«Φέρτε μου το κεφάλι του Σαμ Πέκινπα», αυτό τον τίτλο, που αποτελεί παράφραση του τίτλου μιας εκ των σπουδαιοτέρων ταινιών του Πέκινπα, είχε η μεγάλη αναδρομική παρουσίαση του έργου του στη Νέα Υόρκη, στο Λίνκολν Σέντερ, από τις 31/3 μέχρι τις 7/4. Ηταν η πρώτη φορά που οι ταινίες του Πέκινπα παρουσιάστηκαν με τόση επιμέλεια στο αμερικανικό κοινό. Γεγονός, που θα μπορούσε να εκληφθεί και ως ετεροχρονισμένη δικαίωση ενός παραγνωρισμένου δημιουργού, ο οποίος σφράγισε την τελευταία περίοδο του γουέστερν το 1969 με την «Αγρια συμμορία» του. Ηταν το σκοτεινό φιλμ ενός «τρελού» και αυτοκαταστροφικού, σε μια εποχή που το είδος βάδιζε ολοταχώς προς τη δύση του.
Ηδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘60, ήταν ορατή η παρακμή του γουέστερν. Οι μεγάλες ταινίες σπάνιζαν, ενώ η μυθολογία της Αγριας Δύσης είχε ήδη κατατεμαχιστεί για να γεμίσει τις ζώνες υψηλής θεαματικότητας της τηλεόρασης. Προς τα μέσα της ίδιας δεκαετίας, ο Σέρτζιο Λεόνε δημιούργησε μια δική του, «ψεύτικη» Αγρια Δύση στην Τσινετσιτά. Τα γουέστερν του, τα «σπαγγέτι», όπως συνηθίσαμε να τα αποκαλούμε, είχαν κι αυτά βία και επίπλαστο κυνισμό. Τους έλειπαν όμως η μελαγχολία, η κούραση, και η γλυκιά αίσθηση της ήττας που έχουν η βία και ο κυνισμός στον κόσμο των καουμπόηδων του Πέκινπα.
Η Γη της Επαγγελίας
Ο Πέκινπα (1925-1984) ήταν μια ζωντανή παρασπονδία του Χόλιγουντ σε μια εποχή που άρχισαν να αμφισβητούνται οι αμερικανικοί μύθοι. Γεννήθηκε στην Καλιφόρνια (στις φλέβες των γονιών του έτρεχε και ινδιάνικο αίμα) και μεγάλωσε σε μια οικογένεια με παράδοση στα νομικά. Ο ίδιος παράτησε νωρίς τις νομικές σπουδές του. Στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατατάχτηκε στους πεζοναύτες και πολέμησε τους Ιάπωνες. Μετά τον πόλεμο τον κέρδισε αρχικά το θέατρο και στη συνέχεια η τηλεόραση, όπου άρχισε να γράφει σενάρια αλλά και να σκηνοθετεί επεισόδια σε σειρές γουέστερν. Το «Gunsmoke», το «The Rifleman» και το «The Westerner» ήταν μεγάλοι σταθμοί της τηλεοπτικής του καριέρας. Η γνωριμία του αρχικά με τον Ντον Σίγκελ (από τους καλύτερους εμπορικούς σκηνοθέτες που πέρασαν μεταπολεμικά από το Χόλιγουντ), και κατόπιν με τον παραγωγό Ντικ Πάουελ, τον έθεσε σε κινηματογραφική τροχιά.
Το 1961 γύρισε το «The Deadly Companions», πρωτόλειο γουέστερν με έμφαση στην ψυχολογία των ηρώων, και ένα χρόνο μετά το «Ride the High Country», στις εικόνες του οποίου είναι διάχυτη η νοσταλγία μιας χαμένης Αγριας Δύσης. Το 1964, η «Ταξιαρχία των εκδικητών» (The Major Dundee) ήταν το πρώτο ορόσημο στη φιλμογραφία του, αλλά και η πρώτη μεγάλη ρήξη του με τους παραγωγούς, που άλλαξαν ριζικά την ταινία στο μοντάζ.
