Οταν το 1993 ο Στίβεν Σπίλμπεργκ παρουσίασε το πρώτο «Τζουράσικ Παρκ», ο κόσμος έμεινε με το στόμα ανοιχτό, περίπου όπως και οι πρωταγωνιστές της ταινίας μπροστά στη θέα των αληθινών δεινοσαύρων που ο επιχειρηματίας Τζον Χάμοντ είχε κατορθώσει να επαναφέρει στη ζωή. Δεν ήταν το πρωτότυπο της ιδέας ούτε οι καταιγιστικοί ρυθμοί αυτά που τους γοήτευαν: ήταν τα απίστευτα για την εποχή ειδικά εφέ της Weta Digital που έμοιαζαν σαν να είχαν πραγματικά ζωντανέψει τους προϊστορικούς γίγαντες μπροστά στην κάμερα του «θείου» Στίβεν. Ποιος δεν θυμάται με ενθουσιασμό -ακόμα και με τρόμο- τον απόλυτα πειστικό T-Rex να βρυχάται στο λόμπι του κεντρικού κτιρίου του Πάρκου;
Ηταν τα πρώτα (μεγάλα) βήματα της τεχνολογίας CGI (Computer-generated Imagery) η οποία πέτυχε έκτοτε να μας δώσει πολλά, ακόμα πιο συναρπαστικά δείγματα, καθώς επίσης να δημιουργήσει μερικούς από τους πιο αλησμόνητους χαρακτήρες στην ιστορία του σινεμά των τελευταίων χρόνων.
Η αλήθεια, πάντως, είναι πως την αρχή με τα προηγμένα ειδικά εφέ είχε κάνει δύο χρόνια πριν ένας άλλος «κολλημένος» της τεχνολογίας. Στον δεύτερο «Εξολοθρευτή» του Τζέιμς Κάμερον, νέμεση του πρωταγωνιστή Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ αποτελεί ο αμείλικτος Τ-1000, ο οποίος παρουσιαζόταν φτιαγμένος από κάποιο είδος υγρού μετάλλου, γεγονός που τον καθιστούσε εξαιρετικά φονικό αλλά και πρακτικά άτρωτο.
Τζαρ-Τζαρ και Γιόντα
Ωστόσο ούτε ο (μόνο εν μέρει) ψηφιακός «κακός» του Κάμερον ούτε οι τρομεροί δεινόσαυροι του Σπίλμπεργκ είχαν κάτι με το οποίο ο κόσμος μπορούσε να ταυτιστεί. Χρειάστηκε να περάσουν μερικά χρόνια ακόμα μέχρι το 1999 όταν και ο έτερος πρωτοπόρος του ψηφιακού σινεμά, Τζορτζ Λούκας, μας σύστησε στο reboot του «Πολέμου των Αστρων» τον συμπαθή χιουμορίστα Τζαρ-Τζαρ, τον πρώτο ουσιαστικά ψηφιακό χαρακτήρα με ανθρώπινη υπόσταση και συμπεριφορά. Ο ίδιος ο Λούκας έκανε το επόμενο βήμα στο δεύτερο μέρος της σειράς, ψηφιοποιώντας τον ήδη γνωστό και αγαπημένο δάσκαλο Γιόντα και ενθουσιάζοντας έτσι το κοινό, που είδε επιτέλους τον σοφό και παντοδύναμο τζεντάι τέλεια απεικονισμένο (και όχι φτιαγμένο από «πλαστελίνη») να κατατροπώνει με τη βοήθεια της «Δύναμης» τους εχθρούς του.
Από ’κει κι έπειτα υπήρξε κοσμογονία. Τα ειδικά εφέ άρχισαν να παίζουν όλο και πιο σημαντικό ρόλο στις χολιγουντιανές υπερπαραγωγές, ενώ παράλληλα οι ηθοποιοί έπρεπε να συνηθίσουν να αλληλεπιδρούν και να παίζουν πειστικά παρέα με τους ψηφιακούς «συναδέλφους» τους.
Πρώτο και καλύτερο παράδειγμα το έπος του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» στο οποίο ο Πίτερ Τζάκσον, χάρη στην εκπληκτική τεχνική επεξεργασία αλλά και την εμπνευσμένη κινησιολογία του Αντι Σέρκις, πέτυχε να δημιουργήσει τον καλύτερο ίσως μέχρι σήμερα ψηφιακό ήρωα. Ο μυστηριώδης Γκόλουμ, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά πλήρως στο δεύτερο μέρος της τριλογίας, ζωντανεύει με μοναδικό τρόπο, καταφέρνοντας να αποδώσει πειστικά τα κίνητρα, τις αντιφάσεις και τη συναισθηματική πάλη ενός χαρακτήρα-κλειδιού. Βέβαια δεν είναι μόνος του. Οι εντυπωσιακοί δεντράνθρωποι «Εντ», οι «Ολίφαντες», τα Τρολ και όλα τα υπόλοιπα πλάσματα της φαντασίας του Τόλκιν μεταφέρθηκαν άψογα χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία, γεννώντας έναν ολόκληρο παράλληλο κόσμο, μέσα στον οποίο βυθίστηκαν οι θεατές και κερδίζοντας (δικαίως) τρεις φορές το σχετικό βραβείο Οσκαρ.
