Τη δεκαετία του 1990, το ΛΟΑΤ+ σινεμά βρισκόταν στο περιθώριο, περιοριζόταν στα κινηματογραφικά φεστιβάλ και στο arthouse (ανεξάρτητο) σινεμά, εκτός από μερικές εξαιρέσεις όπως οι ταινίες «Philadelphia» από το 1993 και «Boys Don’t Cry» από το 1999, που χάρισαν στους Τομ Χανκς και Χίλαρι Σουάνκ αντίστοιχα, βραβεία Όσκαρ.
Ωστόσο, το ρεύμα έχει αλλάξει στο Χόλιγουντ τις τελευταίες δεκαετίες, αντικατοπτρίζοντας μια ευρύτερη αλλαγή στάσης στη δυτική κοινωνία. Τα βραβεία μερικές φορές θεωρούνται αναξιόπιστη μέθοδος μέτρησης όσον αφορά την ποιότητα, όμως τείνουν να αντικατοπτρίζουν τη σύγχρονη κοινωνική διάθεση. Οπότε δεν αποτελεί έκπληξη ότι καθώς το κοινό αποδέχεται όλο και περισσότερο τις ΛΟΑΤ+ ταυτότητες και σχέσεις, πιο πολλές ταινίες που παρουσιάζουν τις ιστορίες αυτών των ατόμων βρίσκονται στο επίκεντρο των βραβείων.
Δύο από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 είναι οι ταινίες «Brokeback Mountain» (2005) και «Milk» (2008). Η πρώτη πρόκειται για κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου της Άννι Πρου με θέμα μια βασανισμένη ομοφυλοφιλική σχέση ανάμεσα σε δύο καουμπόϊ, κέρδισε τρια Όσκαρ και ήταν φαβορί για βραβείο στην κατηγορία «Καλύτερη Ταινία», όμως έχασε από την αμφιλεγόμενη ταινία «Crash». Το «Milk», μια βιογραφική ταινία του πρώτου ανοιχτά ομοφυλόφιλου δημάρχου του Σαν Φρανσίσκο Χάρβεϊ Μιλκ, έκανε τον Σον Πεν να κερδίσει το Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου και τον ομοφυλόφιλο σεναριογράφο Ντάστιν Λανς Μπλακ το Όσκαρ Διασκευασμένου Σεναρίου.
Το 2016, το φιλμ του Μπάρι Τζένκινς «Moonlight» σημείωσε ακόμα μια κομβική στιγμή για την αναγνώριση ΛΟΑΤ+ ιστοριών, όταν έγινε η πρώτη ταινία με ομοφυλόφιλο πρωταγωνιστή – του οποίου ο αγώνας με τη σεξουαλικότητά του αποτελεί το κεντρικό θέμα – που κέρδισε το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Από εκεί και έπειτα, περισσότερες ΛΟΑΤ+ ταινίες αναγνωρίζονται από την Ακαδημία όπως οι «A Fantastic Woman» (2017), «Call Me by Your Name» (2017) και «The Favourite» του Γιώργου Λάνθιμου το οποίο απέσπασε 10 υποψηφιότητες Όσκαρ.
Όμως παρά αυτή την πρόοδο, υπάρχει το εξής περίεργο φαινόμενο: Ενώ οι ιστορίες ΛΟΑΤ+ γίνονται ολοένα πιο δημοφιλής, οι ανοιχτά ομοφυλόφιλοι ηθοποιοί έχουν σχεδόν αποκλειστεί εντελώς από την επιτροπή των βραβείων τα τελευταία 20 χρόνια. Από την υποψηφιότητα του σερ Ίαν ΜακΚέλεν το 2002 για τον ρόλο του Γκάνταλφ στην πρώτη ταινία της τριλογίας «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», «Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού», κανένας ανοιχτά ομοφυλόφιλος άνδρας δεν έχει προταθεί σε κάποια κατηγορία ερμηνείας. Από την άλλη, οι γυναίκες ΛΟΑΤ+ τα πήγαν οριακά καλύτερα: η Αντζελίνα Τζολί, η οποία είναι ανοιχτά αμφιφυλόφιλη, κέρδισε το βραβείο Β’ Γυναικείου Ρόλου για το «Girl, Interrupted» (1999) και αργότερα κέρδισε υποψηφιότητα Α’ Γυναικείου Ρόλου για το «Changeling» (2008). Ωστόσο, από τότε μόνο η Lady Gaga, η οποία επίσης προσδιορίζεται ως αμφιφυλόφιλη, έχει αναγνωριστεί μέχρι στιγμής.
