Από όσα διαβάζουμε τον τελευταίο καιρό στον διεθνή Τύπο, ο κόσμος της κλασικής μουσικής έχει πολλά μυστικά. Από εκείνα που ονομάζονται «κοινά», δηλαδή πολλοί τα γνωρίζουν από πρώτο χέρι, όλοι τα υποψιάζονται, αλλά κανείς δεν θέλει να τα παραδεχτεί. Ενα τέτοιο κοινό μυστικό ήταν η συμπεριφορά του περίφημου μαέστρου Τζέιμς Λιβάιν. «Ηταν γνωστό εδώ και χρόνια στον χώρο μας ότι ο Λιβάιν παρενοχλούσε σεξουαλικά ανηλίκους», είπε στην «Κ» Ελληνίδα σοπράνο με διεθνή καριέρα, που γνώριζε τις φήμες από την εποχή των σπουδών της στο εξωτερικό. Παρ’ όλα αυτά, ήταν μόλις το τέλος του 2017 όταν η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε τις κατηγορίες πολλών ανδρών που ισχυρίζονταν ότι κακοποιήθηκαν σεξουαλικά από τον Λιβάιν όταν ήταν έφηβοι. Ετσι το 2018 ο άνθρωπος που επί τέσσερις δεκαετίες καθοδήγησε μουσικά τη Metropolitan Opera (Met) της Νέας Υόρκης απομακρύνθηκε από τα καθήκοντά του εξαιτίας των επίσημων πλέον καταγγελιών για σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση εις βάρος ευάλωτων καλλιτεχνών στην αρχή της σταδιοδρομίας τους.
Το 2017 οι New York Times δημοσίευσαν τις καταγγελίες ανδρών που ισχυρίζονταν ότι κακοποιήθηκαν σεξουαλικά από τον Τζέιμς Λιβάιν όταν ήταν έφηβοι. AP/Michael Dwyer
Η απόλυσή του είχε ως επακόλουθο μια δικαστική διαμάχη –ο Λιβάιν κατηγόρησε τη διοίκηση της Met για δυσφήμηση–, που φαίνεται ότι μόλις επιλύθηκε εξωδικαστικά. Τα δύο μέρη –αφενός ένας οικονομικός κολοσσός με ετήσιο προϋπολογισμό 300 εκατ. δολαρίων και αφετέρου ο πιο εμβληματικός Αμερικανός διευθυντής ορχήστρας που στο ζενίθ της καριέρας του συγκρινόταν μόνον με τον Λέοναρντ Μπέρνσταϊν– ήρθαν σε διακανονισμό. «Και τα χρήματα άλλαξαν χέρια», σημειώνει χαρακτηριστικά στο άρθρο του ο δημοσιογράφος των Times Μάικλ Κούπερ. Αξίζει να πούμε ότι παρότι το δικαστήριο απέρριψε τους ισχυρισμούς του, ο Λιβάιν αφενός αρνήθηκε τις κατηγορίες και αφετέρου δήλωσε μέσω των δικηγόρων του ότι το συμβόλαιό του δεν περιείχε όρους που επέτρεπαν την απομάκρυνσή του «εξαιτίας ισχυρισμών ή πράξεων ανάρμοστης συμπεριφοράς».
Η λατρεία του μαέστρου –είτε πρόκειται για διευθυντή ορχήστρας, είτε για διάσημο «αστέρα» της όπερας, όπως συμβαίνει τώρα με τον Πλάθιντο Ντομίνγκο που κατηγορείται επίσης για σεξουαλική παρενόχληση, είτε για δάσκαλο με μεγάλο κύρος– είναι λένε ενδημική στην κλασική μουσική. Ενας καλλιτεχνικός χώρος τόσο επισφαλής επαγγελματικά προσφέρει στους εκλεκτούς του τεράστιο κύρος και προνόμια. «Η κλασική μουσική είναι ένας τομέας που όλοι θα θέλαμε να κρατήσουμε στο μυαλό μας ως ιδεαλιστικό και αγνό, αλλά δεν είναι έτσι», είπε στην «Κ» η αρχιμουσικός και καλλιτεχνική διευθύντρια της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης Ζωή Τσόκανου.
