Οι αθέατες πλευρές του εγκληματικού νου, η τρομοκρατία, η καταστολή, ο σωφρονισμός, το δικαστικό σύστημα αλλά και το αληθινό CSI συνθέτουν έναν θεματικό άξονα στο φετινό 16ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Τα ερωτήματα που θέτουν πέντε ταινίες από διαφορετικές θεματικές ενότητες –προβάλλονται από χθες στο φεστιβάλ– είναι πολλαπλά: πού σταματάει η ιδεολογία, πού αρχίζει το έγκλημα στους τρομοκράτες; Τι κουβαλάει ο εγκληματικός νους των serial killers; Πώς περιγράφουν τα εγκλήματα και τη ζωή τους οι ισοβίτες δολοφόνοι; Πόσο φυσιολογική μπορεί να είναι η καθημερινότητα των profilers ― των ανθρώπων που επιχειρούν να διεισδύσουν και να αποκρυπτογραφήσουν το άρρωστο μυαλό κάθε στυγνού εγκληματία, μανιακού δολοφόνου ή βιαστή;
«Το βλέμμα στην άβυσσο»
«Οταν κοιτάζεις πολλή ώρα την άβυσσο, τότε και η άβυσσος θα κοιτάξει μέσα σου». Με τη φράση του Νίτσε επιχειρεί να εισβάλει στα άδυτα του πραγματικού CSI η σκηνοθέτις Μπάρμπαρα Εντερ. Στην ταινία της «Profilers – Βλέμμα στην άβυσσο» (ενότητα «Μικρές Αφηγήσεις») τέσσερις κορυφαίοι profilers από τις ΗΠΑ, τη Φινλανδία, τη Νότια Αφρική και τη Γερμανία –ανάμεσά τους η Ελεν Μόρισον, ο Τόμας Μίλερ και ο Πολ Μπρίτον– ανοίγουν την ψυχή τους για να διηγηθούν την πρόκληση που αντιμετωπίζουν να ζήσουν μια «φυσιολογική» ζωή.
Κι αν οι ιστορίες μυθοπλασίας και οι σειρές (Criminal minds) τροφοδοτούνται από αληθινούς profilers (σε κορυφαίο profiler των ΗΠΑ βασίστηκε ο ρόλος της Κλαρίς Στάρλινγκ – Τζόντι Φόστερ στη «Σιωπή των αμνών»), η επαγγελματική τους πραγματικότητα συνεπάγεται άραγε ένα τεράστιο ψυχολογικό βάρος; Πώς μπορεί να απολαύσει τις χαρές της ζωής ένας profiler όταν ασχολείται με τις χειρότερες ακρότητες του ανθρώπου κάθε μέρα; «Πιάνω τον εαυτό μου να σκιαγραφώ το ψυχολογικό προφίλ των ανθρώπων γύρω μου σε ημέρα γιορτής», ομολογεί profiler αστυνομικός από τη Φινλανδία.
«“Το βλέμμα στην άβυσσο” είναι ένα ταξίδι στον κόσμο του κακού, ιδωμένο μέσα από τα μάτια των ποινικών profilers που συνήθως απεικονίζονται ως υπεράνθρωποι: προσπαθούν να διεισδύσουν στα άρρωστα μυαλά δολοφόνων με σχεδόν αλάνθαστο δαιμόνιο και φαίνεται να είναι τουλάχιστον τόσο έξυπνοι όσο οι ψυχοπαθείς, αν όχι ανώτεροι», επισημαίνει η σκηνοθέτις.
Μπορούν όμως να ξεφύγουν από τις εμπειρίες τους; «Αν η δουλειά σου είναι να αντιμετωπίζεις τις χειρότερες μορφές δολοφόνων σε καθημερινή βάση, αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείς να ξεφύγεις από αυτήν την εμπειρία. Κάθε φορά που σκαλίζω ένα νέο περιστατικό, η ικανότητά μου να απολαύσω τη ζωή λιγοστεύει όλο και περισσότερο», λέει ο Πολ Μπρίτον, ένας από τους κορυφαίους profilers. «Το κακό παραμονεύει ανά πάσα στιγμή», επισημαίνει, δίνοντας οδηγίες ειδικά στις γυναίκες πώς να προφυλάσσονται στις καθημερινές τους κινήσεις προκειμένου να αποφύγουν το κακό.
Στον σκοτεινό θάλαμο
«Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει κανείς για τα ιδανικά του;», αναρωτιέται μπροστά στην κάμερα η Μαγκνταλένα Κοπ, καθώς αφηγείται την προσωπική της ιστορία με τον πιο διάσημο τρομοκράτη του 20ού αιώνα και σύζυγό της Ιλιτς Ραμίρες Σάντσες ή Κάρλος το Τσακάλι. Τρία χρόνια μετά την ταινία του Ολιβιέ Ασαγιάς «Carlos», ο κινηματογραφιστής Ναντάβ Σίρμαν επανέρχεται για να ξετυλίξει το νήμα της δράσης του διαβόητου τρομοκράτη και να χτίσει τον καμβά ενός οικογενειακού δράματος.
