«Το μπαλέτο είναι γυναίκα. Ο μοντέρνος χορός άνδρας». Είχε δηλώσει ο Τζορτζ Μπαλανσίν, και χρόνια μετά ο Μορίς Μπεζάρ προσυπέγραφε. Και όμως, να, που ήδη από τον Μεσοπόλεμο τις πρωτοβουλίες για τον «εκμοντερνισμό», δηλαδή την απόρριψη, την ανανέωση των πεπαλαιωμένων απόψεων, τα καινούρια κοιτάγματα και ανοίγματα (προς απαξίωση του κλασικού χορού ως επί το πολύ) τις πήραν στα στιβαρά τους χέρια, πόδια και μυαλά γυναίκες. Μπορεί κάποιες, κάπου, κάποτε, να τις ξεσήκωσε το γυμνό ποδάρι, ο αυθορμητισμός, οι αυτοσχεδιασμοί και η αδιαφιλονίκητη γοητεία της τόσο αδικοχαμένης Ιζαντόρα (Ισιδώρα επί το ελληνικότερον) Ντάνκαν. Στην Κεντρική Ευρώπη, αλλά κυρίως στις ΗΠΑ, γυναίκες κήρυξαν -με κόπο είναι γεγονός- τον πόλεμο στο μπαλέτο, τις αντίστοιχες παρτιτούρες, τις φιγούρες, τα κοστούμια, τη γενικότερη τεχνική και αισθητική του. Ηθελαν και αποζήτησαν (κάνοντας κάποτε άθελά τους κακό σε φανατικούς οπαδούς) την «ελευθερία». Ελεύθερος χορός; Οπως νομίζετε.
Οι πιο έξυπνες και οι επίμονες κράτησαν, σωστότατα, τις βάσεις – στη θέση του κορμού, στις ισορροπίες, στις στροφές, στη δυναμική των κινήσεων, των άκρων και της κεφαλής. Δεν θα γινόταν αλλιώς, απλούστατα. Ας αφήσουμε τις «Κεντροευρωπαίες» στους εξπρεσιονιστικούς (εκφραστικούς) τους προβληματισμούς και ας περάσουμε τον Ατλαντικό. Εκεί θα συναντήσουμε τις κυρίες Ρουθ Σεντ Ντένις (1879 – 1968), Μάρθα Γκράχαμ (1894 – 1991) και Ντόρις Χάμφρεϊ (1895 – 1958). Τι έχει απομείνει από τα διδάγματα και το ρεπερτόριο μιας εκάστης; Μόνο το «κλασικό εκπαιδευτικό σύστημα Γκράχαμ» και το αδιαμφισβήτητα γοητευτικό ρεπερτόριό της. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όμως ήρθαν οι άνδρες. Ο Χοσέ Λιμόν (1908 – 1972), ο Ερικ Χόκινς (1909 – 1994), ο Μερς Κάνινγκχαμ (1919 – 2009). Κι εδώ έχουμε τα ίδια αποτελέσματα. Σχολές, συστήματα, του Μερς πιο διαδεδομένο με δεύτερο του Λιμόν. Και ακόμη ένα ρεπερτόριο το οποίο… τραμπαλίζεται. Πολλές θα είναι και οι καινούργιες κυρίες που θα προωθήσουν μία χορογραφική άποψη μάλλον παρά μία σχολή.
Αδιαμφισβήτητα πρωτεία κρατάει η Τρίσα Μπράουν, γνωστή όπως η Μάρθα Γκράχαμ στο ελληνικό κοινό από τις αρκετές εμφανίσεις τους. «Μοντέρνος χορός – Σύγχρονος χορός» κάπου οι όροι μπερδεύονται. Απ’ ό,τι είδαμε εσχάτως (την Τρίσα στην Πειραιώς και τη Μάρθα στο Ηρώδειο) η παλαιοτέρα αποτελεί «κλασικό μοντέρνο χορό σχολής» η νεοτέρα «σύγχρονο και πρώην πρωτοποριακό χορό έμπνευσης». Εκείνον που αποκάλεσαν και «μεταμοντέρνο – postmodern». Και για τις δύο στο εγγύς μέλλον.