Ο Στράτος Καραμάνης, κεντρικό πρόσωπο στο «Μικρό ψάρι» του Γιάννη Οικονομίδη, είναι ένας αντιήρωας-δολοφόνος· σπάνιο είδος για τον ελληνικό κινηματογράφο, στον οποίο επίσης σπανίως ευδοκιμεί το νουάρ. Ο Στράτος φέρνει κάτι από την αύρα των ηρώων του Ζαν Πιερ Μελβίλ σε μια Ελλάδα παρακμής και εκπόρνευσης (η ταινία αφορά ολόκληρη την Ευρώπη της κρίσης, διατείνεται ο δημιουργός της). Ο Βαγγέλης Μουρίκης, που τον υποδύεται, δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας. Κρίμα που δεν βραβεύτηκε στην πρόσφατη Μπερλινάλε.
Ο Οικονομίδης βυθίζεται σε θεοσκότεινα βάθη της σύγχρονης ελληνικής ηθογραφίας επαναδιατυπώνοντας με τον γνώριμο αφηγηματικό του τρόπο το αυτονόητο: «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Η λεκτική βία, το παράλογο και το μαύρο χιούμορ είναι βασικά εργαλεία της δραματουργίας του. Ο στόχος του είναι μια νεονουάρ και ολίγον σαρκαστική ταινία περί αξιών και ηθικής. Η δράση της απλώνεται ρεαλιστικά στο μουντό και ενίοτε τραχύ φυσικό σκηνικό, στις παρυφές του λεκανοπεδίου της Αθήνας και σε αυτοκινητόδρομους.
Καθαρό βλέμμα
Η ειρωνεία περισσεύει στην ταινία. Μαφιόζοι, νταβατζήδες και μπράβοι υποκλίνονται στον Στράτο με σεβασμό που αρμόζει σε ζωντανό θρύλο του υποκόσμου. Κατόπιν τον στριμώχνουν στη γωνία και τον λούζουν με βρισιές, προσπαθώντας να τον στρατολογήσουν.
Ο Στράτος είναι περιζήτητος. Πριν από χρόνια «καθάρισε» κάμποσους για λόγους τιμής και μπήκε στη φυλακή. Σήμερα, χωρίς τον τσαμπουκά του μάγκα, ζυμώνει τυρόπιτες σε μια βιοτεχνία. Παράλληλα, αθόρυβος σαν σκιά, εκτελεί συμβόλαια θανάτου για να εκπληρώσει ένα ηθικό χρέος του σε έναν βαρυποινίτη «νονό», τον Λεωνίδα, που του έσωσε τη ζωή όταν ήταν φυλακή. Στην πρώτη σκηνή, σε μια μάντρα όπου σαπίζουν παλιά τρόλεϊ, ξαπλώνει με μια σφαίρα στο κούτελο έναν άντρα. Την αμοιβή την παραδίδει στον Γιώργο, τον αδελφό του Λεωνίδα, που έχει φήμη λαμόγιου στον υπόκοσμο. Ο Γιώργος είναι ο εγκέφαλος ενός ριφιφί που θα καταλήξει στο κελί του Λεωνίδα. Η απόδραση έχει προϋπολογισμό χολιγουντιανής υπερπαραγωγής και έτσι ο Στράτος αραδιάζει το ένα πτώμα μετά το άλλο.
Η ειρωνεία γίνεται αντίφαση καθώς ο Οικονομίδης ανοίγει ένα δεύτερο μέτωπο. Ο μοναχικός Στράτος θα βρεθεί μπροστά στο μεγαλύτερο δίλημμα της ζωής του όταν θα πληροφορηθεί πως μια γειτόνισσα και φίλη του, που εκδίδεται για να ξεπληρώσει τα χρέη της, είναι έτοιμη να σπρώξει την ανήλικη κόρη της στην πορνεία. Ο ψυχρός δολοφόνος με το κουρασμένο πρόσωπο και το καθαρό βλέμμα είναι το μοναδικό ευαίσθητο πλάσμα ανάμεσα σε ένα ετερόκλητο πλήθος από ανθρώπους-τέρατα. Τραγική φιγούρα σε έναν βρώμικο, κυνικό κόσμο, όπου τα πάντα αγοράζονται και πωλούνται τοις μετρητοίς. Ο μελαγχολικός Στράτος, με το «ένδοξο», αν και ασαφές ως προς τις λεπτομέρειες που του χάρισαν τη δόξα, παρελθόν ανεβαίνει τον υπαρξιακό Γολγοθά του ακολουθώντας σιωπηρά την τροχιά της μοίρας.
