Οι πάντες θυμούνται τον Σαρλ Αζναβούρ –που μας άφησε χρόνους την περασμένη εβδομάδα– για τα τραγούδια του. Και δικαίως. Ο κύριος Γκρι, πάλι, τον θυμάται για κάτι άλλο: για τη συμμετοχή του στην ταινία «Αραράτ» (2002) του Ατόμ Εγκογιάν. «Λίγοι ξέρουν ή θυμούνται ότι ο Αζναβούρ ήταν Αρμένιος και ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Σαχνούρ Αζναβουριάν», λέει ο κύριος Γκρι.
Το «Αραράτ» ήταν μια ταινία για τη μνήμη, τη μνήμη του αυτόπτη μάρτυρα και του επιζήσαντα, τη μνήμη με τις αλήθειες της, τις παραποιήσεις της και, βεβαίως, τα ψέματά της. Το ιστορικό της φόντο είναι η αρμενική Γενοκτονία και πώς το τραύμα της επιζεί μέσα στον χρόνο – και τι σημαίνει «θυμάμαι», πόσο ρευστή είναι αυτή η κατεξοχήν εσωτερική διεργασία.
Το «Αραράτ» είναι επίσης μια ταινία-μέσα-στην-ταινία: ο Αζναβούρ υποδύεται τον σκηνοθέτη Εντουαρντ Σαρογιάν, ο οποίος γυρίζει μια ταινία με θέμα τη Γενοκτονία των Αρμενίων, την αντίσταση που προέβαλαν οι τελευταίοι στη μαρτυρική πόλη Βαν, καθώς και την αληθινή ιστορία του μεγάλου Αρμένιου ζωγράφου Αρσίλ Γκόρκι που επέζησε της σφαγής του Βαν. Ο περίφημος πίνακας του τελευταίου, με μοντέλο μια φωτογραφία όταν ήταν παιδί, πλάι στη μητέρα του, είναι επίσης ένα ολόκληρο θέμα στο φιλμ: το εσωτερικό του παίδεμα όταν τον έφτιαχνε, το κλάμα του όταν στο τέλος μουντζούρωσε με λευκή μπογιά τα χέρια της μητέρας του – που χάθηκε στη Γενοκτονία.
Εντέχνως, το ένα φιλμ (του Σαρογιάν) διεισδύει μέσα στο άλλο (του Εγκογιάν) και οι ηθοποιοί που επωμίζονται τους διάφορους ρόλους μοιάζουν να περνούν στη χρονική διάσταση του 1915 – όπως και ο (ελληνικής καταγωγής) εκπληκτικός Ηλίας Κοτέας, που υποδύεται τον Τουρκοκαναδό ηθοποιό Αλί στο φιλμ του Εγκογιάν, που με τη σειρά του υποδύεται τον Τούρκο Τζεβντέτ Μπέη στο φιλμ του Σαρογιάν, ο οποίος «πεταλώνει» σαδιστικά μικρά Αρμενόπουλα (καρφώνει στα γυμνά τους πέλματα πέταλα αλόγων).
Στο τέλος των γυρισμάτων, αφού ο Αλί (Κοτέας) ευχαριστεί τον Σαρογιάν (Αζναβούρ) για την ευκαιρία που του έδωσε να παίξει στην ταινία του, και πόσο τον θαυμάζει ως σκηνοθέτη, τον ρωτάει αν έπαιξε ρόλο στο κάστινγκ το ότι είναι μισός Τούρκος. Και ότι όσο καιρό διαρκούσαν τα γυρίσματα, «έκανε κάποια έρευνα» και ίσως «οι Τούρκοι να είχαν λόγους εν καιρώ πολέμου για να μετακινήσουν τους Αρμένιους» κτλ.
Ο Σαρογιάν δεν του λέει απολύτως τίποτα, απλώς τον ευχαριστεί. Το βλέμμα του Αζναβούρ τα λέει όλα. Κι όταν ο νεαρός βοηθός του δεν καταλαβαίνει γιατί δεν εξήγησε στον Τούρκο ηθοποιό ότι κάνει λάθος, για πρώτη φορά, η έκφραση του προσώπου σπάει με έναν λεπτό τρόπο. Η απάντησή του θα μπορούσε να είναι η απάντηση οποιουδήποτε ξέρει τι θα πει να σε μισούν απλώς και μόνον επειδή υπάρχεις. «Ξέρεις τι προκαλεί ακόμα τόσο πόνο; Δεν είναι οι άνθρωποι που χάσαμε ή η γη. Είναι το γεγονός ότι κάποτε κάποιοι μας μίσησαν τόσο πολύ. Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι που μας μισούν τόσο πολύ; Πώς μπορούν ακόμα να αρνούνται το μίσος τους και να συνεχίζουν να μας μισούν;».