Στο ρινγκ του Κάφκα όλα… επιτρέπονται

Στο ρινγκ του Κάφκα όλα… επιτρέπονται

6' 12" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η Διπλάρειος Σχολή καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο ακριβώς στη μέση της πλατείας Θεάτρου, στην καρδιά της πάλαι ποτέ βιοτεχνικής Αθήνας. Ούτε μισό χιλιόμετρο μακριά από την πλατεία Ομονοίας, πολυκοσμία, φασαρία και κίνηση. Είναι ένα ηλιόλουστο μεσημέρι Πέμπτης, αλλά πίσω από τη βαριά εξωτερική πόρτα της Σχολής ξεκινάει ένας άλλος κόσμος. Ο χώρος, μια άδεια ψηλοτάβανη, υποφωτισμένη και κρύα αίθουσα, έχει ήδη καταπιεί όλους τους εξωτερικούς θορύβους. Στήνω αυτί για να καταλάβω πού γίνεται η πρόβα της «Σωφρονιστικής αποικίας», αλλά ούτε ακούω ούτε βλέπω τίποτε. Το εσωτερικό του κτιρίου είναι δαιδαλώδες. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο περιβάλλον για να εισχωρήσει κανείς σε μια ιστορία του Φραντς Κάφκα, σκέφτομαι.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών επιλέγει τη Διπλάρειο για ένα site specific project, για να παρουσιάσει δηλαδή ένα καλλιτεχνικό εγχείρημα στο οποίο ο χώρος και η φυσιογνωμία του παίζουν καθοριστικό ρόλο στο τελικό αισθητικό αποτέλεσμα. Τώρα πρόκειται για το ανέβασμα μιας σύγχρονης όπερας που βασίζεται στη νουβέλα του Κάφκα με τίτλο «Στη σωφρονιστική αποικία», την οποία συνέθεσε ο Φίλιπ Γκλας το 2000 για μια μικρή ορχήστρα εγχόρδων σε λιμπρέτο του Ρούμπι Βούρλιτζερ. Είναι μια ζοφερή ιστορία –κάποιοι λένε ότι πρόκειται για αλληγορία, είδος που τόσο αγαπούσε ο συγγραφέας–, η οποία διαδραματίζεται μέσα στον γκροτέσκο, υποβλητικό κόσμο του Κάφκα, διαρκώς στα όρια της παράνοιας και του τρόμου. Μια παραβολή που σχολιάζει τον ολοκληρωτισμό, την ισοπεδωτική γραφειοκρατία, την ηθική κρίση, την απόδοση δικαιοσύνης;

Για τον μοντερνιστή Τσέχο συγγραφέα αυτά υπήρξαν θέματα πολύ αγαπητά, και το συγκεκριμένο έργο, αν και γράφτηκε το 1914, παραμένει δημοφιλές ακριβώς επειδή μοιάζει προφητικό. Η μινιμαλιστική μουσική του Γκλας –που επίσης θαυμάζει τον Κάφκα και το λογοτεχνικό του σύμπαν–, άλλοτε υπνωτιστική και άλλοτε εκστατική δημιουργεί με την επαναληπτικότητα και τις αναπάντεχες αλλαγές του ρυθμού τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε ο ακροατής να κάνει μέσα σε 80 λεπτά ένα ταξίδι σε αυτή τη δυστοπική «Αποικία».

Τη σκηνοθεσία της παράστασης, που αποτελεί πρόκληση μια και συνήθως η συγκεκριμένη όπερα παρουσιάζεται σε συναυλιακή μορφή και όχι ως μουσικό θέατρο, έχει αναλάβει ο Πάρις Μέξης, που μαζί με την Beetroot Design Agency, υπογράφει επίσης τη σκηνογραφία. Ο μαέστρος Γιώργος Πέτρου έχει τη μουσική διεύθυνση, τολμώντας μία ακόμη φορά να καθοδηγήσει την Καμεράτα σε ένα αναπάντεχο εγχείρημα. Οι δυο τους, σκηνοθέτης και μουσικός διευθυντής, είναι φίλοι από χρόνια και αποτελούν ένα δεμένο δίδυμο, που δεν φοβάται τους δημιουργικούς πειραματισμούς. Η «Σωφρονιστική αποικία» παραμένει καιρό μέσα στους προβληματισμούς και τα κοινά καλλιτεχνικά τους σχέδια. Τώρα ήρθε η ώρα να την αντιμετωπίσουν.

