Κυριακή του Πάσχα κάνει πρεμιέρα στις κινηματογραφικές αίθουσες η «Πεντάμορφη και το Τέρας», πρόσφατη γαλλική εκδοχή του διάσημου παραμυθιού από τον σκηνοθέτη Κριστόφ Γκανς με πρωταγωνιστές τη Λέα Σεντού και τον Βενσάν Κασέλ. Παραμύθι με σπουδαίο κινηματογραφικό παρελθόν. Στην εμβληματική, επίσης γαλλική, ταινία του Ζαν Κοκτό (1946) η ασπρόμαυρη φωτογραφία του Ανρί Αλεκάν έκανε το θαύμα της: το παιχνίδι με το φως και τις σκιές εξιδανικεύει το πρόσωπο της Ζοζέτ Ντέι, που κυριολεκτικά ακτινοβολεί, προσδίδοντας μια αύρα μεταφυσική στον μύθο. Στο θαυμάσιο κινούμενο σχέδιο της Ντίσνεϊ (1992), το πρώτο animation στην ιστορία του Χόλιγουντ που προτάθηκε για Οσκαρ καλύτερης ταινίας, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην απωθητική εξωτερική εμφάνιση του Τέρατος, που όμως μέσα του κρύβει σοφία και μεγάλη ψυχή. Εδώ, η φιγούρα της Πεντάμορφης θυμίζει λιγάκι την Τζούλι Αντριους στη «Μελωδία της ευτυχίας».
Η ομορφιά των τεράτων
Σήμερα, ο Γκανς μοχθεί για να κερδίσει ένα στοίχημα: θέλει να μείνει πιστός στο κλασικό (στον μύθο όπως αυτός πρωτοεμφανίστηκε τυπωμένος το 1740) και, παράλληλα, να μας εντυπωσιάσει πλάθοντας έναν φαντασμαγορικό κόσμο με την τελευταία λέξη της ψηφιακής τεχνολογίας, όπως στις φανταστικές υβριδικές περιπέτειες του σύγχρονου Χόλιγουντ.
Η ιδέα της έκθεσης της ομορφιάς και της αθωότητας σε ένα περιβάλλον τρόμου, κάτι σύνηθες στα παραμύθια, πραγματώθηκε από τον Γκανς με αναφορές στον γοτθικό τρόμο, ιδιαίτερα σε αυτόν που ευδοκίμησε στα στούντιο της βρετανικής Hammer τα χρόνια του ’60 και του ’70. Σύμφωνα με τον Γάλλο σκηνοθέτη, «ήταν μια κινηματογραφική σχολή που ξεχώρισε για πολλούς λόγους, κυρίως όμως για την ομορφιά των τεράτων της. Πάντα θεωρούσα το τέρας κάτι ανάμεσα στον θνητό και στον Θεό. Προσπάθησα να δημιουργήσω την εικόνα ενός μεγαλοπρεπούς και σπαρακτικού πλάσματος, που θα είναι και σαγηνευτικό, γιατί έτσι απαιτεί η πλοκή του παραμυθιού. Η Πεντάμορφη ερωτεύεται το Τέρας για την προσωπικότητά του, αλλά και για τη σωματική του διάπλαση».
Η «Πεντάμορφη και το Τέρας», όπως όλα τα κλασικά παραμύθια, είναι σαν ξύπνημα σε εφιάλτη που κρατάει σε εγρήγορση τη φαντασία, μια μετάβαση σε έναν μαγικό κόσμο όπου ό,τι οικείο αποκτά ονειρική και αλλόκοτη υφή. Μια φορά και έναν καιρό ένας ζάπλουτος χήρος, έμπορος με έξι παιδιά, ανάμεσα στα οποία και η Πεντάμορφη, έχασε τα πάντα όταν βούλιαξαν τα καράβια με τα εμπορεύματά του, και έτσι αναγκάστηκε να αφήσει την πόλη και να εγκατασταθεί σε ένα αγρόκτημα πέρα από το δάσος. Στην αλληγορική διάσταση του παραμυθιού, ο πατέρας δεν είναι πια επαρκής για να καλύψει τις ανάγκες της κόρης. Εφτασε η ώρα για να βρει σύντροφο και να εγκαταλείψει το πατρικό της σπίτι.
