«Το τελικό μας όνομα είναι Nirvana» διαβάζουμε με τεράστια γράμματα σε μια σελίδα του ημερολογίου του Κερτ Κομπέιν, πλάι σε δεκάδες άλλα υποψήφια ονόματα που δεν έμελλε να είναι τα εκλεκτά. Το πρώτο επίσημο, πλήρως εξουσιοδοτημένο ντοκιμαντέρ για το τελευταίο αυθεντικό ροκ είδωλο, προβλήθηκε πριν από λίγες μέρες από την αμερικανική τηλεόραση και την ΗΒΟ και το παρακολουθήσαμε και είναι εξαιρετικό.
Δεν χρειάστηκε και λίγο: 21 ολόκληρα χρόνια από τη μέρα που ο τραγουδιστής των Nirvana έβαλε ο ίδιος τέρμα στη ζωή του σε ηλικία 27 ετών και έπειτα από πολλές μυθοπλαστικές και μη βιογραφίες, η οικογένειά του (κυρίως η σύζυγός του Κόρτνι Λοβ και η κόρη του Φράνσες) αποφάσισε να διαθέσει όλο το προηγουμένως αδημοσίευτο υλικό, προκειμένου να ετοιμαστεί το φιλμ που θα αφηγούνταν την, κατά το δυνατόν αρτιότερη, ιστορία του Κερτ.
O σκηνοθέτης Μπρετ Μόργκεν του «Chicago 10» ανέλαβε την αποστολή και κατόπιν εξαντλητικής έρευνας των δεδομένων κατέληξε σε ένα δίωρο, συνθετικό ντοκιμαντέρ το οποίο χρησιμοποιεί διάφορους αφηγηματικούς τρόπους, με στόχο πρώτα το συναίσθημα και μετά την πληροφόρηση του θεατή.
Αρχικά είναι τα διάφορα οικογενειακά βίντεο. Γυρισμένα σε Super 8, μας ξεναγούν με τρυφερότητα τόσο στην παιδική ηλικία του Κερτ όσο και στα τελευταία χρόνια της ζωής του, όταν πια είχε δημιουργήσει τη δική του οικογένεια. Οι εκτεταμένες σκηνές με τη σύντροφό του και τη νεογέννητη κόρη τους -τις οποίες βλέπουμε για πρώτη φορά- δημιουργούν ίσως μια μικρή αφηγηματική «κοιλιά», ωστόσο μας συστήνουν ένα πολύ πιο ανθρώπινο και γήινο πρόσωπο σε σχέση με τον μύθο που έχει χτιστεί όλα αυτά τα χρόνια. Ενα από τα βασικά ατού του ντοκιμαντέρ είναι ότι δεν προσπαθεί να κατασκευάσει τη συνήθη ροκ αγιογραφία· αντίθετα η έμφαση δίνεται στη συνεχή σύγκρουση ανάμεσα στον μοναχικό και βαθιά ενδοσκοπικό νέο και τον θεό της ροκ, από τον οποίο όλοι απαιτούσαν απλώς «να τους διασκεδάσει» («here we ’re now/entertain us»).
Αφηγείται ο ίδιος
Ο Μπρετ Μόργκεν εγκαταλείπει την πεπατημένη τού voice over αφηγητή δίνοντας αυτό τον ρόλο στον ίδιο τον Κερτ, μέσα από τις ηχογραφήσεις περιστατικών που έκανε σε κασέτες ή από λίγες επιλεγμένες συνεντεύξεις πολύ οικείων του προσώπων. Οι πρώτες επενδύονται οπτικά με εξαιρετικής ποιότητας animation και χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουν όλη σχεδόν την κρίσιμη περίοδο της διαμόρφωσης του Κομπέιν από ανήσυχο και «προβληματικό» έφηβο σε αποφασισμένο και εκρηκτικό μπροστάρη των Nirvana.
Ετσι μαθαίνουμε για τις πρώιμες «καταχρήσεις» ή την πρώτη φορά που προσπάθησε να βλάψει τον εαυτό του, νιώθοντας ταπεινωμένος -κάτι το οποίο τον ωθούσε πάντα στα άκρα-, σε μια εκπληκτική σκηνή επενδεδυμένη από τη στοιχειωμένη, ορχηστρική εκδοχή του «Smells like teen spirit».
Δεκάδες μικρά και μεγάλα ανέκδοτα της ζωής και της καριέρας του Κομπέιν παρουσιάζονται στο φιλμ. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν και πάλι τα πιο προσωπικά, όπως η αντίδραση της μητέρας του όταν της έβαλε να ακούσει για πρώτη φορά το μάστερ του «Nevermind» (σ.σ. ο δεύτερος, εμβληματικός δίσκος των Nirvana): «Παραλίγο να βάλω τα κλάματα και δεν ήταν από χαρά, ήταν από φόβο… Του είπα πως αυτό θα άλλαζε τα πάντα από εδώ και πέρα. Του είπα: καλό είναι να προσδεθείς, γιατί δεν είσαι καθόλου έτοιμος γι’ αυτό».
