Ολα τα παιδιά μεγαλώνουν, εκτός από ένα»: έτσι ξεκινάει το πολυδιαβασμένο παραμύθι του Τζέιμς Μάθιου Μπάρι «Οι περιπέτειες του Πίτερ Παν». Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που το Σύνδρομο του Πίτερ Παν, αν και επισήμως δεν θεωρείται ψυχική διαταραχή, χρησιμοποιείται στη γλώσσα της Ψυχολογίας για να περιγράψει τον άνθρωπο που ζει μια παρατεταμένη εφηβεία, που αρνείται να μεγαλώσει, που έχει σώμα ενηλίκου, αλλά συναισθηματικά είναι ανώριμος και δεν θέλει ή δεν ξέρει πώς να είναι ενήλικος. Από αυτό λέγεται πως έπασχε ο Μάικλ Τζάκσον – ένα παιδί εγκλωβισμένο στο σώμα ενός μεγάλου…
Το να ρίξει φως σε τέτοιες σκοτεινές πτυχές του ανθρώπινου ψυχισμού δεν ήταν ακριβώς ο σκοπός του Σκωτσέζου συγγραφέα όταν ξεκίνησε να αφηγείται τις περιπέτειες ενός ανέμελου και σκανταλιάρικου αγοριού με υπερφυσικές δυνάμεις που ζει τα… αιώνια παιδικά του χρόνια σ’ ένα απομονωμένο μικρό νησί, τη Χώρα του Ποτέ, συναναστρέφεται με νεράιδες, Ινδιάνους και πειρατές και σπάνια συναντά συνομηλίκους του από τον «αληθινό» κόσμο. Στην πραγματικότητα, ο Μπάρι έγραφε για τη δική του ζωή. Αν όχι αυτήν που ζούσε, σίγουρα αυτήν που ονειρευόταν να ζήσει.
Γεννημένος στη Σκωτία το 1860, ένατο από τα δέκα παιδιά μιας φτωχής οικογένειας υφαντών, ήταν μόλις έξι ετών όταν ο 13χρονος αδελφός του, Ντέιβιντ, αγαπημένος της μητέρας τους, σκοτώθηκε κάνοντας πατινάζ στον πάγο και η κυρία Μπάρι έπεσε σε βαθιά κατάθλιψη. Για να την κάνει να νιώσει καλύτερα, ο Τζέιμς άρχισε να μιμείται τις κινήσεις και την ομιλία του νεκρού αδελφού του. Συχνά φορούσε και τα ρούχα του. Οταν, μάλιστα, έφτασε στην ηλικία που ο Τζέιμς έφυγε από τη ζωή, σταμάτησε να αναπτύσσεται και να ψηλώνει. Ακόμη και η φωνή του έμεινε ψιλή, παιδική. Λέγεται πως δεν χρειάστηκε να ξυριστεί παρά μόνο όταν έγινε 24 ετών!
Το 1894 τον βρίσκει να παντρεύεται την ηθοποιό Μέρι Ανσελ. Εχει αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, εργάζεται ως δημοσιογράφος και γράφει θεατρικά έργα – έτσι γνώρισε την όμορφη αρτίστα. Ο γάμος τους θα διαρκέσει μέχρι το 1909. Τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς, ο Τζέιμς θα τη μηνύσει για απιστία. Στο δικαστήριο, η Μέρι θα παραδεχτεί ότι διατηρεί εξωσυζυγικές σχέσεις αλλά, ταυτόχρονα, θα αποκαλύψει ότι δεν έχει κάνει ούτε μία φορά σεξ με τον σύζυγό της!
Τα τραυματικά παιδικά του χρόνια και η ταραγμένη ενήλικη ζωή του σίγουρα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τον Μπάρι, για να πλάσει, το 1904, τον ήρωα που καταφέρνει να ξεφεύγει από όλους τους κινδύνους και είναι άσος στη μιμητική. Μέχρι το θάνατό του, το 1937, ο συγγραφέας θα βρίσκει χαρά μόνο κάνοντας παρέα με… μεγαλόσωμους σκύλους και μικρά παιδιά. Και μέχρι σήμερα, παραμένει προσωπικότητα αινιγματική. «Πόσο κακός ήταν ο Τζέιμς Μπάρι; Ηταν μια σατανική ιδιοφυΐα ή απλώς παρεξηγημένος;» αναρωτήθηκε πριν από λίγο καιρό η βρετανική Telegraph. Πειστική απάντηση δεν έχει ακόμα δοθεί, ούτε καν από τους βιογράφους του. Ο ίδιος ο Μπάρι, άλλωστε, είχε προσπαθήσει να τους προλάβει. «Είθε ο Θεός να τιμωρήσει όλους όσοι θελήσουν να γράψουν για τη ζωή μου», ήταν η κατάρα που άφησε γραμμένη σε ένα από τα σημειωματάριά του…
Στο πανί και στο χαρτί
Ο κινηματογράφος λάτρεψε τον Πίτερ Παν, που ζωντάνεψε για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη από την Paramount το 1924 σε βωβή ταινία, η οποία πέρασε μάλλον απαρατήρητη. Οχι όμως και εκείνη του 1953, σε κινούμενα σχέδια, από τα στούντιο της Disney. Ο ίδιος ο Γουόλτ Ντίσνεϊ είχε υποδυθεί τον ήρωα όταν ήταν πιτσιρικάς σε σχολική παράσταση και προσπαθούσε να εξασφαλίσει τα δικαιώματα από το 1935. Ισως λόγω των υψηλών προσδοκιών του, δεν έμεινε καθόλου ικανοποιημένος από την παραγωγή, παρά την αδιαμφισβήτητη εμπορική επιτυχία που γνώρισε ο δικός του Παν.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τον Στίβεν Σπίλμπεργκ. Ο «Hook» του, σίκουελ της ιστορίας του Πίτερ Παν, βγήκε στις αίθουσες το 1991. Ο σκηνοθέτης προετοιμαζόταν από το 1983. Είχε μάλιστα συζητήσει με τον Μάικλ Τζάκσον το ενδεχόμενο να αναλάβει εκείνος τον πρωταγωνιστικό ρόλο και να γράψει το σάουντρακ. Η συνεργασία τους δεν ευοδώθηκε. Παρά το λαμπερό καστ -Ρόμπιν Γουίλιαμς, Τζούλια Ρόμπερτς, Ντάστιν Χόφμαν, Μπομπ Χόσκινς, Μάγκι Σμιθ- και τα εκατομμμύρια των εισπράξεων, ο Σπίλμπεργκ, όπως και ο Ντίσνεϊ, δήλωνε απογοητευμένος με το αποτέλεσμα.
