Ο κλάδος «Τέχνη και Ψυχιατρική» της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας συνδιοργανώνει με την Ταινιοθήκη της Ελλάδας για ένατη συνεχή χρονιά το αφιέρωμα «Κινηματογράφος και Ψυχιατρική», που έχει γίνει πια θεσμός. Στον κινηματογράφο «Λαΐς» τις Κυριακές 12.00 το μεσημέρι ανά δεκαπενθήμερο από 7 Φεβρουαρίου μέχρι 24 Απριλίου προβάλλονται φέτος ταινίες και έπονται συζητήσεις με θεματικό άξονα την ομοφυλοφιλία στον κινηματογράφο. Η «Κ» ζήτησε από τον ψυχίατρο, δραματοθεραπευτή κ. Στέλιο Κρασανάκη, έναν εκ των διοργανωτών, να τοποθετηθεί από τη σκοπιά της ψυχιατρικής. Επιπλέον, φιλοξενούμε τις απόψεις μιας νομικού, της κ. Αναστασίας Πασχάλη για το σύμφωνο συμβίωσης καθώς και ενός σκηνοθέτη, του κ. Χρήστου Βούπουρα, ο οποίος μας μιλά για την αγάπη και τη διαφορετικότητα.
Στέλιος Κρασανάκης
Παλεύοντας με το «στίγμα»
– Η ομοφυλοφιλία δεν θεωρείται εδώ και πολλές δεκαετίες ψυχιατρικό νόσημα. Υπάρχουν άνθρωποι ωστόσο που και σήμερα παλεύουν με το στίγμα;
– Η ομοφυλοφιλία, όπως σωστά επισημάνατε, δεν θεωρείται νόσημα ήδη από το 1973 που διαγράφηκε από τον αμερικανικό κατάλογο ψυχικών νοσημάτων, αλλά έπρεπε να περάσουν 20 σχεδόν χρόνια για να διαγραφεί, μόλις το 1992, από τον αντίστοιχο του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας. Ενώ η πορεία για τη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ευθεία με πολλές ίσως στάσεις και παρακάμψεις, η διαδρομή για την καταπολέμηση του στίγματος της ομοφυλοφιλίας είναι ένας «εφιάλτης στον δρόμο με τις λεύκες», με παλινωδίες, σκοτάδι και τρόμο. Το στίγμα της ομοφυλοφιλίας αποτρέπει ένα πλήθος επιστήμονες, πολιτικούς ακόμα και καλλιτέχνες, ανθρώπους της καθημερινότητας αλλά και προβεβλημένα άτομα να εκφραστούν ανοιχτά και να πάρουν θέση. Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο που στη χώρα μας εμφανίζεται ιδιαίτερα διογκωμένο, παίρνοντας συχνά διαστάσεις παρωδίας. Σε μια προσπάθεια αντιστροφής αυτού του κλίματος εντάσσουμε και το αφιέρωμα «Η ομοφυλοφιλία στον κινηματογράφο», που ο κλάδος τέχνης της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας συνεργάζεται με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το Ινστιτούτο Γκαίτε. Παρά την ύπαρξη και διάδοση των Gender studies και των Queer theories αλλά και την εξέλιξη των επιστημονικών αντιλήψεων απέναντι στο θέμα της ομοφυλοφιλίας, η επιστημονική και ιδιαίτερα η ψυχιατρική κοινότητα παραμένει συντηρητική και οπισθοδρομική με πολλές αγκυλώσεις γύρω από το θέμα.
– Υπάρχουν ομοφυλόφιλα άτομα, όπως και σε διαγνώσεις ευρύτερου πληθυσμού, που κρίνονται ακατάλληλα για μερικά πράγματα, όπως για παράδειγμα για την υιοθεσία ή την ανατροφή ενός παιδιού;
– Το ζήτημα της υιοθεσίας είναι ιδιαίτερα πολύπλοκο, με πολλές ψυχολογικές και κοινωνικές παραμέτρους που περνούν από γενιά σε γενιά και συχνά φορτίζεται με μυστικά και ψέματα. Εκτός από μια σοβαρή ψυχοπαθολογία ή έντονες διαταραχές συμπεριφοράς δεν βλέπω άλλη αιτία αποτρεπτική για την έγκριση υιοθεσίας. Συνοπτικά θεωρώ ότι οι προδιαγραφές για τα ομόφυλα ζευγάρια δεν πρέπει να διαφέρουν από εκείνες του γενικού πληθυσμού, διότι ο ρόλος του πατέρα ή της μητέρας δεν ταυτίζεται απαραίτητα με το βιολογικό φύλο. Εξάλλου είναι γνωστό το θέμα της διάκρισης στις μέρες μας, την εποχή της «αναταραχής του φύλου», ανάμεσα στο κοινωνικό φύλο (gender) και στο βιολογικό φύλο (sex).
