«Είναι μια τεράστια απώλεια. Νιώθω πολύ λυπημένη», λέει στην «Κ» από το Λος Αντζελες η τραγουδοποιός Αθηνά Ανδρεάδη, η οποία συνεργάστηκε μαζί του στο τελευταίο του άλμπουμ. «Αλλά νιώθω και τεράστια ευγνωμοσύνη· όχι μόνο επειδή συμμετείχα στον τελευταίο του δίσκο, αλλά και γιατί αφήνει πίσω του πολύ μεγάλο και πολύ σημαντικό έργο –τραγούδια, βιβλία, ποίηση, ακόμη και συνεντεύξεις/λόγια προς νέους καλλιτέχνες–, από το οποίο θα συνεχίσουμε να διδασκόμαστε και να καθοδηγούμαστε μουσικά και πνευματικά.
»Επίσης ο Λέοναρντ Κοέν ήταν σημαντικός για τους Ελληνες, γιατί “συνομίλησε” επανειλημμένα και με πολλούς τρόπους με την Ελλάδα, όπως για παράδειγμα με το συγκλονιστικό ποίημά του “Alexandra Leaving” (στο “Book of Longing”), εμπνευσμένο από τον Κ. Π. Καβάφη (“Απολείπειν ο θεός Aντώνιον”), και το τραγούδι “Traveling Light” με τις ελληνικές μελωδίες, το μπουζούκι και τα μαντολίνα που τραγουδήσαμε μαζί, στον αποχαιρετιστήριο δίσκο του “You Want It Darker”. Σε ευχαριστώ, Λέοναρντ Κοέν, καλό ανάλαφρο ταξίδι».
«Είναι αναμφισβήτητα ένας από τους μεγαλύτερους στιχουργούς-ποιητές του 20ού αιώνα», δηλώνει χωρίς δεύτερη σκέψη ο συνθέτης Γιώργος Ανδρέου. «Στη στιχουργική του συναντάει κανείς μια ενοποιημένη αντιμετώπιση όλων των αρχετύπων του δυτικού πολιτισμού –οι αρχαίοι Ελληνες, ο εβραϊκός κόσμος, ο χριστιανισμός– και ο σπουδαίος αυτός δημιουργός τα διαχειρίζεται με τρομερή διαύγεια. Αποτυπώνει μοναδικά τα μεγάλα ηθικά και πολιτισμικά ζητήματα του δυτικού ανθρώπου. Κάτι που επίσης τον χαρακτηρίζει είναι ότι σε πολλά από τα τραγούδια του μιλάει για την ιδέα της ενοχής. Είναι διεισδυτικός και έμμεσα πολιτικός, δεν καταγγέλλει, καθώς ο πυρήνας του έργου του παραμένει βαθιά φιλοσοφικός. Και έχει μεγάλη σημασία αυτό, γιατί αν και ήταν παιδί των ’60s, δεν είχε την αίσθηση πως κόσμος αλλάζει εύκολα».
«Εχω μείνει με την πίκρα μιας βραδιάς στο θέατρο Λυκαβηττού στις αρχές του ’90», θυμάται ο τραγουδοποιός Κώστας Λειβαδάς. «Περιμέναμε να βγει στη σκηνή αλλά η βροχή μάς τα χάλασε. Βέβαια, είχα την ευκαιρία να τον δω άλλες φορές, αλλά τότε ήταν στη μεγάλη του ακμή». Του ζητάμε να φωτίσει μια πτυχή του Καναδού τραγουδοποιού και απαντάει με ένα τραγούδι του Κοέν:
«Στο φοβερό τραγούδι “Tower Of Songs”, λέει ότι μπροστά στον μεγάλο του ήρωα Χανκ Ουίλιαμς, αυτήν την εμβληματική φυσιογνωμία για το αμερικανικό λαϊκό τραγούδι, νιώθει ότι βρίσκεται στον πρώτο όροφο, στον πύργο του τραγουδιού. Φυσικά, μαζί με τον Μπομπ Ντίλαν, την Τζόνι Μίτσελ και δυο-τρεις άλλους, βρίσκεται στο ρετιρέ, αλλά το επισημαίνω αυτό για να πω ότι με συγκινούσε σ’ εκείνον το γεγονός ότι, ενώ ήταν ένας διανοούμενος, ίσως ο πιο διανοούμενος της γενιάς του, αγαπούσε και αναγνώριζε τους λαϊκούς του ήρωες, όπως ο Χανκ Ουίλιαμς ή ο Τσακ Μπέρι. Και αυτό για έναν καλλιτέχνη είναι πραγματικά σπουδαίο».
Εξι και ένας δίσκοι
Ζητήσαμε από τον Γιώργο Ανδρέου μια επιλογή δίσκων του Κοέν. Αν και επισήμανε ότι «είναι δύσκολο να μην τους συμπεριλάβεις όλους», διάλεξε τελικά έξι:
•«Songs of Leonard Cohen», 1967. To ντεμπούτο του.
•«Songs of Love and Hate», 1971.
•«Recents Songs», 1979.
•«Various Positions», 1984. Περιέχει το «Dance Me To The End Of Love».
•«Famous Blue Raincoat», 1987. Τραγουδάει η εκπληκτική Jennifer Warnes.
•«I’m your man», 1988.
Θα προσθέσουμε και το αποχαιρετιστήριο άλμπουμ του: «You Want It Darker», 2016.