«Στο γυμνάσιο φοίτησα σε ένα ειδικό σχολείο, στο οποίο μαζί με τα μαθήματά μας κάναμε πολύ χορό. Ακολούθησαν οι σπουδές μου στο κολέγιο Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης, όπου για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με την τεχνική της Μάρθα Γκράχαμ. Οσο βρισκόμουν εκεί, η ομάδα της με προσκάλεσε να μαθητεύσω κοντά τους και να μάθω τις χορογραφίες. Στην πορεία, έγινα διακεκριμένο μέλος της ομάδας. Αυτό συνέβη το 1972, όταν η ίδια –αν και ήδη 78 ετών– εξακολουθούσε να είναι πολύ ενεργή και δραστήρια. Δημιουργούσε νέες χορογραφίες και την τιμούσαν οι πάντες, από την Μπέτι Φορντ, σύζυγο του προέδρου των ΗΠΑ μέχρι τον Χάλστον, και από τον Αντι Γουόρχολ μέχρι την Τζάκι Ωνάση. Θαυμαστές επισκέπτονταν τις πρόβες μας και η Μάρθα ήταν γεμάτη ιδέες και δημιουργικότητα».
Η συζήτηση με την Τζάνετ Αϊλμπερ, καλλιτεχνική διευθύντρια του Martha Graham Dance Company, γίνεται με αφορμή την εμφάνιση της περίφημης ομάδας σύγχρονου χορού στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μόνο για τρεις βραδιές (15 – 17/4). Το σύνολο Martha Graham Dance Company, που αποτελεί θεματοφύλακα του έργου της Αμερικανίδας χορογράφου η οποία καθόρισε την εξέλιξη της χορευτικής τέχνης στον 20ό αιώνα, έχει πίσω του σχεδόν 100 χρόνια δημιουργικής καλλιτεχνικής πορείας.
Για την Τζάνετ Αϊλμπερ, που βρίσκεται στην Καλιφόρνια, είναι νωρίς το πρωί και σε λίγες ώρες πρόκειται να «πετάξει» για να συναντήσει την ομάδα. Παρ’ όλα αυτά είναι εξαιρετικά κομψή, και η λεπτοκαμωμένη σιλουέτα της διατηρεί τη στητή στάση χορεύτριας που παραμένει σε φόρμα. Διαθέτει μακρά καριέρα στην τέχνη της, μια επιτυχημένη διαδρομή που εξελίχθηκε μέσα και αργότερα έξω από τη φιλόξενη στέγη της ομάδας. Χόρεψε σόλο στον Λευκό Οίκο, συνεργάστηκε με τον Ρούντολφ Νουρέγιεφ, έπαιξε στην τηλεόραση και στο Μπρόντγουεϊ σε σκηνοθεσία μεταξύ άλλων του Μπομπ Φόσε, βραβεύθηκε για την ερμηνεία αλλά και για τη συμβολή της στη διαμόρφωση του σύγχρονου χορού. Από το 2005 επέστρεψε στην ομάδα και ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση.
«Μετά τη συνεργασία μου με τη Μάρθα έκανα κάποιες παραστάσεις χορού στο Μπρόντγουεϊ, λίγο σινεμά και τηλεόραση. Υστερα παντρεύτηκα, έκανα παιδιά», λέει. «Επέστρεψα στην ομάδα κατ’ αρχήν για να οργανώσω το αρχείο τους – ένα τεράστιο υλικό από φωτογραφίες, αφίσες, κοστούμια, ταινίες. Στη συνέχεια ανέλαβα αυτή την επιτελική θέση. Πώς αντιμετωπίζω τα καθήκοντά μου; Ενηλικιώθηκα υπό την επιρροή της Μάρθας Γκράχαμ, και υιοθέτησα τις δικές της αρχές για τη ζωή. Πίστευε ότι πρέπει να δίνεσαι απόλυτα σε αυτό που κάνεις, και να είσαι εκεί με όλες σου τις δυνάμεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται τις αλλαγές, επειδή φοβούνται το μέλλον. Ομως εκείνη έπαιρνε έμπνευση από αυτό. Αναζητούσε, επεδίωκε τις αλλαγές, επειδή ήθελε να αποτελεί μέρος του νέου που θα έρθει. Δεν ξέρω εάν διαθέτω την ίδια θέληση και επιμονή, αλλά η Μάρθα υπήρξε για μένα ένα θαυμαστό παράδειγμα. Πιστεύω ότι οι αλλαγές αποτελούν προκλήσεις που εμπνέουν. Η Μάρθα Γκράχαμ άλλαξε την πορεία του σύγχρονου χορού χάρη στην τόλμη και στο ανήσυχο πνεύμα της. Θεωρώ λοιπόν ότι το πιο σημαντικό στοιχείο της δουλειάς μου στην ομάδα είναι να διαφυλάξω ό,τι αποτελούσε για εκείνην υπέρτατη αξία: τον νεωτερισμό και τη δημιουργικότητα. Επιδιώκουμε να μαθαίνουμε τι συμβαίνει σήμερα στον κόσμο, ώστε να γίνουμε μέρος των εξελίξεων. Για παράδειγμα, επενδύουμε στην τεχνολογία που οδηγεί σε νέα καλλιτεχνικά πεδία. Ομως δεν παύουμε να πιστεύουμε –όπως εκείνη– ότι το σώμα κινείται από την καρδιά, από τα συναισθήματα».
