Πριν δω την ταινία «Σοφία» της Μεριέμ Μπεν Μπαρέκ, δεν ήξερα πως στο Μαρόκο, σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα, δύο άτομα του αντίθετου φύλου που έχουν σεξουαλικές σχέσεις χωρίς να είναι παντρεμένοι τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης άνω του ενός έτους. Αυτό ακριβώς συμβαίνει στη νεαρή Σοφία του φιλμ, που βρίσκεται με ένα μωρό εκτός γάμου, παραβιάζοντας τον νόμο. Συνεπώς, πρέπει να παντρευτεί τον πατέρα πάση θυσία. Η αναζήτησή του και η προσπάθεια να πεισθεί δημιουργούν ένα καλοστημένο σενάριο, που έχει βραβευθεί στο τμήμα «Ενα κάποιο βλέμμα» του Φεστιβάλ των Καννών.
Η ιστορία που αφηγείται η σκηνοθέτρια, κι ας είναι αυτή η πρώτη μεγάλου μήκους της ταινία, έχει δύναμη, ειλικρίνεια, αληθινούς χαρακτήρες και ενδιαφέρουσες ανατροπές στην πλοκή. Η Μεριέμ Μπεν Μπαρέκ ξέρει το θέμα της επειδή έχει γεννηθεί στο Ραμπάτ. Αφορμή για την ταινία της έδωσε μια αφήγηση της μητέρας της, ένα ανάλογο επεισόδιο που συνέβη στη δική της ζωή. «Αυτές είναι συνηθισμένες ιστορίες στο Μαρόκο», λέει η σκηνοθέτρια και σεναριογράφος. «Ομως ρίχνει ένα φως στα εσωτερικά προβλήματα της χώρας, φέρνοντας στην επιφάνεια τις ρωγμές και τα κενά των κοινωνικών τάξεων. Δεν ήθελα να κάνω μόνον μια ταινία που μιλά για τη θέση της γυναίκας στο Μαρόκο, να τις αντιμετωπίσω δηλαδή ως θύματα της πατριαρχικής κοινωνίας. Ηθελα να δω τι ρόλο παίζει η παράδοση στη σύγχρονη ζωή, και πώς οι κοινωνικές δομές και αξίες καθορίζουν τη θέση των γυναικών».
Καθαρές εικόνες
Το σινεμά, όπως και η λογοτεχνία, προσφέρει καθαρές και σαφείς εικόνες της πραγματικότητας. Η μυθοπλασία με θάρρος και άποψη –όχι πολιτική στράτευση– μπορεί να προβληματίσει και κυρίως να ευαισθητοποιήσει όσο κι ένα καλό δημοσιογραφικό ρεπορτάζ.
Το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (1-11/11) είναι μια ευκαιρία να δούμε ταινίες όπως η «Σοφία». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μαζί με τις «MeiLi» του Zhou Zhou, «Pearl» της Ελσά Αμιέλ και «Rafiki» της Wanuru Kahiu δημιουργούν μία ενότητα με τις γυναίκες στο επίκεντρο, με τολμηρούς γυναικείους χαρακτήρες, συναρπαστικά ανθρώπινους. Είναι δε, τόσο διαφορετικές μεταξύ τους αυτές οι ταινίες, όσο και οι απαντήσεις που δίνει ο νέος αιώνας σε μερικά ερωτήματα που ζητούν επαναπροσδιορισμό: Σε τι συνίσταται η θηλυκότητα στις μέρες μας; Πώς διαμορφώνεται η σεξουαλική ταυτότητα; Ποιος είναι ο ρόλος του φύλου στις ανεκτικές ευρωπαϊκές κοινωνίες αλλά και σε εκείνες όπου οι γυναίκες ζουν κοινωνικά περιορισμένες;
Το «Rafiki» της Kahiu από την Κένυα είναι ένα φιλμ στο οποίο όλες τις θέσεις, από τη σκηνοθεσία και τη συγγραφή του σεναρίου μέχρι τον σχεδιασμό του ήχου, κατείχαν γυναίκες. Το γύρισμα διήρκεσε 6 χρόνια, συνάντησε πολλές δυσκολίες και τελικά απαγορεύθηκε στην πατρίδα της σκηνοθέτριας. «Τα καλά κορίτσια της Κένυας γίνονται καλές Κενυάτισσες σύζυγοι», λέει η Kahiu. Αλλά οι ηρωίδες της, η Κένα και η Ζίκι δεν είναι τέτοια κορίτσια. Η φιλία τους υπερβαίνει τις πολιτικές διαφορές των οικογενειών τους και στη συνέχεια, ο έρωτάς τους θα τις αναγκάσει να επιλέξουν μεταξύ της ευτυχίας τους και της ασφάλειάς τους. Την αγάπη αναζητάει και η MeiLi, η πρωταγωνίστρια του ομώνυμου φιλμ που σκηνοθέτησε ο Zhou Zhou από τη Κίνα. Είναι η πρώτη του μεγάλου μήκους, έγινε με πολύ χαμηλό προϋπολογισμό, και απέσπασε πολλές διακρίσεις ακόμη και στη χώρα παραγωγής (Ταϊβάν), την οποία δεν κολακεύει καθόλου. Η ζωή στη σύγχρονη Κίνα, έτσι όπως αντικατοπτρίζεται στις περιπέτειες της νεαρής Μέι Λι –η ηθοποιός που την υποδύεται «γράφει» μοναδικά στον φακό–, είναι χαώδης, σκληρή και απάνθρωπη για όποιον η τύχη δεν τον βοηθά.
Η πιο αναπάντεχη σεναριακή ιδέα έρχεται από τη Γαλλία, μέσω του «Pearl». Η ταινία έχει τίτλο το επώνυμο της ηρωίδας, της Λεά Περλ, μιας μπόντι μπίλντερ την οποία συναντάμε λίγες ημέρες πριν από τους τελικούς αγώνες μπόντι μπίλντινγκ όπου διεκδικεί τον τίτλο της «Miss Haeven». Ο τρόπος με τον οποίο η σκηνοθέτρια επιλέγει σεναριακά να εξερευνήσει αυτόν τον ανδροκρατούμενο αθλητικό χώρο, αλλά και τη σωματικότητα, τη θηλυκότητα και τη μητρότητα είναι τόσο ενδιαφέρων που οι αποκαλύψεις αδικούν την ταινία. Η συνέχεια, πάντα η πιο ενδιαφέρουσα, επί της οθόνης.