Το πιο ευρηματικό σημείο του «Montage of Heck» ωστόσο είναι η παρουσίαση του ημερολογίου και των σημειώσεων του καλλιτέχνη. Αυτές «ζωντανεύουν» μοναδικά χάρη στην τεχνολογία, που μας επιτρέπει να τις δούμε να γράφονται ακριβώς με τον τρόπο του Κερτ μπροστά μας, και αποκαλύπτουν από ασήμαντα καθημερινά ζητήματα μέχρι υπαρξιακές ανησυχίες και πραγματικά ιστορικές στιγμές για τη ροκ μουσική, οι οποίες γεννήθηκαν μέσα σε εκείνα τα ταλαιπωρημένα μπλοκ.
Ο κατάλογος με το «τι πρέπει να κάνει μια μπάντα», όλα τα απαραίτητα για το βίντεο κλιπ του «Teen Spirit», το προσχέδιο για το εξώφυλλο ενός δίσκου, ένα γράμμα προς τον ντράμερ του συγκροτήματος Ντέιβ Γκρολ και βέβαια δεκάδες ολοκληρωμένα και ανολοκλήρωτα τραγούδια γεμίζουν τις σελίδες. Ανάμεσά τους σχεδόν πάντα υπάρχουν σκίτσα· άλλα μικρά και υποτυπώδη και μερικά λεπτομερέστατα και εντυπωσιακά, αποκαλύπτουν τη γενικότερη καλλιτεχνική έφεση του δημιουργού τους.
Μπορούμε να πούμε πως αυτά τα γραπτά είναι το συμπλήρωμα της κληρονομιάς του Κομπέιν (παρόμοια με εκείνα τα εκπληκτικά γράμματα του Βαν Γκογκ), στέκονται δίπλα στη μουσική και τα τραγούδια του, πολλές φορές μάλιστα για να ερμηνεύσουν την έντονη ενδοσκόπηση και αυτοανάλυση των τελευταίων.
Το grunge γεννιέται στο Σιάτλ
Ο Κερτ Κομπέιν ήταν ο τραγουδιστής και συνθέτης των Nirvana. Η μουσική που δημιούργησε, σε συνδυασμό με εκείνη άλλων συγκροτημάτων όπως οι Pearl Jam, Alice in Chains κ.ά., εγκαινίασε επί της ουσίας ένα νέο υπο-είδος της ροκ, τη λεγόμενη grunge ή σκηνή του Σιάτλ, από όπου και όλες οι μπάντες προέρχονταν. Η grunge, η οποία αρχικά έγινε γνωστή μέσα από φοιτητικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς και ανεξάρτητες δισκογραφικές, σύντομα εξελίχθηκε σε παγκόσμιο μουσικό φαινόμενο που κυριάρχησε στις αρχές και τα μέσα της δεκαετίας του ’90, χαρίζοντας στον Κομπέιν τον τίτλο του «εκπροσώπου μιας γενιάς».
Χαρακτηριστικό της, σε αντίθεση με την πολύ συγγενική (ουσιαστικά μήτρα) της πανκ, είναι ο έντονα προσωπικός και ατομοκεντρικός χαρακτήρας των στίχων, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στη δημιουργική τάση του ίδιου του Κερτ Κομπέιν.
Η ζωή του και μόνο…
Το «Montage of Heck» είναι παραγωγή του φημισμένου ΗΒΟ. Μας συστήνει τον Κερτ Κομπέιν απογυμνωμένο σε μεγάλο βαθμό από τον μύθο του σταρ. Εναν ευαίσθητο άνθρωπο, με φόβους και αδυναμίες, τους οποίους εξέφραζε καλύτερα μέσα από την τέχνη του.
Εναν χαρισματικό μουσικό και καλλιτέχνη με μεγάλες φιλοδοξίες (αντίθετα από τη μέχρι τώρα απόλυτη εικόνα του σταρ που μίσησε τη φήμη του) αλλά μικρή αντοχή στη σκληρότητα και τις «απαιτήσεις» που έρχονται με την πραγματοποίησή τους. Μας δείχνει τέλος έναν στοργικό πατέρα και έναν τρυφερό σύζυγο ― η σκηνή της αφιέρωσης στην Κόρτνι Λοβ κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας είναι πραγματικά συγκινητική.
Παρά τη φαινομενικά χαλαρή σύνθεση της αφήγησης, ο δημιουργός του Μπρετ Μόργκεν δεν αφήνει τίποτα στην τύχη: είναι χαρακτηριστικό πως το ντοκιμαντέρ ξεκινά με εικόνες από διαφημίσεις και σίριαλ της δεκαετίας του ’80, ενώ αργότερα μαθαίνουμε πως ο νεαρός Κερτ περνούσε ατελείωτες ώρες μόνος στο σπίτι της τότε φίλης του, βλέποντας τηλεόραση και συνθέτοντας παράλληλα πολλούς από τους μετέπειτα «ύμνους» των Nirvana.
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως αν και περιγράφει τους τελευταίους μήνες του Κομπέιν, το «Montage of Heck» δεν ασχολείται καθόλου με τα της αυτοκτονίας ― αυτή περιορίζεται σε μια απλή σημείωση στο τέλος.
Αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι αποκλειστικά η ζωή του.