Μέσα στην τελευταία δεκαετία, εκατοντάδες ψηφιακοί χαρακτήρες, άλλοι με περισσότερη και άλλοι με λιγότερη επιτυχία, εμφανίστηκαν στις ταινίες σε πρώτους ή δεύτερους ρόλους, παίζοντας στο πλάι των αληθινών ηθοποιών. Ο Κινγκ Κονγκ -επίσης του Πίτερ Τζάκσον- ο κάπτεν Ντέιβι Τζόουνς από τους «Πειρατές της Καραϊβικής», το ξωτικό Ντόμπι του «Χάρι Πότερ» και ολόκληρη η φυλή των Na’vi από το «Avatar» είναι μερικά μόνο παραδείγματα τέτοιων ανθρωπόμορφων χαρακτήρων. Στην τελευταία περίπτωση, μάλιστα, για πρώτη φορά έχουμε ένα τόσο μεγάλο πλήθος χαρακτήρων, μια ολόκληρη ψηφιακή κοινωνία, με τους αρχηγούς, τους ήρωες και τον απλό λαό της, η οποία σε συνδυασμό με το πρωτοποριακό 3D καταφέρνει να αναδείξει μία κατά τα άλλα συμβατική ιστορία.
Στην ίδια λογική (κι ακόμα πειστικότερα) κινείται και ο πρόσφατος «Πλανήτης των Πιθήκων: Η Αυγή». Οι ψηφιακοί ευφυείς πίθηκοι αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους με μια φυσικότητα εντυπωσιακή: κρατούν όπλα, καβαλάνε άλογα, παλεύουν, κλαίνε και γελούν μαζί. Ενα νέο φυσικό περιβάλλον κατασκευάζεται.
Από τα πρώτα του βήματα, ο κινηματογράφος αποτελούσε μια «συσκευή ονείρων», ένα όχημα φυγής από την πραγματικότητα και μεταφοράς σε άλλους κόσμους γεμάτους πλάσματα της δημιουργικής φαντασίας των ανθρώπων. Πάντα όμως υπήρχε ένα όριο, ο περιορισμός της αληθοφάνειας τον οποίο η τεχνολογία -όπως και τόσα άλλα σύνορα- φρόντισε να καταργήσει. Πλέον καμία ιστορία δεν είναι απαγορευτική, όπως απέδειξε περίτρανα και η μεταφορά του «impossible to film» βιβλίου του Γιαν Μαρτέλ «Η Ζωή του Πι». Η ψηφιακή τίγρη Βεγγάλης που πρωταγωνιστεί δίπλα στον νεαρό Πι θα ήταν αδύνατο να απεικονιστεί υπό άλλες συνθήκες κι όμως εκεί κλέβει την παράσταση.
Χρήμα και αυθεντικότητα
«Αρκεί να μπορείς να το ζωγραφίσεις» λένε χαρακτηριστικά οι σχεδιαστές των ειδικών εφέ, οι οποίοι απολαμβάνουν πια τον πλήρη σεβασμό των δημιουργών του κινηματογράφου. Τους έχουν ανάγκη και ας κοστίζουν ένα σωρό λεφτά. Γιατί υπάρχει κι αυτή η διάσταση: οι παραγωγές που βασίζονται στα ειδικά εφέ ξοδεύουν στην κυριολεξία εκατοντάδες εκατομμύρια, τα οποία δεν είναι και πάντα δεδομένο ότι θα αποσβέσουν.
Σημαντικότερο πάντως ίσως είναι το κόστος της αυθεντικότητας. Παρ’ όλη την τεχνική τελειότητα και τις δυνατότητες που αυτή προσφέρει, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο κινηματογράφος παραμένει βαθιά ανθρώπινο μέσο. Η ανεξέλεγκτη υποκατάσταση του ανθρώπινου στοιχείου οδηγεί αποδεδειγμένα σε φιλμ απογυμνωμένα απ’ οποιαδήποτε αίσθηση χαρακτήρα και ταυτότητας, όμοια με βίντεο γκέιμ, τα οποία, όμως, δεν έχουν το γούστο των τελευταίων, αφού στο σινεμά απουσιάζει το καθοριστικό στοιχείο του ελέγχου. Αντιθέτως, όπως είδαμε, όταν η τεχνολογία παντρεύεται σωστά με το ανθρώπινο ταλέντο μπορεί να κάνει θαύματα…