Στο ντοκιμαντέρ «Μέσα στον σκοτεινό θάλαμο», πρωταγωνιστές δεν είναι μόνο η Μαγκνταλένα Κοπ, η οποία εγκατέλειψε το πρώτο της παιδί για να ακολουθήσει τον Κάρλος στις πιο επικίνδυνες διεθνείς τρομοκρατικές αποστολές, αλλά και η κόρη τους Ρόζα. «Για κάποιους ο Κάρλος είναι επαναστάτης, για τους περισσότερους δολοφόνος, αλλά για τη Ρόζα είναι πατέρας», εξηγεί ο σκηνοθέτης. Η κάμερα ακολουθεί τη Ρόζα όταν μπαίνει στη φυλακή για να συναντήσει τον πατέρα της έπειτα από 19 χρόνια και καταγράφει τον διάλογο με τη μητέρα της αμφισβητώντας όσα της περιέγραφε για τον Κάρλος ως πατέρα. Μητέρα και κόρη κάνουν ένα ταξίδι πέρα από τη σκιά του μύθου του. Η Μαγκνταλένα Κοπ, κοιτάζοντας απευθείας στην κάμερα με το κόκκινο φως του σκοτεινού θαλάμου, βλέπει πίσω με λύπη και παθητικότητα, ανίκανη ακόμη και σήμερα να κατανοήσει τις επιλογές της, να σκεφτεί, να αντιληφθεί ή να θυμηθεί πέρα από τη δική της ενοχή ή αθωότητα.
Τις βαριές πόρτες ενός από τα πιο απόρθητα σωφρονιστικά ιδρύματα της Ρωσίας, τη «Σωφρονιστική αποικία 56» στην καρδιά των Ουραλίων, κατάφεραν να ανοίξουν ο κινηματογραφιστής Νικ Ριντ και ο ανταποκριτής των Sunday Times Μαρκ Φραντσέτι. Χρειάστηκαν έξι μήνες σκληρών διαπραγματεύσεων κι ένα μακρύ ταξίδι ― οκτώ ώρες οδικώς από το κοντινότερο αεροδρόμιο μέσα από ένα ατελείωτο δάσος μεγέθους Γερμανίας. Στο αποσαθρωμένο κτίριο, που μοιάζει με γκουλάγκ, ζουν το υπόλοιπο της ζωής τους 260 από τους πιο επικίνδυνους εγκληματίες της χώρας, οι οποίοι έχουν δολοφονήσει συνολικά περισσότερους από 800 ανθρώπους.
Στο ντοκιμαντέρ «Οι καταδικασμένοι» (ενότητα «Κοινωνία») οι κρατούμενοι μιλούν για τα εγκλήματά τους, τη ζωή και τον θάνατο, τη μετάνοια και τη συγχώρεση, την ασπλαχνία και την ελευθερία, την τρέλα και την ελπίδα. «Στο κλειστοφοβικό αυτό ίδρυμα δεν υπάρχει ούτε μια στιγμή σιωπής. Ο αέρας γεμίζει με ανθρώπινους ήχους, κλειδαριές που κλειδώνουν και πόρτες που βροντούν», περιγράφει ο σκηνοθέτης. «Θα πίστευε κανείς ότι η παρουσία μας θα έσπαζε τη μονοτονία των φυλακισμένων, αλλά δεν ήταν έτσι. Ενας από τους ισχυρότερους χαρακτήρες δήλωσε ότι ήταν “πάρα πολύ απασχολημένος για να μας μιλήσει”. Στην αρχή θεωρήσαμε ότι ήταν ένας από τους τρελούς. Αργότερα διαπιστώσαμε ότι μία από τις βασικές τεχνικές επιβίωσης είναι ένα αυστηρό πρόγραμμα. Ηταν αδιανόητο να το διαταράξουμε».
Ανθρώπινα δικαιώματα
Δύο αμφιλεγόμενες δικαστικές υποθέσεις, πίσω από τις οποίες οι κινηματογραφιστές επαναφέρουν τους προβληματισμούς γύρω από το δικαστικό σύστημα, τη θανατική ποινή και τα ανθρώπινα δικαιώματα, προσεγγίζουν τα ντοκιμαντέρ του Σαντιάγο Εστέινου και της Κριστίνα Χουάρες Σεπέδα. Το «Τα χρόνια του Φιέρο» ερευνά μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες δικαστικές υποθέσεις με πρωταγωνιστή τον Ρομπέρτο, τον γηραιότερο Μεξικανό πολίτη καταδικασμένο σε θάνατο στις ΗΠΑ. Επιμένοντας ότι είναι αθώος, αναμένει την εκτέλεσή του 30 χρόνια, μολονότι το διεθνές δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι αξίζει νέα δίκη. Στο «Με βασανιστήρια», ο ήρωας, αντιμέτωπος με τη διαφθορά της μεξικανικής Δικαιοσύνης, παλεύει να αποδείξει την αθωότητά του.
To 16o Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης «Εικόνες του 21ου Αιώνα» ξεκίνησε προχθές και θα ολοκληρωθεί στις 23 Μαρτίου. Οι προβολές πραγματοποιούνται στο «Ολύμπιον». Για περισσότερες πληροφορίες στο τηλ. 210 8706001.