– Γιατί υπάρχει αυτή η έντονη ανάγκη μερικών ομοφυλόφιλων να αναπαράξουν συντηρητικά κοινωνικά πρότυπα ετεροφυλόφιλων, από τα οποία συνειδητά ή ασυνείδητα απεγκλωβίστηκαν;
– Τα συντηρητικά κοινωνικά πρότυπα με τους άκαμπτους παγιωμένους ρόλους τους παραμένουν πολύ ισχυρά, σμιλεμένα από την παράδοση, την εκπαίδευση, τις προκαταλήψεις και κυρίως τον χριστιανισμό. Οι ομοφυλόφιλοι στην προσπάθειά τους να αισθανθούν «κανονικοί» και «αποδεκτοί» αντιγράφουν ετεροφυλοφιλικά πρότυπα και μοντέλα συμπεριφοράς, φθαρμένα και συχνά ξεπερασμένα. Φαίνεται ότι η δραματοθεραπεία βοηθά αρκετά στη διερεύνηση και αλλαγή τέτοιων κοινωνικών ρόλων και στερεοτύπων. Σε εποχές, όπως τη δεκαετία του ’60, οι ομοφυλόφιλοι αγωνίζονταν να απεγκλωβιστούν και να επιβάλουν τα δικά τους πρότυπα που συχνά υιοθετούσαν και οι ετεροφυλόφιλοι ή οι φεμινίστριες, όπως η ελεύθερη συμβίωση, οι εφήμερες σεξουαλικές απολαύσεις, η μη δέσμευση στις σχέσεις. Και βέβαια δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι συχνά οι ανάγκες των ομοφυλόφιλων υποκειμένων για αγάπη, τρυφερότητα, κοινωνική αποδοχή και σταθερότητα στη ζωή τους δεν διαφέρουν από εκείνες των ετεροφυλόφιλων.
Αναστασία Πασχάλη
Η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός συμφώνου
– Τι καλύπτει το σύμφωνο συμβίωσης; Γιατί ήταν τόσο επιβεβλημένο;
– Το σύμφωνο συμβίωσης καλύπτει όλα τα δικαιώματα που έχει ένας σύζυγος από τον γάμο και προβλέπονται από τον αστικό κώδικα, κατ’ αρχήν κληρονομικά, φορολογικά, συμμετοχή στα αποκτήματα κατά τη διάρκεια της συμβίωσης, διατροφή κ.λπ. Ηταν απαραίτητη η τροποποίηση του νόμου για το σύμφωνο συμβίωσης και η επέκτασή του σε άτομα του ίδιου φύλου, διότι διαφορετικά υπάρχει σαφής διάκριση και παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων γιατί το δίκαιο θεσπίζεται και λειτουργεί με βάση τις ανάγκες της κοινωνίας. Στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει ένας σοβαρός αριθμός πολιτών που επιλέγουν τη δημιουργία μιας άλλου είδους οικογένειας και αυτό έπρεπε να γίνει σεβαστό και να ρυθμιστούν τα αστικά δικαιώματα.
– Αισθάνεστε ότι ο νόμος είναι άδικος ανάλογα με τη σεξουαλική τοποθέτηση των ανθρώπων;
– Ο Ν. 4356/2015 που ισχύει τώρα δεν διακρίνει ανάλογα με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τουλάχιστον όσον αφορά τη συμβίωση.
– Γιατί μερικοί αισθάνονται ότι το σύμφωνο θα μείνει στα χαρτιά;
– Από τη στιγμή που η Πολιτεία δίνει το δικαίωμα στους πολίτες να υπογράφουν το σύμφωνο συμβίωσης ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό και να ρυθμίζουν ζητήματα που αφορούν την καθημερινότητά τους, αλλά και πιο σοβαρά ζητήματα, όπως κληρονομικά, κ.λπ. θεωρώ ότι δεν μένει στα χαρτιά, αλλά προχωρά στην ουσία. Φυσικά και δεν ρυθμίζονται όλα τα θέματα, όπως π.χ. της υιοθεσίας παιδιών, αλλά είναι μια ουσιαστική αρχή.