Η Μηχανή

Η πρόβα βρίσκεται σε εξέλιξη, η αίθουσα όπου πρόκειται να ανέβει η παράσταση είναι τεράστια, μακρόστενη και λειτουργεί ως αντηχείο που μεγεθύνει τον ήχο. Στο κέντρο της, μερικά τραπουλόχαρτα ριγμένα στο πάτωμα και μια-δυο καρέκλες περιγράφουν τα όρια ενός τετραγώνου μέσα στο οποίο κινούνται οι ηθοποιοί/τραγουδιστές. Αυτό το αυστηρό τετράγωνο είναι ο τόπος όπου το φοβερό καφκικό σύμπαν θα ζωντανέψει.

«Είναι ένα ρινγκ. Μέσα εκεί όλα επιτρέπονται», λέει ο σκηνοθέτης Πάρις Μέξης. «Μια πολύ ενδιαφέρουσα αντίστιξη, αρχικά στην ιστορία του Κάφκα και κατόπιν στην όπερα, είναι πως ό,τι βλέπουμε να συμβαίνει μπροστά μας υπακούει σε μια παράλογη λογική. Ετσι κι εμείς επιλέγουμε το τετράγωνο, κατεξοχήν σχήμα της λογικής, για να ορίσουμε τον χώρο μας, αλλά τελικά το χρησιμοποιούμε εντελώς αποδομητικά. Εντός του ο λόγος και ο ήχος θα δημιουργήσουν την περίφημη “μηχανή του Κάφκα”, ένα όργανο σωφρονισμού και ταυτόχρονα εξαγνισμού, που η περιγραφή του καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της διήγησης».

Πραγματικά, αν εξαιρέσουμε την αναλυτική παρουσίαση της Μηχανής, του τρόπου λειτουργίας της και του σκοπού της, ο Κάφκα στηρίζει την αφήγησή του σε τέσσερα πρόσωπα, πολύ αδρά σκιαγραφημένα, τον Ταξιδιώτη/Επισκέπτη, τον Αξιωματικό, τον Φύλακα και τον Κατάδικο. Από αυτά, μόνον τα δύο πρώτα έχουν λόγο.

Η Καμεράτα στην «Αποικία»

Η όπερα του Φίλιπ Γκλας έχει γραφτεί για 9μελή ορχήστρα εγχόρδων, αλλά στη συγκεκριμένη παράσταση η Καμεράτα θα έχει τη βασική της σύνθεση αποτελούμενη από 14 μουσικούς. Αυτό είναι και το μοναδικό οικείο στοιχείο για το κοινό της Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής. Οπως λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της και μαέστρος Γιώργος Πέτρου, «πρόκειται για μια τολμηρή επιλογή, η οποία δεν θυμίζει τις διασκεδαστικές βραδιές της ορχήστρας. Η ανορθόδοξη τοποθέτησή της εκτός χώρου και ο τρόπος με τον οποίο η μουσική εισέρχεται στην παράσταση υποβάλλουν στον θεατή τα συναισθήματα που επιθυμεί ο συνθέτης, όπως συμβαίνει με τη μουσική του κινηματογράφου. Ο ήχος απλοϊκός και επίμονος, φτιαγμένος από τα απολύτως απαραίτητα, τονίζει τη στατική ατμόσφαιρα της φυλακής. Με κάποιον τρόπο μου φέρνει στο μυαλό τις μουσικές που παίζονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί από τους κρατουμένους, υποβάλλει μια σκοτεινή αίσθηση αγωνίας».

Οι «γκρίζες ζώνες» του ανθρώπου

«Η “Σωφρονιστική αποικία” είναι μια πολυσήμαντη ιστορία που με πολύ απλά υλικά καταφέρνει να διεισδύσει και να διηγηθεί τις γκρίζες ζώνες της ανθρώπινης ψυχολογίας», σχολιάζει ο Μέξης. «Μέσα από την τοποθέτησή τους ως προς τη χρήση της Μηχανής, οι χαρακτήρες ενσαρκώνουν τις διαφορετικές οπτικές του Κάφκα απέναντι στο θέμα του, που κατά τη γνώμη μου είναι ένας αναστοχασμός επάνω στην ανθρώπινη φύση, τα ηθικά όρια και τις ανοχές της. Δεν μας ενδιαφέρει η Μηχανή ως ένα πραγματικό κατασκεύασμα, ένα εργαλείο βασανισμού που πολλοί μέχρι σήμερα έχουν προσπαθήσει να αναπαραστήσουν ρεαλιστικά.

