Ο Γ. Λάνθιμος έχει ιδιαίτερη αδυναμία στην παθολογία των σχέσεων. Σε αυτήν τη νέα του ταινία, διεθνούς εμβέλειας, με τίτλο «Αστακός», ο πρωταγωνιστής Κόλιν Φάρελ βρίσκεται σε ένα ξενοδοχείο καταναγκαστικού σχετίζεσθαι, για να μη μετατραπεί σε ζώο της αρεσκείας του, ή προτιμώντας την επιλογή της απόδρασης, βιώνοντας τον εξοστρακισμό στη ζούγκλα της άγριας μοναχικότητας. Οι ήρωες του Λάνθιμου σε όλες του τις ταινίες είναι μοναχικοί ήρωες, στα όρια του καταθλιπτικού, του κυνικού, του αποστερημένου. Ανεξάρτητα με το εάν σε αγγίζει ή όχι το σινεμά του Ελληνα σκηνοθέτη, είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχει λόγο ύπαρξης επειδή κάνει ένα φρέσκο σινεμά που θίγει καίρια και βαθιά υπαρξιακά ζητήματα, και ανήκει σε εκείνους που του αξίζει να ταξιδεύουν οι ταινίες του στο διεθνές κοινό.
Ο Λάνθιμος δεν διακρίνεται για τον συναισθηματισμό του. Πραγματεύεται τις ανθρώπινες σχέσεις από απόσταση. Αλλωστε αυτό είναι το θέμα του ή ίσως και το ερώτημά του: πώς σχετίζονται οι άνθρωποι, γιατί σχετίζονται και ποια είναι η ανάγκη να σχετίζεται κάποιος, τη στιγμή που όλα τα δεινά μέσα από τις σχέσεις έχουν προέλθει. Με τον «Κυνόδοντα» μας ταξίδεψε στην τοξικότητα, την ασφυξία, την ψυχοπαθολογία που μπορεί να δημιουργήσει μια οικογένεια στα παιδιά της. Εκεί οι σχέσεις οδηγούσαν στον θάνατο. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος διαφυγής.
Στις «Αλπεις» οι ήρωες δυσκολεύονταν να διαχειριστούν το πένθος. Επρεπε να υπάρξουν κομπάρσοι, μεταβατικά αντικείμενα για να απαλυνθεί ο πόνος της απώλειας. Γιατί να σχετιζόμαστε αφού τελειώνει; Γιατί να έχουμε συντροφευθεί αφού θα μείνουμε μόνοι; Πώς απαλύνεται ο αποχωρισμός, πώς βιώνεται ο θάνατος;
Τώρα στον «Αστακό» αυτοί που δεν είναι σε σχέση είναι για τους υπόλοιπους κάτι σαν λεπροί. Οι μιασμένοι, οι αποσυνάγωγοι της κοινωνίας. Πρέπει να κλειστούν κάπου και να συνετισθούν. Να σχετιστούν με το στανιό. Γιατί μπορεί να πνιγείς, ή μπορεί να κινδυνεύσεις, ένας σύντροφος είναι πάντα ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου. Και εκεί αναδύεται το ερώτημα: γιατί να σχετιζόμαστε; Η γιατί να σχετιζόμαστε όταν όλες οι σχέσεις γύρω μας είναι τόσο πεζές, επιφανειακές, πρακτικές.
«Οταν θα αρχίσουν τα προβλήματα, θα σας δοθούν παιδιά», λέει ο Λάνθιμος, και κλείνει το μάτι σε όσους δεν έχουν παιδιά, ενώ αφήνει –και δικαίως– να εννοηθεί ότι τα παιδιά καλύπτουν ή δεν καλύπτουν τις αγεφύρωτες δυσκολίες συνάντησης ενός ζευγαριού. Και μετά έρχεται η αχαρτογράφητη ζούγκλα. Η αγριότητα της μοναξιάς. Ο αυτισμός. Καλύτερα μόνος παρά σε καταναγκαστικά έργα. Καλύτερα κάθε μέρα να έρχεσαι αντιμέτωπος μ’ εσένα, παρά με κάποιον που δεν αντέχεις. Παρά με κάποιον που έχει μετατραπεί σε ρομπότ. Που είναι μαζί σου για το δάνειο, για τις δουλειές, για το σούπερ μάρκετ, για το πλυντήριο ή για τις καθαρές κάλτσες. Ελα όμως που εκεί στη ζούγκλα της μοναξιάς μπορεί να προκύψει και έρωτας…
Υπάρχουν οι σχέσεις και υπάρχει και ο έρωτας. Υπάρχουν οι βολεμένοι και υπάρχουν οι ανυπότακτοι μοναχικοί. Και υπάρχουν και οι καταραμένοι που ερωτεύτηκαν. Ο Λάνθιμος δυσφορεί –είναι σαφές– στο οποιοδήποτε οικογενειακό πλαίσιο αλλά μάλλον δίνει μιαν ελπίδα στον έρωτα. Παρότι και αυτός για να ανθίσει έχει τόσα εμπόδια, που μάλλον θα χρειαστεί μια μεγάλη θυσία.
Εκεί νιώθω ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες. Σε αυτούς που θεωρούν τις σχέσεις αναγκαίο κακό, βρίσκονται σε σχέσεις ρουτίνας, καθημερινότητας, πρακτικών συζητήσεων και μεγάλης έλλειψης οξυγόνου. Μεγαλώνουν τέτοια καλά παιδιά.
Υπάρχουν όμως και οι άλλοι. Αυτοί που δεν θα θυσιάσουν εύκολα τη μοναξιά τους. Που δεν θα παραδώσουν το βαθύ καταθλιπτικό ή ανοχύρωτο εγώ τους σε κανέναν άλλον. Που δεν θα κάνουν τη χάρη να κάνουν χώρο σε μιαν άλλη ψυχή, λες και αυτοί μόνοι παρθενογεννήθηκαν, δεν προέκυψαν από σχέση –καλή, κακή– σχέση όμως. Εκτός και εάν ο σύντομος έρωτας τους χτυπήσει κατακούτελα – και συνήθως τελειώνει, έτσι όπως έρχεται.
Το δύσκολο είναι να γίνουμε η τρίτη κατηγορία. Αυτή που δεν μπορεί να εντοπιστεί στο σινεμά του Λάνθιμου, παρά μόνον ακούγοντας το μελαγχολικό τραγούδι του Τάκη Μωράκη, έμμεσα, θλιμμένα. Να αποδεχτούμε το πόσο μόνοι είμαστε και πόσο έχουμε ανάγκη την ίδια στιγμή τη σχέση. Πόσο έχουμε ανάγκη τον Αλλον. Οτι ο έρωτας είναι μόνο μία μορφή σχέσης. Αυτό που χρειάζεται μεγαλύτερη τόλμη και συνέπεια είναι η αγάπη. Αυτή καταλύει τον αυτισμό. Αυτή θεραπεύει. Και γι’ αυτήν δεν χρειάζεται να πεθάνει κανείς. Μόνο να ζήσει.