Όσο καταθλιπτικό κι αν είναι αυτό το ρεκόρ, η φετινή τελετή των όσκαρ ξεχωρίζει από αυτή την άποψη, με όχι έναν αλλά δύο ΛΟΑΤ+ ηθοποιούς που είναι υποψήφιοι για βραβεία στις κατηγορίες ερμηνείας: την Κρίστεν Στιούαρτ που είναι υποψήφια για Όσκαρ Α’ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της ως πριγκίπισσα Νταϊάνα στην ταινία του Πάμπλο Λαρέν «Spencer» και την Αριάνα Ντεμπόουζ που είναι υποψήφια για Όσκαρ Β’ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της ως Ανίτα στην ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ, «West Side Story». Η Στιούαρτ ταυτοποιείται ως αμφιφυλόφιλη και η Ντεμπόουζ ως queer και φέτος είναι η πρώτη φορά που δύο ανοιχτά ΛΟΑΤ+ ηθοποιοί προτείνονται την ίδια χρονιά σε σημαντικές κατηγορίες. Αν κάποια από τις δύο κερδίσει, τότε θα έχουμε τον πρώτο ΛΟΑΤ+ ηθοποιό στην ιστορία των Όσκαρ που θα παραλάβει το χρυσό αγαλματίδιο. Κι αν κερδίσουν και οι δύο, τότε θα μιλάμε για μια ιστορική τελετή. Τα προγνωστικά προβλέπουν νίκη της Ντεμπόουζ, η οποία έχει ήδη κερδίσει στην κατηγορία Β’ Γυναικείου Ρόλου σε όλα τα βραβεία πριν τα Όσκαρ (BAFTA, Χρυσές Σφαίρες κ.α.). Η Στιούαρτ έρχεται τρίτη ή τέταρτη στην κατηγορία Α’ Γυναικείου Ρόλου, σύμφωνα με τα προγνωστικά.
Γιατί έχουν αποκλειστεί οι ΛΟΑΤ+ ηθοποιοί;
Πρέπει όμως αυτή να είναι μια στιγμή γιορτής – και σε τι βαθμό; Και μετά από όλες αυτές τις χειρονομίες της κινηματογραφικής βιομηχανίας προς την προοδευτικότητα τα τελευταία χρόνια, πώς μπορούμε να εξηγήσουμε τη σχεδόν συνεχιζόμενη απουσία των ΛΟΑΤ+ ηθοποιών από τα βραβεία;
Είναι λογικό να υποθέσουμε – με βάση τα ιστορικά πρότυπα και τη στατιστική πιθανότητα – ότι υπάρχουν περισσότεροι ΛΟΑΤ+ ηθοποιοί στην κινηματογραφική και τηλεοπτική βιομηχανία από όσους γνωρίζουμε – απλώς δεν έχουν αποκαλύψει ότι είναι ομοφυλόφιλοι. Αρκεί να σκεφτούμε τον Κέβιν Σπέισι ο οποίος αποκαλύφθηκε – υπό αμφιλεγόμενες συνθήκες – πολύ μετά τις νίκες του στα Όσκαρ στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ή τη Τζόντι Φόστερ, η οποία είπε ότι είναι ομοφυλόφιλη πολλά χρόνια μετά τη νίκη της για τον ρόλο στη «Σιωπή των Αμνών» (1993).
Ωστόσο, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι με την ευρύτερη αναγνώριση των ιστοριών ΛΟΑΤ+ θα πρέπει να δοθούν περισσότερα βραβεία για τους ηθοποιούς, παραγωγούς και σκηνοθέτες αυτής της κοινότητας. Ωστόσο, προφανώς αυτό δεν συνέβη. Αυτό που συμβαίνει είναι το γεγονός ότι σε αυτούς τους ηθοποιούς δεν δίνονται ΛΟΑΤ+ πρωταγωνιστικοί ρόλοι, αλλά πηγαίνουν σε ετεροφυλόφιλους ηθοποιούς. Ένα θέμα που συζητιέται το τελευταίο διάστημα είναι το αν θα πρέπει οι ετεροφυλόφιλοι ηθοποιοί να υποδύονται ομοφυλόφιλους χαρακτήρες κι αν αυτό το γεγονός είναι εις βάρος των ομοφυλόφιλων ηθοποιών που συχνά περιορίζονται σε δευτερεύοντες ρόλους. Αυτή η συζήτηση γίνεται πιο έντονη όταν κάθε χρόνο πλησιάζει η τελετή βραβείων των Όσκαρ.