Ενα βράδυ, ο χρεοκοπημένος έμπορος, απελπισμένος γιατί χάθηκε και η τελευταία του ελπίδα για οικονομική σωτηρία, θα χαθεί σαν σε όνειρο στο σκοτεινό δάσος και θα βρεθεί σε ένα ξέφωτο, μπροστά σε ένα παλάτι ζωσμένο εξωτερικά και εσωτερικά από άγριες γιγάντιες τριανταφυλλιές. Κατάκοπος και πεινασμένος θα διαβεί την πύλη του παλατιού. Ο οικοδεσπότης του, ένα απόκοσμο πλάσμα με παράστημα ανθρώπου και μορφή που θυμίζει λύκο, θα του προσφέρει φαγητό και πολύτιμα δώρα, θα εξαγριωθεί όμως όταν ο δυστυχής επισκέπτης του θα κόψει ένα τριαντάφυλλο για να το χαρίσει στην Πεντάμορφη. Ηταν το ταπεινό δώρο που του είχε ζητήσει. Τη συνέχεια την ξέρετε. Το Τέρας απαιτεί ως δώρο την Πεντάμορφη για να χαρίσει στον έμπορο τη ζωή του.
Μάθημα γάμου
Η εκδοχή της Ντίσνεϊ, αρκούντως διδακτική, μετατόπισε το κέντρο βάρους του παραμυθιού στην ιδέα ότι δεν πρέπει να κρίνουμε κάποιον από την εμφάνιση, αλλά από τον εσωτερικό του κόσμο. Ο Γκανς επανέρχεται στην ουσία του παραμυθιού: όπως αλλάζει χέρια ένα τριαντάφυλλο, έτσι περνάει μια κοπέλα από τον πατέρα στον σύζυγο και καλείται να βρει νέες ισορροπίες.
Η Πεντάμορφη μπαίνει στο παλάτι του Τέρατος σαν νύφη από συνοικέσιο αφήνοντας πίσω τον πατέρα της, τις στρίγγλες αδελφές της και τα άπληστα αδέλφια της. Είναι το μοναδικό πλάσμα στην οικογένειά της που έχει συνείδηση της απώλειας (η μητέρα της έχει πεθάνει για να δώσει σε αυτή ζωή) και του χαμένου παραδείσου. Η ιστορία της αλλάζει τροπή, γίνεται ιστορία μετάβασης σε ένα νέο στάδιο ζωής, την είσοδο της γυναίκας στον γάμο. Σε μια ελεύθερη παραλλαγή του παραμυθιού στο «Κτήνος» του Βαλέριαν Μπορόβζικ, ψυχαναλυτικό και ερωτικά τολμηρό, το ενδιαφέρον αφορά ξεκάθαρα τη σεξουαλική φαντασίωση της γυναίκας.
Η Πεντάμορφη, που βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία του Τέρατος, θα καταφέρει να αλλάξει τα δεδομένα σε αυτή τη σχέση με την υπομονή της και, κυρίως, με την αγάπη. Με όπλο της την αγάπη ξεπερνάει τον φόβο της απέναντι στο αλλόκοτο, λύνοντας τα μάγια που έχουν παραμορφώσει τερατωδώς το όμορφο πρόσωπο του ευγενούς και γενναιόδωρου «συζύγου» της. Παρακάμψαμε, βέβαια, το προφανές, το ηθικό δίδαγμα γύρω από την αναζήτηση της ευτυχίας μέσα από την αποδοχή του διαφορετικού.
Το Τέρας είναι ευαίσθητο πλάσμα σε αντίθεση με τους ηθικά αδύναμους, πονηρούς και άπληστους νεαρούς που περιτριγύριζαν την Πεντάμορφη πριν από τον «γάμο» και που τώρα εισβάλλουν με αρπακτικές διαθέσεις στο παλάτι του Τέρατος για πλιάτσικο. Είναι επίσης ο ανώριμος και κοινωνικά ανασφαλής άντρας, που κρύβεται πίσω από τη μάσκα της εξουσίας του: απαγορεύει στην Πεντάμορφη να τον δει, εκτός από την ώρα του δείπνου. Με την αγάπη η Πεντάμορφη τον ωριμάζει και του δίνει ανθρώπινο πρόσωπο.
Φως, όπως μελάνι
Η πρώτη φορά που μεταφέρθηκε η «Πεντάμορφη και το Τέρας» στην οθόνη με αξιώσεις ήταν από τον Ζαν Κοκτό, ο οποίος πίστευε πως το σινεμά είναι «η σύγχρονη γραφή της οποίας το μελάνι είναι το φως». Το φιλμ απέτυχε εμπορικά, παρά την αφηγηματικότητα και την εξαιρετική του φόρμα. Λίγο μετά τον πόλεμο, το ευρωπαϊκό σινεμά δεχόταν το σαρωτικό κύμα του επίκαιρου νεορεαλισμού, που δεν άφηνε περιθώρια για ποιητικές, σχεδόν υπερρεαλιστικές αναζητήσεις στο διάκενο μεταξύ πραγματικού και πλασματικού.
Σκηνοθεσία: Κριστόφ Γκανς.
Ερμηνείες: Λέα Σεντού, Βενσάν Κασέλ, Αντρέ Ντισολιέ, Εντουάρντο Νοριέγκα.
Πρεμιέρα την Κυριακή του Πάσχα.