Την αντιμετωπίζουμε ως ένα καθαρά λογοτεχνικό κατασκεύασμα, φτιαγμένο από τον συγγραφέα για να μείνει έτσι. Στην όπερα, τα εργαλεία έκφρασης είναι ο λόγος και η μουσική. Με το ίδιο πνεύμα, στη δική μας Αποικία, η Μηχανή είναι φτιαγμένη από αυτά τα υλικά. Την αναπαριστούμε όπως έκανε ο δημιουργός της, με τυπογραφικά στοιχεία. Η μοίρα του Κατάδικου είναι να θανατωθεί φρικτά από τις λέξεις του κειμένου που προοδευτικά καταλαμβάνουν τον χώρο, ενώ η μουσική επιτείνει αυτή τη συνεχή κατάσταση αγωνίας».

Δεν το βλέπω να συμβαίνει, επειδή οι πρόβες βρίσκονται ακόμη στην αρχή τους. Προφανώς δεν ακούω ούτε τους ήχους της Καμεράτας, η οποία για τις ανάγκες της παράστασης θα μεταμορφωθεί σε ορχήστρα-φάντασμα. Κρύβοντας τους συντελεστές, θα στέλνει στο κοινό μόνον τη μουσική της, ενώ ο μαέστρος σε κοινή θέα θα διευθύνει το κενό.

Η ιδέα φαίνεται να ταιριάζει μια χαρά στην καφκική ατμόσφαιρα που δεν επιτρέπει ποτέ στον αναγνώστη να εφησυχάσει με γνωστές εικόνες. Οι κερκίδες για τους θεατές που θα τοποθετηθούν αντικριστά στις δυο πλευρές του τετραγώνου, περιορίζουν ακόμη περισσότερο το ήδη ασφυκτικό περιβάλλον που δημιουργεί ο συνδυασμός αυτού του σκληρού κειμένου και της τελετουργικής μουσικής του Γκλας. Ολα εδώ μέσα δείχνουν ότι κάτι κακό πρόκειται να συμβεί, αλλά την ίδια στιγμή έξω από τα παράθυρα η Αθήνα επιμένει να μας υπενθυμίζει τη φυσιολογική μας καθημερινότητα. «Σίγουρα νιώθει κανείς πιο ασφαλής πιστεύοντας ότι η παράνοια αυτού του υποθετικού κόσμου είναι τοποθετημένη στη φαντασία του συγγραφέα του», λέει ο σκηνοθέτης. «Εμείς ωστόσο επιλέξαμε τη Διπλάρειο Σχολή ως τόπο της παράστασης ακριβώς επειδή βρίσκεται στον πυρήνα της πόλης μας. Πριν από λίγο καιρό μάθαμε ότι ένας από τους τζιχαντιστές βομβιστές του Παρισιού κατοικούσε μάλλον στο Παγκράτι. Αυτό σημαίνει ότι το αποτρόπαιο κακό, παρά την επιθυμία μας, δεν βρίσκεται κάπου μακριά μας. Είναι δίπλα μας, πιθανώς ένας άνθρωπος με τον οποίο μιλήσαμε στο μπακάλικο της γειτονιάς. Με την ίδια λογική, όσα πραγματεύεται ο Κάφκα στο βιβλίο του και ο Γκλας στην ομώνυμη όπερα, θα μπορούσαν να συμβαίνουν κοντά μας. Μήπως δεν καθόμαστε ήσυχα στο σπίτι μας παρακολουθώντας από την τηλεόραση μια σφαγή που συμβαίνει για παράδειγμα στη Συρία, κατ’ αναλογία με τη στάση του Ταξιδιώτη-παρατηρητή της Αποικίας; Αυτή είναι και η απάντησή μου στην ερώτηση, “Γιατί να δω σήμερα τη ‘Σωφρονιστική Αποικία’ του προηγούμενου αιώνα;” Επειδή δυστυχώς είμαστε ακόμη εδώ».

​​Μουσική εκτός Στέγης, ώρα έναρξης 8.30 μ.μ. 29 – 31 Ιανουαρίου 2016. Διπλάρειος Σχολή (πλ. Θεάτρου 3)

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή