Από τη μία πλευρά βρίσκεται η βερολινέζικη συνοικία Βανζέε και από την άλλη ξεκινούν τα προάστια του Πότσδαμ. Σήμερα, το να περάσεις τη γέφυρα Γκλιένικε είναι απλώς ένας τρόπος να διασχίσεις τον ποταμό Χάβελ, ωστόσο στο παρελθόν, και συγκεκριμένα την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, τα δύο άκρα της «ακουμπούσαν» σε δύο χώρες: τη Δυτική και την Ανατολική Γερμανία. Στα χρόνια εκείνα ήταν γνωστή ως η «γέφυρα των κατασκόπων»: το συνηθέστερο σημείο ανταλλαγής αιχμάλωτων μυστικών πρακτόρων, με την πρώτη τέτοια πράξη να πραγματοποιείται το 1962. Τότε, οι Αμερικανοί πήραν πίσω τον Γκάρι Πάουελς, πιλότο ενός καταρριφθέντος U-2, ανταλλάσσοντάς τον με τον πράκτορα των Σοβιετικών Ρούντολφ Αμπελ που είχε συλληφθεί τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Αυτό το θρυλικό επεισόδιο ξαναζωντανεύει μέσα από τη ματιά του Στίβεν Σπίλμπεργκ στη νέα του ταινία με πρωταγωνιστή τον Τομ Χανκς. Η «Γέφυρα των κατασκόπων» έκανε μόλις πρεμιέρα στις ΗΠΑ και αναμένεται στις ελληνικές αίθουσες στις 26 Νοεμβρίου.
Οι κατασκοπικές ιστορίες πάντα μας άρεσαν. Η ιδέα ενός μυστικού κόσμου που κινείται σε ομιχλώδη τοπία, οι ήρωες πίσω από τις σκιές, οι μυστικές συναντήσεις, οι κώδικες, οι παρακολουθήσεις. Μόνο που εν προκειμένω φαίνεται ότι διανύουμε μια νέα χρυσή περίοδο του είδους, με την ταινία του Σπίλμπεργκ να είναι μία από τις δεκάδες πρόσφατες κατασκοπικές παραγωγές. Οι μυστικοί πράκτορες είναι πλέον παντού στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη. Γιατί; Ισως επειδή το κλίμα σήμερα παραπέμπει σε μια καινούργια περίοδο παγκόσμιας έντασης. Η καναδική National Post σχολιάζει επίσης ότι στην κοινωνία υπάρχει διάχυτη η ανησυχία ότι όλοι παρακολουθούμαστε, ενώ ο Guardian αποδίδει το φαινόμενο στη συχνή εμφάνιση σχετικών ιστοριών στη ροή των καθημερινών ειδήσεων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον προ διετίας αινιγματικό θάνατο ενός πράκτορα της ΜΙ6. Συγκεκριμένα, τα ψυχροπολεμικά δράματα αρέσουν και για έναν ακόμη λόγο: όσο απομακρυνόμαστε από την εποχή εκείνη τόσο πιο πολύ γοητευόμαστε από την ατμόσφαιρά της.
Οι σκηνοθέτες, λοιπόν, λατρεύουν τις λεπτές ισορροπίες της πολιτικής σκηνής των περασμένων δεκαετιών και το αποδεικνύουν. Πέρυσι το καλοκαίρι παρακολουθήσαμε το «The Assets», που πραγματεύεται την αληθινή ιστορία του Ολντριχ Εϊμς, ενός πράκτορα της CIA που ξεσκέπασε ένα ολόκληρο δίκτυο κατασκόπων πουλώντας πληροφορίες στους Σοβιετικούς. Πιο πρόσφατο είναι το «Deutschland 83», μια συμπαραγωγή Γερμανίας και ΗΠΑ, στην οποία ακολουθούμε έναν νεαρό Ανατολικογερμανό να εκπαιδεύεται για μια αποστολή στη Δύση. Πιο διάσημο βέβαια είναι το «The Americans», το οποίο ετοιμάζεται για την τέταρτη σεζόν του: ένα ζευγάρι Σοβιετικών ζουν με πλαστές αμερικανικές ταυτότητες στην Ουάσιγκτον επί προεδρίας Ρέιγκαν, ρισκάροντας τις ζωές τους για το καλό της πατρίδας.
Φυσικά οι κατάσκοποι δεν χάθηκαν μαζί με το Σιδηρούν Παραπέτασμα. Απλώς, άλλαξαν οι προτεραιότητές τους: το ενδιαφέρον της Δύσης στράφηκε στον αραβικό κόσμο και η εποχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου γέννησε άλλες ιδέες στους σεναριογράφους. Το 2012 η Κάθριν Μπίγκελοου έστησε ένα εντυπωσιακό σκηνικό (κερδίζοντας και ένα Οσκαρ) στο «Zero Dark Thirty», παρουσιάζοντας τον αγώνα των μυστικών υπηρεσιών να εντοπίσουν τον Οσάμα μπιν Λάντεν, ενώ φέτος παρακολουθήσαμε το «Spooks: The Greater Good», μια ταινία που έρχεται ως συνέχεια της κλασικής βρετανικής σειράς «Spooks». Πρόκειται για μια μοντέρνα περιπέτεια που φέρνει στο επίκεντρο τις τρομοκρατικές επιθέσεις στα ευρωπαϊκά εδάφη. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση σύγχρονου κατασκόπου είναι βέβαια η Κάρι Μάθισον του «Homeland», η οποία επέστρεψε (για πέμπτη σεζόν) με νέες περιπέτειες στη Μέση Ανατολή.
Οι συνήθεις ύποπτοι
Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείψουν και οι μεταφορές των μυθιστορημάτων του Τζον Λε Καρέ, ο οποίος τη δεκαετία του ’60 συνέβαλε στο να καθιερωθεί το είδος, εμπνευσμένος από τον καιρό που εργαζόταν στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Επειτα από μια περίοδο απουσίας, τα βιβλία του άρχισαν και πάλι να μεταφέρονται στο σινεμά: η αρχή έγινε το 2011 με το κλασικό «Και ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι», ακολούθησε πέρυσι το «Ο Νο 1 καταζητούμενος» (η τελευταία ταινία του Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν), ενώ αναμένεται το «Our Kind of Traitor» με τους Γιούαν Μακ Γκρέγκορ και Ντάμιεν Λιούις, αλλά και η μίνι σειρά «The Night Manager» με τη βραβευμένη με Οσκαρ Σουζάνε Μπίερ στη σκηνοθεσία.
Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί η νέα ταινία του Τζέιμς Μποντ, «Spectre», ένα ακόμη επεισόδιο των «Επικίνδυνων αποστολών», το «Μυστικό έθνος», και η επιστροφή του Τζακ Ράιαν στην «Πρώτη αποστολή», με τον ήρωα του Τομ Κλάνσι να επιστρέφει έπειτα από 12 χρόνια. Πρόκειται για χορταστικές περιπέτειες που στερούνται το πολιτικό υπόβαθρο και το κλίμα μυστηρίου των προαναφερθέντων παραδειγμάτων, αλλά που εκμεταλλεύονται την ιντριγκαδόρικη φύση της δουλειάς των μυστικών πρακτόρων για να χτίσουν έναν ελκυστικό κινηματογραφικό κόσμο. Την παράσταση βέβαια φέτος έκλεψε μια κωμωδία, το «Spy», το οποίο, εν πολλοίς παρωδώντας τον 007, θριάμβευσε στο box office με κέρδη 236 εκατ. δολαρίων – η συνταγή της επιτυχίας ξεκινάει με έναν κατάσκοπο στο σενάριο…