«(…) Αντλούμε, εξάλλου, την καταγωγή μας από τους επιζώντες».
Τα λόγια του Γιάννη Δούκα αποτέλεσαν τον πυρήνα του φετινού Kournos Music Festival (23/7-9/8) που διοργανώνουν για δεύτερη χρονιά στη Λήμνο οι λυρικές τραγουδίστριες Αναστασία Κότσαλη και Λητώ Μεσσήνη της Ομάδας Μουσικού Θεάτρου Ραφή. Μια συμπαραγωγή με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και το υπουργείο Πολιτισμού, με τη στήριξη του Δήμου Λήμνου.
Τις συναντήσαμε στη γειτονιά της Νέας Μαδύτου στη Μύρινα, εκεί που έφτασαν οι πρώτοι πρόσφυγες από το Τσανάκαλε στο νησί. «Η έννοια της συλλογικής μνήμης ως υπόμνησης των επιζώντων μάς φαινόταν ο καλύτερος τρόπος να προσεγγίσουμε την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Εχοντας ως επίκεντρο τα προσφυγικά χωριά και τις γειτονιές της Λήμνου, αποφασίσαμε να συνομιλήσουμε με αυτό το κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας της, με το αποτύπωμα αυτής της συνύπαρξης στις μέρες μας».
Κάθε εκδήλωση του Κournos σχεδιάζεται ειδικά για το φεστιβάλ, σε συνεργασία με τον Ομιλο Προστασίας Περιβάλλοντος και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς «Ανεμόεσσα». Τι θα δούμε λοιπόν φέτος στη Λήμνο; Η Λητώ Μεσσήνη αναφέρει: «Είμαστε πολύ χαρούμενες που η περυσινή πορεία του Kournos μπόρεσε να μας εξασφαλίσει και φέτος εξαιρετικές συνεργασίες, με προεξάρχουσα τη σύμπραξη με τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές δράσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο υπέροχο Μουσείο Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και βιβλίου στη Νέα Μάδυτο (23-29/7). Ενας σκίουρος, η γυναίκα-σκοτάδι κι ένα δέντρο που περπατάει συναντιούνται σε ένα πρωτότυπο μουσικό παραμύθι για τη διαφορετικότητα σε λιμπρέτο Αντριάνας Μίνου. Τα εργαστήρια και η διαδραστική παράσταση σχεδιάζονται και υλοποιούνται από την πιανίστρια Κριστίν Σωφρονίου, την εικαστικό Χριστίνα Σπανού και την υψίφωνο Μαρία Κατριβέση».
«Εχοντας ως επίκεντρο τα προσφυγικά χωριά και τις γειτονιές της Λήμνου, αποφασίσαμε να συνομιλήσουμε με αυτό το κομμάτι της πρόσφατης ιστορίας της».
Στον Αγιο Δημήτριο, ένα από τα δύο αμιγώς προσφυγικά χωριά του νησιού, η μουσικολόγος, διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ντάνα Παπαχρήστου και ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Γιώργος Σαμαντάς αναβιώνουν με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας την πολυσχιδή ιστορία του με έναν ακουστικό περίπατο (8-9/8). Θα συλλέξουν ήχους, αφηγήσεις και μουσικές, προσεγγίζοντας ζητήματα μνήμης και εκτοπισμού με νέες τεχνολογίες χαρτογράφησης.
Στη Νέα Κούταλη, το χωριό των προσφύγων από το νησάκι Κούταλη της Προποντίδας, στήνεται μια λυρική performance γύρω από το άγαλμα του διασημότερου εκπροσώπου τους, του Παναγή Κουταλιανού. Ο Μιχάλης Σιγανίδης, από τους πιο γνωστούς Ελληνες αβανγκάρντ καλλιτέχνες και ιδρυτικό μέλος των Χειμερινών Κολυμβητών, ζωντανεύει την ιστορία του θρυλικού μασίστα, συμπράττοντας με τη Λητώ Μεσσήνη και τον σαξοφωνίστα Γκουίντο ντε Φλάβιις (2/8). Ενας φόρος τιμής στον αιώνιο πρόσφυγα-υπερήρωα, που «πάλεψε και νίκησε την τίγρη, το βουβάλι», δόθηκε το όνομά του «εις μίαν πλατείαν του Ρίο Ιανέιρο» και πέθανε ψαρεύοντας στον Βόσπορο.
Μια άλλη σημαντική δράση του φεστιβάλ θα πραγματοποιηθεί στις μικροσκοπικές Αγκαρυώνες (5/8). Η σοπράνο Ειρήνη Τζαμτζή, ο Γκουίντο ντε Φλάβιις και ο τσεμπαλίστας Αλέξης Μαστιχιάδης αυτοσχεδιάζουν πάνω στην οπερέτα του Νίκου Χατζηαποστόλου «Η γυναίκα του δρόμου» (1924), του πρώτου έργου μουσικού θεάτρου που αποτυπώνει τις αλλαγές που επιφέρει στον κοινωνικό ιστό η έλευση των προσφύγων. Στον συνοικισμό του Κοντιά, σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση, ο τενόρος Γιάννης Φίλιας και ο βαρύτονος Μαρίνος Ταρνανάς ερμηνεύουν την καντάτα του Χέντελ «Απόλλων και Δάφνη» (6/8). Ενας μύθος ερωτικής βίας και παραβίασης ταξιδεύει από τις «Μεταμορφώσεις του Οβιδίου» στο σήμερα.
Τέλος, στην προϊστορική Μύρινα πραγματοποιείται η εκδήλωση με τίτλο «Frekhane» (η τουρκική λέξη για τα ευρωπαϊκά σπίτια των φραγκομαχαλάδων της Σμύρνης), με τον δεξιοτέχνη του νέι Χάρη Λαμπράκη, τον ακορντεονίστα Κωνσταντίνο Ζιγκερίδη και την Αναστασία Κότσαλη (29/7). Μια συναυλία εμπνευσμένη από τις αφηγήσεις των Ενετών και Φράγκων περιηγητών του 17ου και 18ου αιώνα στη Μικρά Ασία, τις όπερες που ενέπνευσαν τα ταξίδια στην οθωμανική αυτοκρατορία του Λεβάντε και τον διάλογό τους με τα Μακάμια της Ανατολής.
Τις ρωτάμε αν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες βίωσαν ρατσισμό στη Λήμνο. Η λημνιακής καταγωγής Αναστασία Κότσαλη μας απαντά: «Βεβαίως και υπήρξε ρατσισμός απέναντί τους τις πρώτες δεκαετίες της παραμονής τους στο νησί. Εκατό χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, ωστόσο, ο τωρινός δήμαρχος Λήμνου κατάγεται από τον Αγιο Δημήτριο, το χωριό των προσφύγων του Ρεΐζντερε. Οι Μικρασιάτες έφεραν στη Λήμνο την τέχνη των σφουγγαράδων, ανέπτυξαν την αμπελουργία, μα πάνω απ’ όλα μετέδωσαν απ’ άκρη σε άκρη του νησιού την αγάπη τους για τη μουσική, σπουδαίους λαϊκούς καλλιτέχνες. Γι’ αυτό και μόνο εμείς θα τους οφείλουμε παντοτινή ευγνωμοσύνη».