«Επίσης, όλοι θα θέλαμε να μη χαλάσει η εικόνα ενός απόλυτου καλλιτέχνη όπως είναι ο Λιβάιν για παράδειγμα, αλλά πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τα πράγματα με κριτική ματιά και μέσα από την οπτική των θυμάτων. Ο χώρος μας είναι πολύ δύσκολος, ιδίως για τους νέους, και ο τεράστιος ανταγωνισμός τούς κάνει ευάλωτους σε μεροληπτικούς χειρισμούς και ανάρμοστες συμπεριφορές. Προσωπικά δεν το έχω αντιμετωπίσει, αλλά δεν με ξενίζουν αυτές οι πληροφορίες. Η εξουσία έχει πάντοτε δύο πλευρές και μπορεί να τη χειριστεί κανείς με αυταρχικότητα ή με διαλλακτικότητα, ανάλογα με την προσωπικότητά του. Ο διευθυντής έχει την ευθύνη και την εποπτεία ενός οργανισμού, συνεπώς οφείλει να δίνει γραμμή, αλλά νομίζω ότι η εποχή της αλάνθαστης αυθεντίας έχει περάσει ακόμη και για τους μαέστρους».
Μια μικρή αναζήτηση στο Διαδίκτυο καταλήγει σε σειρά άρθρων σχετικών με το θέμα. Ο κόσμος της όπερας είναι εξωστρεφής, κοινωνικός, γεμάτος υπονοούμενα και ευφημισμούς. Το κίνημα #MeToo γκρέμισε τις αναστολές για καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης, και μετά το σκάνδαλο του Τζέιμς Λιβάιν πολλά βγήκαν στην επιφάνεια για την προσωπική ζωή των μαέστρων, κάποιοι από τους οποίους φαίνεται ότι θεωρούσαν το σεξ ένα από τα «τυχερά» της θέσης τους. Υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία; Πριν από περίπου ένα χρόνο ο 58χρονος Ιταλός Ντανιέλε Γκάτι, ένας από τους σημαντικότερους διεθνώς διευθυντές ορχήστρας, αντιμετώπισε κατηγορίες για παρενόχληση από δύο τραγουδίστριες. Μερικές ημέρες αργότερα η Royal Concertgebouw Orchestra του Αμστερνταμ διέκοψε το συμβόλαιο συνεργασίας τους, δηλώνοντας ότι πολλές γυναίκες μουσικοί ανέφεραν παρόμοια περιστατικά, «τα οποία δεν αρμόζουν στη θέση ενός αρχιμουσικού». Ο ίδιος αρνήθηκε τις κατηγορίες και τον Δεκέμβριο του 2018 επιλέχθηκε μουσικός διευθυντής του Teatro dell’ Opera της Ρώμης.
Ο Σαρλ Ντιτουά
Λίγο νωρίτερα, τον Δεκέμβριο του 2017, ο Ελβετός Σαρλ Ντιτουά –81 ετών τότε–, ακόμη ένας διάσημος μαέστρος, βρέθηκε στο επίκεντρο σεξουαλικού σκανδάλου, που περιελάμβανε κατηγορίες για ανάρμοστη συμπεριφορά από το 1985 έως το 2010. Αρνήθηκε τις κατηγορίες, αλλά μεγάλες διεθνείς ορχήστρες όπως η Boston Symphony διέκοψαν τις σχέσεις μαζί του. Σχεδόν ένα χρόνο αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2018, ορίστηκε ως βασικός προσκεκλημένος μαέστρος της Φιλαρμονικής της Αγίας Πετρούπολης.
Εννέα γυναίκες βάλλουν κατά του «τζέντλεμαν» Πλάθιντο Ντομίνγκο
Οσο γράφεται αυτό το άρθρο, φτάνουν διαρκώς νέες ενημερώσεις για την εξέλιξη της υπόθεσης σχετικά με τον Πλάθιντο Ντομίνγκο. Στο Διαδίκτυο μερικές από τις πιο γνωστές λυρικές τραγουδίστριες, η Σόνια Γιότσεβα, η Ανα Πιρότσι, η Ανίτα Ρατσβελισβίλι, η Ερμονέλα Γιάχο, αναρτούν σχόλια υπέρ του «φιλάνθρωπου», του «πραγματικού τζέντλεμαν», του «ευγενικού, μορφωμένου και καλλιεργημένου ανθρώπου», παίρνοντας έτσι δημόσια θέση υπέρ του. Ωστόσο στα 78 του χρόνια, ο μεγάλος τενόρος, μια από τις πιο αγαπητές έως τώρα μορφές της όπερας και αστέρας που εξακολουθεί να λάμπει στο μουσικό στερέωμα, κατηγορείται από εννέα γυναίκες για σεξουαλική παρενόχληση. Στο πρόσωπό του ο κόσμος της κλασικής μουσικής διχάζεται και κάποιοι μιλούν για το ομιχλώδες και πολύπλοκο τοπίο που έχει διαμορφωθεί στη #MeToo εποχή.