Πέντε χρόνια μετά όμως, ο Πέκινπα επανήλθε σαρωτικός με την «Αγρια συμμορία». Ασυμβίβαστος και αυτοκαταστροφικός (καθημερινά βυθιζόταν στο αλκοόλ) μετέτρεψε τους ήρωες του επικού γουέστερν σε αντιήρωες μιας… τρυφερής ταινίας (παρά τη βία), για τσακισμένους παράνομους που δεν έχουν πια θέση στη Γη της Επαγγελίας. Ακριβέστερα, η Αγρια Δύση έχει ήδη γυρίσει σελίδα, και αυτοί αναζητούν μια άλλη Γη της Επαγγελίας, σε ένα Μεξικό εξαθλιωμένων αλλά χαρούμενων ανθρώπων. «Ολοι, ακόμη και οι κακοί, ονειρευόμαστε να ξαναγίνουμε παιδιά», λέει κάποια στιγμή ένα μέλος της συμμορίας.
Το Μεξικό υπάρχει σε δύο ακόμη ταινίες του: στο «Ηταν δύο φυγάδες» (The Getaway, 1972) και το «Φέρτε μου το κεφάλι του Αλφρέντο Γκαρσία», μακάβριο και ελεγειακό φιλμ ενός απελπισμένου Πέκινπα που θα μπορούσε να εκληφθεί και ως ελεύθερο σίκουελ της «Αγριας συμμορίας». Σε αυτό, ένας ξοφλημένος Αμερικανός τυχοδιώκτης, πιανίστας σε μπαρ της συμφοράς κάπου στο Μεξικό, γίνεται κυνηγός κεφαλών.
Αναζητά τον Αλφρέντο Γκαρσία, φτωχό εραστή της μοναχοκόρης ενός μεγαλοτσιφλικά, που πληρώνει αδρά επαγγελματίες φονιάδες για να του φέρουν το κεφάλι του άντρα που τόλμησε να αγγίξει την κόρη του. Ο Ουόρεν Οουτς δίνει συγκλονιστική ερμηνεία σε αυτό το μείγμα περιπέτειας και σύγχρονου γουέστερν, που έχει ως μεδούλι του το μελόδραμα. Στο δεύτερο μισό της ταινίας διασχίζει το Μεξικό ενσαρκώνοντας έναν αναχρονιστικό, τραγικό αντιήρωα μιας μακάβριας περιπέτειας, στοιχειωμένο από το πνεύμα ενός ντεσπεράντο, αλλά και κυνηγημένο από κάθε λογής τσακάλια. Δεν υπάρχει ούτε ίχνος αθωότητας σε αυτό το φιλμ.
Μόνον απελπισία.
Ντελίριο βίας
«Αυτό δεν είναι σινεμά, μόνον ένας τρελός θα το αποκαλούσε καλλιτεχνική δημιουργία!». Η φράση (από την ειδική κάρτα ενός θεατή της «Αγριας συμμορίας», κατά τη δοκιμαστική της προβολή στο Κάνσας λίγο πριν από την έξοδό της στις αίθουσες) αποτελεί την εισαγωγή σε ένα κείμενο του βρετανικού Guardian για την πρόσφατη ρετροσπεκτίβα στη Νέα Υόρκη. Είναι χαρακτηριστική των αντιδράσεων του μέσου Αμερικανού θεατή εκείνης της εποχής απέναντι σε έναν αντισυμβατικό σκηνοθέτη, που έδωσε στη βία πρωτόγνωρο ρόλο: τη χρησιμοποίησε για να αποδομήσει το γουέστερν, τον κατεξοχήν αμερικανικό κινηματογράφο, σε μια εποχή που το Χόλιγουντ ζούσε το τέλος της αθωότητας.
Στην «Αγρια συμμορία» ο ρεαλισμός φέρνει τον ρομαντισμό στο προσκήνιο με έναν φαινομενικά παράδοξο τρόπο: oι βίαιες σκηνές κινηματογραφούνται από πολλές γωνίες λήψης, ενώ χορογραφούνται συναρπαστικά (χάρη και στο εκπληκτικό μοντάζ του Λιούις Λομπάρντο) με τη χρήση αργής κίνησης. Η βία μεγεθύνεται σε βαθμό υπερβολής, ταυτόχρονα όμως επιτυγχάνεται και μια αίσθηση εσωτερικού ρυθμού, που σε κρατάει σε απόσταση ασφαλείας από τα ανθρώπινα κορμιά που πέφτουν σαν κομμένα στάχυα στο ντεκόρ.
