Δεν υπάρχει χειρότερη καταδίκη για ένα μουσικό έργο από το να γίνει αντικείμενο λατρείας από τα μαζικά μέσα (τηλεόραση, σινεμά, διαφήμιση). Υπάρχουν άνθρωποι που τους είναι αδύνατον να ακούσουν (ξανά) τις «Τέσσερις εποχές» του Βιβάλντι γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Οι διαφημίσεις για το απορρυπαντικό Skip τη δεκαετία του ’70 έδωσαν τη χαριστική βολή στα πρώτα εισαγωγικά μέτρα του «Riders on the Storm» των Doors. Ο Μάνος Χατζιδάκις ξερνούσε με τα δικά του «Παιδιά του Πειραιά». Το δε βασικό θέμα του «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο» έχει «φορεθεί» τόσο πολύ που έχει γίνει ξέφτι – αυτή η δαιμονιώδης αριστουργηματική σύνθεση του Κλιντ Μανσέλ, που ερμήνευσε πρώτο το υπέροχο Kronos Quartet.
Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Ας σταματήσουμε όμως εδώ και ας σταθούμε σε μία από τις πρώτες αυτές μουσικές που ευτύχησαν και ατύχησαν την ίδια στιγμή αλλά που, όλως παραδόξως, διατηρεί σε έναν βαθμό έστω την αίγλη της – με άλλα λόγια: την ικανότητά της σε κάθε νέα ακρόαση να την «ξεμαθαίνεις» και να μη μοιάζει πια με στάμπα σε κάποιο προϊόν.
Το περίφημο αργό μέρος (Adagietto) της 5ης Συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ παιζόταν ήδη αυτόνομα (χωρίς δηλαδή τα λοιπά μέρη της Συμφωνίας) στις αίθουσες, αλλά ήταν το 1971 που ξέφυγε όταν ο Λουκίνο Βισκόντι το χρησιμοποίησε στην κινηματογραφική μεταφορά του «Θάνατος στη Βενετία».
Η σύνθεση αυτή θυμίζει άφατο νανούρισμα ή πένθιμο εμβατήριο, δίχως όμως ίχνος στρατιωτικού βήματος και νεκρικής ακαμψίας. Θυμίζει επίσης ερωτική εξομολόγηση που ακροβατεί κάπου ανάμεσα στον αγνό ιπποτικό έρωτα και τον άκρατο σαρκικό αισθησιασμό. Παραπέμπει εξίσου εύκολα σε στοχαστική ενατένιση πάνω στην «ομορφιά ως αρχή του τρομερού» (κατά τον Ρίλκε) και σε ύστατο αποχαιρετισμό στη ζωή. Αυτό, τέλος πάντων, το πολυδιάστατο, σχιζοειδές, αινιγματικό εν τέλει κομμάτι (που έχει πολλά, εξίσου εξαίσια αλλά λιγότερο γνωστά, «αδελφάκια» στα αργά μέρη των άλλων συμφωνιών του Μάλερ: στην 3η, στην 4η, στην 6η, στην 9η) αντέχει, παρά το μιντιακό σφυροκόπημα.
Γιατί όμως «μουσική καλοκαιριού»; Το καλοκαίρι στη Βενετία του Βισκόντι τελειώνει, είναι δε ένα μάλλον ψυχρό, βορειοευρωπαϊκό καλοκαίρι. Ετσι τελειώνει και η ζωή του συνθέτη Φον Ασενμπαχ στην ταινία: ο νεαρός Τάτζιο, το αντικείμενο του ερωτικού του πόθου, μοιάζει να λιώνει κάτω από τον ήλιο και τη στιγμή που ο Ασενμπαχ αφήνει την τελευταία του πνοή αντικρίζοντας αυτό το θέαμα, το Adagietto του Μάλερ φτάνει σε ένα ανατριχιαστικό φορτίσιμο.
Ο Μάλερ, σε αντίθεση με τον Σιμπέλιους, πίστευε πως μια συμφωνία πρέπει να περιλαμβάνει όλο το χάος και τις αντιφάσεις του ανθρώπινου βίου. Το Adagietto της 5ης του είναι ακριβώς αυτό. Στο τελείωμα του καλοκαιριού, τα ψημένα στο αλάτι σώματα ανοίγουν, για να θυμηθούμε τον Ελιοτ, «όχι μ’ έναν βρόντο μα μ’ έναν λυγμό».