«Εχεις ποτέ ακούσει τη μουσική του Εριχ Ζαν;» με ρώτησε ο κύριος Γκρι. Του απάντησα «και ναι και όχι». Ο Εριχ Ζαν δεν υπήρξε ποτέ. Αλλά αν κάποιος μπορούσε να ακούσει τη μουσική του, θα κινδύνευε σοβαρά.
Ο Εριχ Ζαν είναι δημιούργημα του Αμερικανού Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ (1890-1937), του συμπλεγματικού μισανθρώπου, ρατσιστή, αντισημίτη και πουριτανού καταπιεσμένου ομοφυλόφιλου, που έγραψε μερικές από τις πιο επιδραστικές ιστορίες υπερφυσικού τρόμου στην ιστορία της λογοτεχνίας.
Οι φανατικοί πιστοί του στέκονται στη λεγόμενη «μυθολογία του Κθούλου» που επινόησε ο Λάβκραφτ, όμως ο κύριος Γκρι προτιμά τις άλλες του ιστορίες και ειδικά το διήγημα που δημοσίευσε τον Μάρτιο του 1922 με τον τίτλο «Η μουσική του Εριχ Ζαν».
Ο Εριχ Ζαν, μυστηριώδης, φυγόκοσμος Γερμανός μουσικός προχωρημένης ηλικίας, παίζει κλεισμένος στη σοφίτα του αργά τις νύχτες με το βιολί του μουσικές που τραβούν την προσοχή ενός φοιτητή Φιλοσοφίας, που είναι και ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής της ιστορίας.
Οσο κι αν πιέζει τον Ζαν να παίξει μπροστά του, ο μουσικός αρνείται πεισματικά. Με τα πολλά, ο φοιτητής θα ανακαλύψει ότι ο Ζαν παίζει σαν σε έκσταση την τρομακτική μουσική του πλάι σε ένα ανοιχτό παράθυρο στη σοφίτα του, που κανονικά θα έπρεπε να βλέπει σε έναν συγκεκριμένο δρόμο. Οταν όμως κοιτάζει έξω ο φοιτητής, αντικρίζει ένα απέραντο, παγερό σκοτάδι – το απόκοσμο κενό.
Ο φοιτητής τρέπεται σε φυγή. Το διήγημα κλείνει με ένα τυπικό φινάλε α λα «Ζώνη του λυκόφωτος»: όταν αργότερα αναζητάει ξανά το σπίτι όπου έμενε ο ίδιος και ο Εριχ Ζαν, ανακαλύπτει ότι δεν υπάρχει, ίσως να μην υπήρξε ποτέ.
Για να επανέλθω στο ερώτημα του κυρίου Γκρι, αν έχω ποτέ ακούσει μουσική του Εριχ Ζαν, και στην απάντησή μου «και ναι και όχι», είναι ώρα να εξηγήσω αυτό το παράδοξο «ναι»: πολλές φορές νόμισα πως άκουσα τη μουσική του ήρωα του Λάβκραφτ, π.χ., στην «Κοσμογονία» του Κριστόφ Πεντερέκι, στην «Εναντιοδρομία» του Γιάννη Χρήστου, στο «Coptic Light» του Μόρτον Φέλντμαν, στις «Ατμόσφαιρες» του Γκιόργκι Λίγκετι.
Η μουσική ανοίγει πύλες, αυτό το ξέρουμε. Ενίοτε γίνεται ένας μυστικός κώδικας σε κάτι αόρατο, που μοιάζει να κρύβεται εντός του πραγματικού. Από τους διονυσιασμένους Κορύβαντες της αρχαιότητας έως τους Αναστενάρηδες, τους σαμάνους και τους χίπηδες στο Γούντστοκ, οι ήχοι μπορούν να έχουν κάτι το υπερβατικό, ακόμα και τρομακτικό: διαστέλλουν τη ζωή, τον εαυτό, τη συνείδηση έως τον θάνατο, χάνονται κι επιστρέφουν όπως το φως που χτυπάει πάνω σε κάτοπτρο.
Ακόμα πιο τρομακτικό είναι πώς αυτό μπορεί η ανθρώπινη φωνή να πετύχει. «Επ’ αυτού, πολλά θα είχε να πει και ο Ρόμπερτ Γκρέιβς με το τρομακτικό του διήγημα “Η κραυγή”», σχολιάζει ο κύριος Γκρι, «αλλά περισσότερα για την ιστορία αυτή προσεχώς»…