης”. Ηταν φιλόξενος και ανοιχτόκαρδος, στο σπίτι του ήταν πάντα κοντά του οι δυο υιοθετημένοι γιοι του, Πίππο και Λουτσιάνο, που προσπαθούσαν να οργανώσουν το τεράστιο αρχείο του. Ερχόταν στις πρόβες παρά τα κινητικά προβλήματά του, δούλευε πάρα πολύ στις λεπτομέρειες, στις εκφράσεις, στις κινήσεις, στη “θεατρικότητα”. Πολλές φορές μάς φώναζε στο σπίτι του και ερμηνεύαμε το λιμπρέτο σαν πρόζα και όχι σαν μουσικό κείμενο». Η κ. Παπαθανασίου τον χαρακτηρίζει «ταμπεραμεντόζο». «Σε μια συνέντευξη Τύπου θυμάμαι τη βάση του μικροφώνου να εκτοξεύεται προς τον δημοσιογράφο που του έκανε μια πολιτική ερώτηση την οποία θεώρησε προσβλητική». Τι τον ξεχώριζε ως σκηνοθέτη εκτός από την πιστότητα και τον πλούτο των αναπαραστάσεων; «Χόρταινε το βλέμμα του κοινού», απαντά χωρίς δεύτερη σκέψη η διεθνής σοπράνο.