Η πραγματικότητα ως εφιάλτης, η αληθινή ιστορία της μεγάλης σφαγής που έλαβε χώρα στην Ινδονησία την περίοδο 1965-66, στοιχειώνει τα φετινά Οσκαρ. Το ντοκιμαντέρ «Τhe Act of Killing» του Αμερικανού σκηνοθέτη Τζόσουα Οπενχάιμερ αποσπάται περίτεχνα από το ιστορικό γεγονός, για να περιπλανηθεί σε πτυχές της ανθρώπινης συνείδησης. Εκεί, άλλοτε πέφτεις σε μια σκοτεινή άβυσσο κι άλλοτε αιωρείσαι σε ένα κενό, στο οποίο οι πράξεις του ανθρώπου δεν έχουν ηθική βαρύτητα.
Το «The Act of Killing» είναι το σουρεαλιστικό, ψυχολογικό στριπτίζ ενός δολοφόνου που θριαμβολογεί σαν ήρωας, ενώ λογικά θα ’πρεπε να σέρνεται από ντροπή ως απεχθής δήμιος, εκτελεστικό όργανο εγκληματιών πολέμου, για τις θηριωδίες του. «Αυτή η ταινία πρέπει να λειτουργήσει σαν φάρος, δείχνοντας προς ποια κατεύθυνση πρέπει να στραφεί το ντοκιμαντέρ», λέει ο Γερμανός σκηνοθέτης Βέρνερ Χέρτσογκ σε συνέντευξή του για το «The Act of Killing», την οποία μπορείτε να βρείτε στο youtube. Ο Χέρτσογκ είναι ένας από τους παραγωγούς του ντοκιμαντέρ. «Οταν ήρθε στο γραφείο μου ο Τζόσουα Οπενχάιμερ και μου έδειξε στο laptop 8 λεπτά από το υλικό που είχε γυρίσει, κατάλαβα ότι ήταν κάτι πολύ διαφορετικό απ’ ό,τι έχουμε δει μέχρι τώρα. Τρομακτικό και σουρεαλιστικό. Κινηματογράφος και σουρεαλισμός δεν ταιριάζουν εύκολα. Σε αυτήν την ταινία, όμως, συνυπάρχουν. Θα περάσουν 2-3 δεκαετίες για να ξαναδούμε τέτοιο πράγμα».
Το γεγονός
Το 1965, η Ινδονησία, που είχε αποτινάξει την αποικιοκρατία, μπήκε σε γύψο. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του Σουχάρτο με την υποστήριξη της CIA, ανέτρεψε τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση Σουκάρνο. Επακολούθησαν μαζικές δολοφονίες, από τις πιο φρικιαστικές του 20ού αιώνα. Πάνω από ένα εκατομμύριο αθώοι άνθρωποι σφαγιάστηκαν με την κατηγορία ότι ήταν κομμουνιστές ή συμπαθούντες. Το γεγονός ότι πολλά από τα θύματα ήταν κινεζικής καταγωγής δίνει και ένα χαρακτήρα εθνοκάθαρσης στο έγκλημα. Η χούντα είχε στρατολογήσει μαφιόζους για τη βρώμικη δουλειά, νονούς της νύχτας που έλεγχαν το κύκλωμα κινηματογραφικής διανομής και αιθουσών στην Ινδονησία. Ενας από αυτούς, ο Ανουάρ Κόνγκο, πρωταγωνιστεί στο «The Act of Killing». Ο Ανουάρ και η παρέα του λάτρευαν τις αμερικανικές ταινίες και μισούσαν τους αριστερούς του Σουκάρνο. Οχι ιδεολογικά, δεν έφτανε ώς εκεί η νηπιακή πολιτική σκέψη τους. Μαράζωναν οι δουλειές τους από τους περιορισμούς που είχε επιβάλει η κυβέρνηση στον «ιμπεριαλισμό» του Χόλιγουντ.
