"Η μνήμη, όπου και να την αγγίξεις, πονεί" έγραφε ο Γιώργος Σεφέρης. Ιδιαίτερα δε, όταν η μνήμη είναι "δεμένη" με μαύρες σελίδες της Ιστορίας, ο πόνος γίνεται κραυγή και ξεπηδά από τα σωθικά για να βροντοφωνάξει "ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ".
Στις "Μνήμες Κατοχής" που ξεδιπλώνονται από αύριο και για τρεις εβδομάδες στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, μια σειρά τεκμηρίων με πυρήνα τη συλλογή του Μάνου Μαλαμίδη ανασύρει από τη λήθη πτυχές -ακόμη και άγνωστες- της καθημερινότητας μιας δύσκολης εποχής.
Τα τεκμήρια της συλλογής Μαλαμίδη, από τα "ανώδυνα" (χαρτόσημα, ένσημα και δελτία ταυτοτήτων της εποχής) ως και τα επώδυνα -όπως το δακτυλόγραφο σχέδιο συμφωνητικού μεταξύ γνωστού καταδότη και του όποιου πρόθυμου για την καταλήστευση καταστημάτων εβραϊκής ιδιοκτησίας- δίνουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη, ανεξάρτητα από τη γνώση που προσπορίζει, να σχηματίσει ο ίδιος εικόνα της μικροϊστορίας, χωρίς τη μεσολάβηση του ιστοριογράφου.
"Η ιδιαιτερότητα είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση το Μουσείο δεν προσφέρει μεσολάβηση ιστοριογραφική- τα τεκμήρια δίδονται 'ωμά', ανεπεξέργαστα στον επισκέπτη. Βέβαια, έχει προηγηθεί πολυετής εργασία από τον κ. Μαλαμίδη. Εμείς κάναμε μία επιλογή αυτών που από άποψη αρχειακή είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και παρουσιάζουμε μερικά δείγματα" εξηγεί ο ιστορικός Ευάγγελος Χεκίμογλου, έφορος του Εβραϊκού Μουσείου.
Η παρουσίαση τεκμηρίων "Μνήμες Κατοχής", που αρχίζει από αύριο (στις 6:30 το απόγευμα), διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες-άξονες:
Η πρώτη αφορά τη συλλογή Μαλαμίδη με έγγραφα σχετικά με δοσίλογους, πλουτίσαντες επί κατοχής, κατοχικές αγοραπωλησίες, δράσεις συνεργατών των Γερμανών, τάγματα ασφαλείας, διώξεις κατά των εβραίων, κατασχέσεις ακινήτων, συσσίτια, δελτία τροφίμων, φόρους, εκτελέσεις, στρατόπεδα, εκκλησιαστικά σωματεία, ζημίες εκ του πολέμου, ξενοδοχεία, ταβέρνες, βομβαρδισμούς, εκπαίδευση, μετακινήσεις, απελάσεις κ.ά.
Η δεύτερη αφορά την παρουσίαση φωτογραφιών της συνοικίας Μπαρόν Χιρς από τη συλλογή του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Στο αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης διασώθηκε ένα προπολεμικό λεύκωμα με φωτογραφίες, τιτλοφορημένο "Μπαρόν Χιρς". Περιλαμβάνει 122 ανέκδοτες φωτογραφίες ανώνυμων οικογενειών, μοναδικό τεκμήριο από μία συνοικία απόρων εβραίων, θυμάτων της πυρκαγιάς του 1917. Μία επιλογή αυτών των φωτογραφιών παρουσιάζεται με βάση τη σύνθεση των οικογενειών.
Η τρίτη ενότητα τιτλοφορείται "7 σχόλια για 1 έγκλημα" και αποτελεί ένα συλλογικό εικαστικό σχόλιο που κάνουν επτά φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ (οι Μ. Καριμπίδη, Β. Αλεξάνδρου, Δ. Εφέογλου, Κ. Σπανόπουλος, Θ. Λιούτας, Γ. Κατσαρός και Δ. Κούτσιανου/ επίβλεψη του επ. Καθηγητή Χ. Σαββόπουλου) με βάση τα τεκμήρια της συλλογής Μαλαμίδη.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης (περίπου τρεις εβδομάδες) οι επισκέπτες, όπως εξηγεί ο κ. Μαλαμίδης, θα έχουν τη δυνατότητα να φυλλομετρούν τόμους με έγγραφα- τεκμήρια. "Το θέμα της Κατοχής με ενδιαφέρει ιδιαίτερα γιατί είναι μια περίοδος που σηματοδοτεί την πόλη ακόμη και σήμερα" τονίζει.
Στη συλλογή των τεκμηρίων υπάρχουν και κάποια, σύμφωνα με τον κ. Χεκίμογλου, που "προσθέτουν ιστοριογραφικά και μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης", όπως ένα έγγραφο που αφορά την υπόθεση των κατοχικών λύτρων, μια υπόθεση που τον τελευταίο καιρό επανήλθε στο προσκήνιο της δημοσιότητας με αφορμή την αίτηση που κατέθεσε η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ζητώντας ηθική δικαίωση και την επιστροφή των χρημάτων.
Υπάρχει, επίσης, ένα έγγραφο που λέει ότι είχαν πέσει οι τιμές των επίπλων σε ευτελή επίπεδα εξαιτίας αυτών που είχαν μαζευτεί από τα σπίτια των εβραίων που αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν, ξεκινώντας ένα ταξίδι δίχως επιστροφή για τους περισσότερους.
Το μότο της εκδήλωσης -παράφραση μιας διατύπωσης του αρχαιολόγου Χαράλαμπου Μπακιρτζή- είναι: "Η τέχνη, από μόνη της, σπάνια είναι επαρκής' και η επιστήμη, από μόνη της, σπάνια πείθει" επειδή, όπως εξηγεί ο έφορος του Εβραϊκού Μουσείου, "χρειάζεται αυτή η συμμαχία της επιστήμης που αναζητεί τεκμήρια και της τέχνης που εμπνέεται από αυτά τα τεκμήρια".