Ο φετινός «Παν» που σκηνοθετεί ο Τζο Ράιτ (βλ. «Εξιλέωση», «Αννα Καρένινα») και ήδη προβάλλεται στην Ελλάδα (από την Tanweer) είναι το ντεμπούτο του θρυλικού ήρωα σε 3D τεχνολογία. Ως πλοκή δεν έχει και πολλά κοινά με τα βιβλία του Μπάρι: αναδίδει, όμως, την ίδια απόκοσμη αίσθηση. Ξεκινά με τον 12χρονο Πίτερ σε ένα θλιβερό λονδρέζικο ορφανοτροφείο που θυμίζει Ντίκενς να ονειρεύεται την επιστροφή της μητέρας του, η οποία τον έχει εγκαταλείψει. Πρωταγωνιστής είναι ο 13χρονος Λιβάι Μίλερ. Από τα χιλιάδες βίντεο παιδιών που ήθελαν να υποδυθούν τον Πίτερ Παν, οι παραγωγοί κατέληξαν σε εκατό. Στις τελικές οντισιόν στο Λος Αντζελες, ο νεαρός από την Αυστραλία δεν τους άφησε πολλά περιθώρια να τον απορρίψουν: από την πρώτη στιγμή έγινε φανερό πως ήταν ιδανικός για το ρόλο δίπλα στους Χιου Τζάκμαν, εντυπωσιακό (και αγνώριστο) ως Μαυρογένη, Γκάρετ Χέντλαντ ως Κάπτεν Χουκ, Ρούνεϊ Μάρα ως Τάιγκερ Λίλι.
Μπορεί ο Πίτερ Παν να συναγωνιστεί σήμερα τους υπερήρωες των αμερικανικών μπλοκμπάστερ; Είναι ένας έφηβος που… απλώς πετάει και ξέρει να ξιφομαχεί κι εκείνοι πατούν αυτοκίνητα και διαλύουν κτίρια με μια γροθιά! Μα, ακριβώς αυτό είναι το ατού του, λένε οι γνωρίζοντες τα του σινεμά: διαφέρει και προκαλεί νοσταλγία. Αυτό επισημαίνει και η Δομινίκη Σάνδη, υπεύθυνη παιδικών βιβλίων των Εκδόσεων Ψυχογιός. Ο δικός τους εικονογραφημένος «Πίτερ Παν» από τον Απρίλιο που κυκλοφόρησε έχει ξεπεράσει σε πωλήσεις τα 2.000 αντίτυπα – αριθμός κάθε άλλο παρά ευκαταφρόνητος σε καιρό κρίσης. «Δημιουργώντας τον Πίτερ Παν, ο Τζ. Μ. Μπάρι προσκαλεί τα παιδιά και τους ενηλίκους να αγαπήσουν και να επιστρέψουν, αντίστοιχα, στην παιδική ηλικία, μια περίοδο της ζωής μας δίχως ευθύνες, άγχος, στενοχώριες, μακριά από την προσποιητή ωριμότητα και τα πρέπει της κοινωνίας. Ο Πίτερ Παν γεννά στο μυαλό κάθε αναγνώστη διαφορετικές εικόνες και αναφορές, ανάλογα με τα βιώματα και το περιβάλλον στο οποίο ζει. Είναι ένα βιβλίο του χθες που συνεχίζει να προκαλεί τους αναγνώστες του σήμερα και δεν θα ξεχαστεί ούτε αύριο», λέει η κ. Σάνδη. Και επιβεβαιώνει ότι οι ενήλικοι είναι εκείνοι που ενδιαφέρονται για τον Πίτερ Παν και αγοράζουν τα βιβλία του Μπάρι για τα παιδιά τους. Για να νιώσουν εκείνοι ξανά πιτσιρίκια…