Εντυπωσιακό κινηματογραφικό σλάλομ επιχειρεί ο Σουηδός σκηνοθέτης Ρούμπεν Εστλαντ στην «Ανωτέρα βία» του. Κατεβαίνει με φόρα τη χιονισμένη πλαγιά κάνοντας ελιγμούς δίπλα στο θρίλερ, στην κωμωδία, αλλά και το δράμα – στο σκηνοθετικό του DNA υπάρχει και ο Μπέργκμαν.
Ενα νεαρό παντρεμένο ζευγάρι, ο Τόμας και η Εμπα, βρίσκονται με τα δύο τους παιδιά στις Γαλλικές Αλπεις για διακοπές. Η πρώτη ημέρα στο χιονοδρομικό κυλάει χωρίς εκπλήξεις. Το ζευγάρι επιστρέφει κατάκοπο στο δωμάτιο του ξενοδοχείου και πέφτει για ύπνο. Την επομένη, ύστερα από έναν τεχνητό «κατακλυσμό», ο γάμος τους θα προσαράξει στην κορυφή ενός παγόβουνου. Ευτυχώς, δεν θα βουλιάξει σαν Τιτανικός. Μια ελεγχόμενη χιονοστιβάδα ξεφεύγει ανεξήγητα από τον έλεγχο και πέφτει σαν τσουνάμι πάνω στο μπαλκόνι όπου οι τουρίστες παίρνουν το πρωινό τους. Ο Τόμας, ο οποίος μέχρι τη στιγμή της πρόσκρουσης βιντεοσκοπούσε με το κινητό του τη χιονοστιβάδα, το βάζει στα πόδια για να σωθεί εγκαταλείποντας γυναίκα και παιδιά.
Ο σώζων εαυτόν σωθήτω
Ο Εστλαντ, που έχει γράψει και το σενάριο της ταινίας, προκαλεί ένα φυσικό φαινόμενο για να μελετήσει τη φύση του άνδρα και της γυναίκας μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας. Στη συνέχεια, αφήνει τους ήρωές του να ζήσουν μια εβδομάδα των παθών στις χιονισμένες Αλπεις. Ειδικά τον Τόμας, το ισχυρό φύλο, που έχει σκυμμένο το κεφάλι του από την ντροπή.
Ο προστάτης της οικογένειας περιφέρεται αξιολύπητος. Ο Εστλαντ απομυθοποιεί τον ρόλο του. Σε ένα σημείωμά του για την ταινία ανασύρει και στατιστικές, για να πείσει πως στη σύγχρονη κοινωνία ο άνδρας νοιάζεται κυρίως για τον εαυτό του. Σε καταστάσεις ζωής ή θανάτου, μόνο σαν ιππότης δεν συμπεριφέρεται. Σε αντίθεση με τη γυναίκα, η οποία αγκαλιάζει ενστικτωδώς τα παιδιά της για να τα προστατεύσει. Κατά τον Εστλαντ, μονάχα στο ναυάγιο του Τιτανικού η ζυγαριά των διασωθέντων έγειρε προς τις γυναίκες, επειδή ο καπετάνιος είχε διατάξει το πλήρωμα να πυροβολεί όσους άντρες θα έτρεχαν στις βάρκες πριν από τα γυναικόπαιδα.
Καθαρτήριο
Η δοκιμασία του γάμου του Τόμας και της Εμπα φαντάζει σαν ένας κύκλος, που ανοίγει σε μια πλαγιά του χιονισμένου βουνού σαν making of μιας καρτ ποστάλ (ένας φωτογράφος επιμένει να τους απαθανατίσει σε διαδοχικά ενσταντανέ οικογενειακής ευτυχίας) και κλείνει με χάπι εντ: με τον Τόμας να βγαίνει ηρωικά μέσα από την ομίχλη στην οποία είχε χαθεί η γυναίκα του. Χάπι εντ, που όμως δεν συμπίπτει με το τέλος της ταινίας. Ο Εστλαντ μάς επιφυλάσσει μια σεκάνς-έκπληξη, αλληγορική και ενδεικτική για την αμφισημία ολόκληρου του φιλμ: ένα λεπτό στρώμα πάγου χωρίζει τη «σουρεαλιστική» κωμωδία από το θρίλερ.