Το «Sharing the light»
Στο YouTube υπάρχει αναρτημένο ένα ολιγόλεπτο βίντεο από το Martha Graham Dance Company, το «Sharing the light». Δημιουργήθηκε στη διάρκεια της πανδημίας από τους χορευτές της ομάδας, και πραγματικά –χάρη στη δύναμη των χορευτών, την ειλικρίνεια της ερμηνείας και την εξαιρετική επεξεργασία του πρωτότυπου υλικού που έστειλε ο καθένας από το σπίτι του, σε όποιο μέρος του πλανήτη βρισκόταν– καταφέρνει να κάνει ό,τι λέει ο τίτλος: να μοιραστεί με τους θεατές το φως της τέχνης του χορού, παρηγοριά σε μια περίοδο που ειδικά το σώμα μας ένιωθε αδύναμο και ευάλωτο.
Η Μάρθα Γκράχαμ άλλαξε την πορεία του σύγχρονου χορού χάρη στην τόλμη και στο ανήσυχο πνεύμα της.
«Θεωρούμε ότι στον ψηφιακό κόσμο υπάρχουν στοιχεία που γονιμοποιούν την καλλιτεχνική έκφραση», σχολιάζει η κ. Αϊλμπερ. «Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορεί να αντικατασταθεί η ζωντανή παράσταση, με τους θεατές στην αίθουσα και τα σώματα των χορευτών να κινούνται στη σκηνή. Ωστόσο αναζητούμε τρόπους για να συνεχίσουμε να ασκούμε την επιρροή μας μέσω των νέων τεχνολογιών. Ειδικά κατά την πανδημία, όταν οι χορευτές επέστρεψαν στις πατρίδες, αρχίσαμε να δημιουργούμε γι’ αυτούς μικρές προκλήσεις. Στέλναμε φωτογραφίες από χορογραφίες της Μάρθα Γκράχαμ, και τους ζητούσαμε, με βάση αυτές τις πόζες, να φτιάξουν ένα λεξιλόγιο κινήσεων και να συνθέσουν χορευτικές “φράσεις”. Τις βιντεοσκοπούσαν και μας τις έστελναν. Στη συνέχεια επιμεληθήκαμε το υλικό σε μια ενιαία σύνθεση, που πλέον αποτελεί ψηφιακό έργο τέχνης, ελεύθερο στο Διαδίκτυο».
Δεν κρύβει την περηφάνια της για την κληρονομιά που έχει αναλάβει να διαχειριστεί. Ούτε όμως επαναπαύεται στις δάφνες της. Διότι το κοινό πρέπει να ανανεώνεται. Πώς θα συμβεί αυτό;
«Ο ρόλος μας είναι διπλός», απαντά. «Αφενός μεταφέρουμε στη σκηνή τις κλασικές χορογραφίες της Μάρθας Γκράχαμ, υπέροχα και αυθεντικά. Είμαστε πραγματικά οι καλύτεροι στον κόσμο για όποιον θέλει να δει ολοκληρωμένα το έργο της. Αλλά την ίδια στιγμή, τις παρουσιάζουμε δίπλα σε ολοκαίνουργιες δουλειές. Για παράδειγμα, το έργο “Ψαλμός για αθώους κωμωδούς” που έκανε πρεμιέρα πριν από δύο εβδομάδες, είναι από εκείνα που θα φέρουμε στην Αθήνα. Υπάρχει λοιπόν μια συνομιλία μεταξύ των αριστουργημάτων του 20ού αιώνα και αυτών που δημιουργούνται σήμερα. Οι νέες δουλειές φέρνουν στην ομάδα νέο άνεμο, μια φρέσκια ματιά στα κλασικά κομμάτια. Κι εκείνα προσδίδουν το κύρος της κληρονομιάς τους στα νεότερα. Παράλληλα, επιλέγω χορογράφους όχι μόνον διαφορετικού φύλου, κουλτούρας ή καταγωγής, αλλά επίσης καλλιτέχνες που είναι όσο το δυνατόν πιο μακριά από τη δουλειά της Γκράχαμ. Ετσι διευρύνεται η καλλιτεχνική ταυτότητά μας, και ταυτόχρονα οι παραστάσεις είναι τόσο ζωντανές. Δεν θέλουμε λοιπόν να επιλέξει το κοινό μας εάν είμαστε το ένα ή το άλλο, προστάτες της κληρονομιάς της Μάρθας Γκράχαμ ή ανανεωτές. Είμαστε και τα δύο μαζί».
Το 2026 το σύνολο Martha Graham Dance Company πρόκειται να γιορτάσει τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του. Εως τότε θα βρίσκονται σε ένα είδος δημιουργικής αντίστροφης μέτρησης. Του χρόνου θα παρουσιάσουν δύο καινούργιες χορογραφίες από αναθέσεις σε νεότατους χορογράφους. Επίσης, στα σχέδιά τους είναι να ξαναδουλέψουν το έργο της Γκράχαμ «Κλυταιμνήστρα», το οποίο θα μετατραπεί σε όπερα.
«Συχνά βρίσκω έμπνευση στα μουσεία και στον τρόπο που λειτουργούν», λέει η κ. Αϊλμπερ. «Επειδή τα μουσεία, όπως και η ομάδα μου, έχουμε στην κατοχή μας αριστουργήματα του παρελθόντος, και διαρκώς αναζητούμε τρόπους να τα παρουσιάσουμε πάλι μέσω μιας καινούργιας επιμέλειας». Συνεπώς, ποια είναι η λειτουργία του χορού σήμερα, τη ρωτώ.
«Οποια ήταν πάντα», απαντά. «Συνδέει τους ανθρώπους μέσω της καρδιάς, του αίματος, των οστών. Μας συνδέει μέσω των πρωταρχικών στοιχείων της ανθρώπινης ύπαρξης, και όχι τόσο με το μυαλό».