Η αναπαράσταση
Η ταινία αρχίζει με μια ρήση του Βολταίρου: «Απαγορεύεται να σκοτώνεις, γι’ αυτό και οι δολοφόνοι τιμωρούνται. Εκτός κι αν σκοτώνεις σε μεγάλους αριθμούς και υπό τον ήχο σαλπίγγων». Στη συνέχεια ο Οπενχάιμερ στρέφει το βλέμμα του στο κάδρο της Ιστορίας και κυρίως στο ψυχολογικό πορτρέτο του κατά συρροήν δολοφόνου Ανουάρ, για να επεκτείνει τα όρια του κινηματογραφικού ντοκιμαντέρ σε ένα χώρο όπου δεσπόζει η αμφισημία γύρω από το αληθινό (η τραγικότητα του δολοφόνου που καταδιώκεται από Ερινύες) και το ψεύτικο (το παιχνίδι του «ηθοποιού» με τον θεατή).
Ο Οπενχάιμερ είχε καλέσει τον Ανουάρ και τους συνεργάτες του να συμμετάσχουν σε ένα ντοκιμαντέρ κάπως διαφορετικό από τις συνηθισμένες ταινίες τεκμηρίωσης. Τους ζήτησε να ανασυνθέσουν και να ξαναζήσουν τις προσωπικές τους μνήμες γράφοντας, σκηνοθετώντας και παίζοντας μια αποσπασματική ταινία μυθοπλασίας. Τον τρόπο με τον οποίο δολοφονούσαν ο Ανουάρ και η… σινεφίλ παρέα του στο παρελθόν τον είχαν εμπνευστεί από γκανγκστερικές ή καουμπόικες ταινίες.
Στον πυρήνα του «The Act of Killing» υπάρχουν το γκροτέσκ και το κιτς: ο αυτοσχεδιασμός και η δραματοποιημένη αναπαράσταση ενός «ηρωικού» ινδονησιακού «έπους» κατά του κομμουνισμού. Στο κέλυφος εκτυλίσσεται το «making of» του «έπους», με τον Οπενχάιμερ να συζητάει με τους «ηθοποιούς» προσπαθώντας να καταλάβει αν η αποστασιοποίηση τους βοηθάει για να αποκτήσουν συνείδηση του ρόλου τους: των πράξεών τους.
Η πιο εφιαλτική σκηνή της ταινίας, ένα τοκ σόου της κρατικής τηλεόρασης της Ινδονησίας γύρω από τα γυρίσματα του «Τhe Act of Killing», ο Ανουάρ καταχειροκροτείται από το «κοινό». Στην πιο συγκλονιστική, αυτήν του επιλόγου, δεν ξέρεις εάν ζει μια τραγωδία ή είναι ένας αληθινά σπάνιος περφόρμερ σε μια φιξιόν υπαρξιακού τρόμου.
Δείτε
The Act of Killing
Ντοκιμαντέρ δανικής παραγωγής, σκηνοθετημένο από τον Αμερικανό Τζόσουα Οπενχάιμερ, που θα μπορούσε να ιδωθεί και ως μια παράξενη ή και αλλόκοτη ιστορία, γύρω από έναν άνθρωπο που έζησε τη ζωή του σαν κινηματογραφική μυθοπλασία. Εχει αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές σε ΗΠΑ και Ευρώπη και θεωρείται φαβορί για βραβείο στα φετινά Οσκαρ.
Ο Οπενχάιμερ δεν εστιάζει στα ιστορικά γεγονότα, στη σφαγή των κομμουνιστών και όσων κατηγορήθηκαν ως κομμουνιστές από τη χούντα του Σουκάρνο στην Ινδονησία κατά τη διετία 1965-66. Η ματιά του είναι ανθρωποκεντρική και χωρίς διαθέσεις καταγγελίας ή αναθεώρησης της Ιστορίας, παρακολουθεί ένα δήμιο του καθεστώτος καθώς αναπαριστά τα εγκλήματά του. Ζητήματα όπως ενοχή, ντροπή, αλλά και αποδοχή του δημίου από την κοινωνία, που έχει γίνει κοινωνία του θεάματος, είναι κυρίαρχα στο «The Act of Killing».
Η κυβέρνηση της Ινδονησίας έχει αντιδράσει σφόδρα στην ταινία, θεωρώντας την δυσφήμηση της χώρας. (Διατίθεται σε dvd και blu-ray στο amazon)