Το 1971, χρονιά που ο Κιούμπρικ επιχειρούσε μια γκροτέσκ και φουτουριστική επιτομή της βίας στο «Κουρδιστό πορτοκάλι» του, ο Πέκινπα γύρισε τα «Αδέσποτα σκυλιά». Εδώ, η βία, τυφλή και ενστικτώδης, θα ’ρθει αντιμέτωπη με την ψυχρή λογική, που με τη σειρά της θα τροφοδοτήσει τη βία. Την εποχή του Βιετνάμ, ένας Αμερικανός μαθηματικός και η Βρετανίδα σύζυγός του έρχονται να ζήσουν σε ένα μικρό χωριό της Κορνουάλης. Αναζητούν στη φυγή τη γαλήνη, όμως έρχονται αντιμέτωποι με τη βία, που ξεσπάει αναίτια. Οι ντόπιοι εργάτες, τους οποίους έχουν προσλάβει για να επιδιορθώσουν το σπίτι τους, παρενοχλούν σεξουαλικά τη νεαρή γυναίκα και τελικώς τη βιάζουν ομαδικά. Στη συνέχεια, ο φιλειρηνιστής μαθηματικός, που έχει μάθει να συμπεριφέρεται με ευγένεια, αντιδρά βίαια και τους εγκλωβίζει σε μια θανάσιμη παγίδα, όπως ο κυνηγός τα αγρίμια.
Ο σκηνοθέτης σε 5+1 φιλμ
Η άγρια συμμορία (The Wild Bunch, 1969)
Αντιηρωικό γουέστερν, σπουδή του Σαμ Πέκινπα στη μυθολογία της Αγριας Δύσης. Μια συμμορία ξεπεσμένων παρανόμων, ύστερα από μια αποτυχημένη ληστεία, προσπαθεί να ξεφύγει από ένα απόσπασμα κυνηγών επικηρυγμένων, επικεφαλής του οποίου είναι ένα πρώην μέλος της. Παίζουν: Γουίλιαμ Χόλντεν, Ρόμπερτ Ράιαν, Ερνεστ Μπόργκναϊν, Ουόρεν Οουτς.
Φέρτε μου το κεφάλι του Αλφρέντο Γκαρσία (Bring Me the Head of Alfredo Garcia, 1974)
Ενας κυνηγός επικηρυγμένων, μονίμως μεθυσμένος, μεταφέρει ένα τσουβάλι μ’ ένα κομμένο ανθρώπινο κεφάλι. Με τον Ουόρεν Οουτς και την Ιζέλα Βέγκα.
Ηταν δύο φυγάδες (The Getaway, 1972)
Αστυνομική περιπέτεια που κλιμακώνεται σαν γουέστερν. Ενας κατάδικος αποφυλακίζεται με αντάλλαγμα να κάνει μια ληστεία για λογαριασμό ενός διεφθαρμένου διευθυντή φυλακής. Με τον Στιβ Μακ Κουίν και την Αλι Μακ Γκρο.
Αδέσποτα σκυλιά (Straw Dogs, 1971)
Ενα πολιτισμένο ζευγάρι –ο άντρας είναι μαθηματικός– δέχεται επίθεση αγροίκων. Με τον Ντάστιν Χόφμαν και τη Σούζαν Τζορτζ.
Γύπες πάνω από την έρημο (The Ballad of Cable Hogue, 1970)
Αλληγορικό γουέστερν με κωμικοτραγικό τέλος: σε μια Αγρια Δύση που εκπολιτίζεται, ένας χρυσοθήρας, που πλούτισε βρίσκοντας νερό στην έρημο, σκοτώνεται από… αυτοκίνητο. Με τον Τζέισον Ρόμπαρντς και τη Στέλλα Στίβενς.
Η ταξιαρχία των εκδικητών (Major Dundee, 1964)
Μεσούντος του Αμερικανικού Εμφυλίου, ένας αξιωματικός των Βορείων, τυφλός από ρατσιστικό μίσος, δημιουργεί ένα απόσπασμα με αιχμαλώτους Νοτίους για να κυνηγήσει Ινδιάνους. Ισως το πιο φιλόδοξο σχέδιο του Πέκινπα. Με τον Τσάρλτον Ιστον και τον Ρίτσαρντ Χάρις.