Η τηλεόραση είναι περισσότερο προοδευτική όσον αφορά τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Φτάνει μόνο να θυμηθούμε τον Τζόναθαν Μπέιλι, τον ομοφυλόφιλο πρωταγωνιστή που ενσαρκώνει τον ετεροφυλόφιλο άνδρα στη δημοφιλή σειρά του Netflix, «Bridgerton» (2019) ή τον Νιλ Πάτρικ Χάρις ως τον γυναικά Μπάρνεϊ Στίνσον στην κωμική σειρά «How I Met Your Mother» (2005-2014). Η Σάρα Πόλσον, η οποία αγνοεί τις ταμπέλες αλλά έχει αναπτύξει σχέση με άνδρες και γυναίκες, είναι οκτώ φορές υποψήφια για βραβείο Emmy. Η νίκη της Τσέρι Τζόουνς το 2000 για τον ρόλο της προέδρου Άλισον Τέιλορ στη σειρά «24» την έκανε μια από τις πρώτες ανοιχτά ομοφυλόφιλες γυναίκες που κερδίζει ένα τόσο μεγάλο βραβείο.
Αναγνώριση queer κινηματογραφιστών
«Νομίζω ότι είναι πολύ περίεργο το ότι ακόμα βλέπουμε συστηματικά ηθοποιούς που δεν αναγνωρίζονται ως queer, να επιβραβεύονται επειδή υποδύονται έναν queer χαρακτήρα», λέει στο BBC η Χάνα Στρονγκ, συντάκτρια στη διαδικτυακή εκδοχή του κινηματογραφικού περιοδικού Little White Lies.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πράγματι ετεροφυλόφιλοι ηθοποιοί που έχουν υποδυθεί ομοφυλόφιλους χαρακτήρες και αναγνωρίστηκαν με επιτυχία και μια σειρά βραβείων – από τον Τζάρεντ Λίτο στο «Dallas Byers Club» (2014) μέχρι τον Τιμοτέ Σαλαμέ στο «Call Me by Your Name» (2017), τον Ράμι Μάλεκ στο «Bohemian Rhapsody» (2018) και την Ολίβια Κόλμαν στο «The Favourite» (2018). Φέτος αναγνωρίζεται ο Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, υποψήφιος για Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου για τον ρόλο του ως τον ομοφυλόφιλο, αυταρχικό ιδιοκτήτη ράντσου στην ταινία της Τζέιν Κάμπιον, «Η Εξουσία του Σκύλου».
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι ερμηνείες δεν άξιζαν την αναγνώριση που έλαβαν, αλλά, όπως λέει η Στρόνγκ: «Εξακολουθούμε να παλεύουμε, συνολικά, για να δούμε queer ηθοποιούς, ή ακόμα και queer σκηνοθέτες, να παίρνουν αυτού του είδους την επιβράβευση. Και νομίζω ότι αυτό μάλλον είναι προκατάληψη… σκεφτείτε τη σύνθεση ανθρώπων σε ομάδες όπως αυτή της Ακαδημίας. (Παραδοσιακά) κυριαρχούν πολύ συντηρητικές φιγούρες».
Όσον αφορά τη Στιούαρτ ή την Ντεμπόουζ, έχει ενδιαφέρον και – πολλοί μπορούν να πουν ότι είναι θετικό – το γεγονός ότι αυτές οι δύο ΛΟΑΤ+ σταρ είναι υποψήφιες την ίδια χρονιά. Θα μπορούσε να είναι ένα θετικό βήμα, όταν πρόκειται για τις ευκαιρίες που προσφέρονται ανοιχτά στους ΛΟΑΤ+ ηθοποιούς.
Με πληροφορίες από το BBC Culture