Στο ενδιάμεσο, η Εμπα, σοκαρισμένη και απογοητευμένη από την ενστικτώδη αντίδραση του συζύγου της, εξομολογείται την περιπέτειά της. Ο Τόμας περιγράφει τη χιονοστιβάδα σαν πρόσκοπος που διηγείται την πρώτη αληθινή του περιπέτεια στη φύση και λίγο μετά καταρρέει ψυχολογικά. Οσονούπω εμφανίζεται και ο φόβος: τα παιδιά τους τρέμουν μπροστά στον ενδεχόμενο χωρισμό τους. Ο ερχομός ενός φιλικού (;) ζευγαριού θα λειτουργήσει σαν καταλύτης για την μπεργκμανική παρένθεση που άνοιξε ο Εστλαντ στις χιονισμένες Αλπεις.
Κρυστάλλινη φόρμα
Πυρήνας της ηθικής στην «Ανωτέρα βία» είναι ο προτεσταντισμός. Ο εξευτελισμός και η τιμωρία του άντρα, στο καθαρτήριο όπου τον οδήγησε η γυναίκα, είναι μονόδρομος για τον εξαγνισμό του και για τον επαναπροσδιορισμό των ρόλων και των σχέσεων στην οικογένεια.
Πάνω σε αυτό το θεμέλιο τοποθετεί ο Εστλαντ την κρυστάλλινη κινηματογραφική του φόρμα. Το σινεμά του, υπόδειγμα οικονομίας και κλιμάκωσης εντάσεων, χρησιμοποιεί κυρίως οπτικά μέσα. Την «Ανωτέρα βία» του θα μπορούσαμε να τη φανταστούμε και σαν μια μικρή, μινιμαλιστική «ταινία καταστροφής», απλωμένη σε λευκό σκηνικό. Το «Καλοκαίρι» από τις «Τέσσερις εποχές» του Βιβάλντι (που ηχεί σαν να πριονίζει τον πάγο), ο θόρυβος από τις ηλεκτρικές οδοντόβουρτσες του Τόμας, της Εμπα και οι εκρήξεις που γίνονται για να προκαλέσουν τεχνητές χιονοστιβάδες είναι τα «εφέ» της. Σπάνια η λιτότητα φέρνει τόσο σπουδαίο αποτέλεσμα.
Δείτε
«Ανωτέρα βία» (Force Majeure, 2014)
Σουηδικό θρίλερ, χωρίς νοσηρές καταστάσεις, λουτρό αίματος και δολοφόνους. Αν μετατοπίσεις λιγάκι το κέντρο βάρους, ταρακουνώντας το οικοδόμημα, θα έχεις μια «σουρεαλιστική» κωμωδία, σαρκαστική για ισορροπίες που κρατούν ευτυχισμένο ένα γάμο.
Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Ρούμπεν Εστλαντ γράφει σε σχετικό σημείωμά του πώς εμπνεύστηκε την ιστορία του από αληθινό περιστατικό. Ενα ζευγάρι φίλων του βρισκόταν στη Λατινική Αμερική για διακοπές. Ξαφνικά κάποιοι άρχισαν να πυροβολούν σε δημόσιο χώρο. Ο σύζυγος ενστικτωδώς άρχισε να τρέχει για να βρει ασφαλές καταφύγιο, αφήνοντας τη σύζυγό του στην τύχη της. Οταν επέστρεψαν στη Σουηδία, η γυναίκα δεν μπορούσε να διώξει από το μυαλό της την εικόνα του να τρέχει για να σώσει τον εαυτό του.
Πέρυσι στο φεστιβάλ των Καννών η «Ανωτέρα βία» πήρε το βραβείο του τμήματος «Ενα Κάποιο Βλέμμα». (Εκεί είχε βραβευτεί και ο «Κυνόδοντας», πριν από πέντε χρόνια.) Πρωταγωνιστούν: Γιοχάνες Κούνκε, Λίζα Λόβεν Κόνγκσλι. (Προβάλλεται στις αίθουσες)