Πριν από ένα χρόνο ο Ιταλός Ντανιέλε Γκάτι αντιμετώπισε κατηγορίες για παρενόχληση από δύο τραγουδίστριες (φωτ. από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών). ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ/ΧΑΡΗΣ ΑΚΡΙΒΙΑΔΗΣ
Οι αντιδράσεις ανά τον κόσμο διαφέρουν. Στις ΗΠΑ, η Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας και η Οπερα του Σαν Φρανσίσκο ακύρωσαν τις προσεχείς προγραμματισμένες εμφανίσεις του. Στην Ευρώπη ωστόσο, εξακολουθούν να διαφημίζουν τα επόμενα κονσέρτα του, κρατώντας μια στάση επιφυλακτική και περιμένοντας να δουν τις εξελίξεις. Αλλωστε, όπως ήδη είναι γνωστό και από την υπόθεση της κατηγορίας του σκηνοθέτη Γούντι Αλεν για σεξουαλική παρενόχληση, οι Ευρωπαίοι προτιμούν να διαχωρίζουν τον καλλιτέχνη από το έργο του, τουλάχιστον μέχρι να αποδειχθούν οι κατηγορίες. Οι τραγουδιστές είναι επίσης διχασμένοι, αν και ήδη η σοπράνο-σταρ Ανα Νετρέμκο έγραψε στο Instagram ότι περιμένει με ανυπομονησία να μοιραστεί τον επόμενο μήνα τη σκηνή της Metropolitan Opera «με τον φανταστικό Πλάθιντο Ντομίνγκο!».
H σοπράνο Αν Σοφί Σμιτ είχε κατηγορήσει τον Σαρλ Ντιτουά για ανάρμοστη συμπεριφορά.
Αλλοι πάλι σχολιάζουν ότι αυτός ο χώρος έχει χάσει τη θρυλούμενη «αθωότητά» του, συνεπώς οφείλουμε να εξετάσουμε τα στοιχεία πριν υποστηρίξουμε τη μία ή την άλλη θέση. Οι κατηγορίες κατά του Ντομίνγκο παρουσιάστηκαν στο πρακτορείο Associated Press πριν από λίγες ημέρες και διατυπώθηκαν από οκτώ τραγουδίστριες και μία χορεύτρια. Από αυτές τις γυναίκες, μόνον η μία, η μέτζο σοπράνο Πατρίσια Γουλφ, η οποία είχε τραγουδήσει μαζί με τον Ντομίνγκο στην Οπερα της Ουάσιγκτον, επέτρεψε να χρησιμοποιηθεί δημοσίως το όνομά της. Οι υπόλοιπες θέλησαν να κρατήσουν την ανωνυμία τους, δηλώνοντας πως είτε εργάζονται ακόμη σε αυτόν τον χώρο και φοβούνται για τη θέση τους είτε ανησυχούν ότι η δημοσιότητα θα αποβεί εντέλει εις βάρος τους. Ολες υποστηρίζουν ότι ο Ντομίνγκο χρησιμοποίησε την τεράστια εξουσία του στον κόσμο της όπερας ώστε να τις αναγκάσει να έχουν σεξουαλικές σχέσεις μαζί του. Κάποιες ισχυρίζονται ότι τους τηλεφωνούσε διαρκώς στο σπίτι τους τη νύχτα –βάζοντας σε κίνδυνο ακόμη και τον γάμο τους–, για να εκφράσει το ενδιαφέρον του για την καριέρα τους και να τις πείσει για ένα προσωπικό ραντεβού στο οποίο θα τις συμβούλευε σχετικά με το επαγγελματικό τους μέλλον.
Η μέτζο σοπράνο Πατρίσια Γουλφ ήταν η μόνη από τις καταγγέλλουσες εναντίον του Πλάθιντο Ντομίνγκο που επέτρεψε να χρησιμοποιηθεί δημοσίως το όνομά της.
Ο ίδιος ο Ντομίγκο δήλωσε ότι θεωρεί τις κατηγορίες αβάσιμες, αλλά συμπλήρωσε ότι του είναι πολύ επώδυνο να μαθαίνει ότι έκανε κάποιους να αισθάνονται άβολα, ανεξαρτήτως των δικών του καλών προθέσεων. Είπε ότι πίστευε πως «όλες οι πράξεις και οι σχέσεις ήταν ευπρόσδεκτες και συναινετικές» και πρόσθεσε όμως ότι «τα μέτρα και τα σταθμά με τα οποία μετριόμαστε σήμερα είναι πολύ διαφορετικά από αυτά του παρελθόντος».