Χρήστος Βούπουρας
Ομοφυλοφιλία και τέχνη
– Ο κινηματογράφος μπορεί να κατευνάσει τον φόβο για τη διαφορετικότητα;
– Κάθε διαφορετικότητα είναι ευλογία. Είναι πηγή εμπειριών και γνώσης και αλίμονο αν δεν υπήρχε. Η τέχνη αναζητεί το διαφορετικό γιατί αποτελεί βασικό συστατικό της. Ο κινηματογράφος, όπου ο ρεαλισμός είναι σχεδόν απαραίτητος, είναι ίσως η τέχνη που χρησιμοποιεί περισσότερο τη διαφορετικότητα. Η τέχνη δεν αναζητεί να κατευνάσει τους φόβους για τη διαφορετικότητα. Οφείλει να θέτει την πραγματικότητα μαζί με το όραμα, ακόμα και να ξύνει πληγές, κι από εκεί και πέρα ο καθένας μόνος του αποφασίζει τους θυμούς του ή τις αποδοχές του.
– Ο έρωτας εκφράζεται διαφορετικά στους ομοφυλόφιλους απ’ ό,τι στους ετεροφυλόφιλους;
– Ο έρωτας δεν έχει φύλο, καταγωγή ή θρησκεία. Είναι το βασικό χαρακτηριστικό και η αποτελεσματική μέθοδος για τη δημιουργία ενός κόσμου με κέντρο τον άνθρωπο. Θρησκείες και πολιτισμοί προσπάθησαν να τον αποδυναμώσουν, αλλά εις μάτην, γιατί είναι το οξυγόνο της ζωής αλλά και του θανάτου.
– Ποια είναι η ανάγκη σας να κάνετε ένα σινεμά με ήρωες μετανάστες και ομοφυλόφιλους; Είναι η ανάγκη της εποχής, η ανάγκη να ειπωθεί κάτι δικό σας, στρατευμένη ή μη τέχνη;
– Η ανάγκη μου είναι να ανακαλύπτω το διαφορετικό από μένα. Οι μετανάστες από φύση και θέση ενέχουν τη διαφορετικότητα σε πολλά επίπεδα, άρα διαθέτουν πολλά πεδία προς ανακάλυψη. Στην εποχή μας οι μετανάστες λόγω πολιτικών συνθηκών ήρθαν να μας βρουν. Οφείλουμε ως λαός που ανακάλυψε τον ανθρωπισμό και τη φιλοξενία να τους καλοδεχτούμε και να τους κατανοήσουμε, φυσικά μην απεμπολώντας τη δική μας πολιτισμική συγκρότηση. Οταν μάθουμε να είμαστε πανανθρώπινοι θα γίνουμε και περισσότερο Ελληνες. Η ομοφυλοφιλία έχει μπει τις τελευταίες δεκαετίες αλογόκριτα στον κινηματογράφο. Αυτό είναι μια κατάκτηση και μια πρόοδος του πολιτισμού. Φυσική συνέπεια είναι να τίθεται κάποιες φορές επιθετικά και στρατευμένα. Στους «7 θυμούς» η ομοφυλοφιλία τίθεται ως δεδομένη και επί ίσοις όροις. Η ταινία δεν ασχολείται με τα προβλήματα (ομοφοβία, κοινωνικός ρατσισμός, δικαιώματα) των ομοφυλόφιλων. Με άλλα λόγια δεν είναι στρατευμένη.
Πρόγραμμα προβολών
• 20/3 «7 Θυμοί». Ομιλητές Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, Χρήστος Βούπουρας, Στέλιος Κρασανάκης
• 10/4 «Single Man». Ομιλητές Γιάννης Ζουμπουλάκης, Ελισάβετ Παπανδρέου, Γιάννης Μαλογιάννης
• 24/4 «Love is strange». Ομιλητές Λουκάς Αθανασιάδης, Ηλίας Βλάχος, Αργυρώ Κυριαζή
Ολες οι ταινίες προβάλλονται στις 12 το μεσημέρι.