Στο «Σπιρτόκουτο» (2003), όπου η επιθετικότητα και ο λεκτικός κανιβαλισμός καδράρονται σε γκρο πλάνο και θυμίζουν ριάλιτι της trash TV, ο Οικονομίδης περιέγραψε το Βατερλώ ενός πατέρα-αφέντη κατακαλόκαιρο σε ένα διαμέρισμα του Κορυδαλλού. Το κοσμοπολίτικο όνειρο του μικροαστού, που σαν σέρφερ προσπαθεί να ανέβει στο κύμα του lifestyle, είναι μια χίμαιρα. Η εποχή θα σαρώσει ό,τι αυθεντικό είχε απομείνει στα λαϊκά στρώματα.
Στην «Ψυχή στο στόμα» (2005) οι καταστάσεις ήταν πιο πνιγηρές και η βωμολοχία στη διαπασών. Ο διαρκής εξευτελισμός που υφίσταται ένας μικροαστός, ειδικευμένος εργάτης σε βιοτεχνία φωτιστικών, από το αφεντικό του, αλλά και τους οικείους του, είναι σαν τελετουργία που τον προετοιμάζει για τη μοιραία έκρηξή του. Η κατάρρευση των δομών στα μικροαστικά στρώματα της πόλης, η αλλοτρίωση και η αυτοκαταστροφική ανακύκλωση του συσσωρευμένου θυμού δημιουργούσαν σιγά σιγά το μελλοντικό (σημερινό) ακροατήριο των νεοναζί.
Στο «Μικρό ψάρι», ο ρόλος που πρέπει να σταθμίσουμε με ιδιαίτερη προσοχή και ακρίβεια είναι ενός «κομπάρσου»-παρατηρητή του γκροτέσκ οικογενειακού δράματος που εκτυλίσσεται στην ταινία: του αδελφού της εκδιδόμενης γειτόνισσάς του, Στάμου. Ενας ανθρωπάκος με παραμορφωμένο κορμί, τσαλακωμένη παζολινική φιγούρα σε αυτό το κοκτέιλ νουάρ και φάρσας του Οικονομίδη, που δικαιολογεί τα πάντα. Η ωμότητα της επιβίωσης και η αξιακή μετατόπιση στην εποχή των νεοπληβείων.
Δείτε
«Το μικρό ψάρι» (2014)
Η καλύτερη ταινία του Γιάννη Οικονομίδη, με έναν συναρπαστικό Βαγγέλη Μουρίκη στον κεντρικό ρόλο. Ακόμη και για τον ανυποψίαστο θεατή, που ίσως αιφνιδιαστεί από το σκληρό ύφος (οι ήρωες βωμολοχούν σε βαθμό κακουργήματος) και την αποσπασματική αφήγηση, η ερμηνεία του Μουρίκη είναι ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της ταινίας. Η μελαγχολία του νουάρ (θυμίζει Μελβίλ στον «Σαμουράι» και στη «Δεύτερη πνοή» του), ο σαρκασμός (τύπου Σαμπρόλ) και το βιτριολικό χιούμορ γίνονται εύφλεκτο μείγμα. Αξιοσημείωτος είναι και ο τρόπος που διαχειρίζεται τους χώρους ο Οικονομίδης (το ρεαλιστικό περιαστικό αστικό τοπίο). Ο Στράτος εκτελεί συμβόλαια θανάτου. Το μεγαλύτερο μέρος από την αμοιβή του το καταθέτει στο ταμείο ενός μαφιόζου προς εκπλήρωση ενός ηθικού χρέους που τον βαρύνει. Οσο ο κύκλος του θανάτου σφίγγει γύρω του, τόσο εγκαταλείπει τη θέση του αποστασιοποιημένου σκοπευτή. Παίζουν επίσης: Πέτρος Ζερβός, Βίκυ Παλαιολόγου, Γιώργος Γιαννόπουλος, Γιάννης Αναστασάκης, Αλέκος Πάγκαλος, Πόπη Τσαπανίδου, Γιάννης Τσορτέκης. (Πρεμιέρα στις 27/3)