Η κωμική όπερα «Ο Υποψήφιος Βουλευτής» σε μουσική Σπυρίδωνος Ξύνδα (1817-1896) και λιμπρέτο Ιωάννη Ρινόπουλου (1831- 1915) έχει περάσει στην ιστορία ως η πρώτη όπερα, η οποία βασίστηκε σε ελληνικό λιμπρέτο και παρουσιάστηκε από ελληνικό θίασο. Η πρεμιέρα τουέργου πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα το φθινόπωρο του 1867 ως ένα από τα έργα του κερκυραϊκού θεάτρου San Giacomo από τη Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας (η οποία ουσιαστικά είχε παραγγείλει την όπερα).
«Ο Υποψήφιος» πράγματι πρωτοπόρησε εξαιτίας της χρήσης αφενόςτης δημοτικής γλώσσας στο λιμπρέτο και αφετέρου μελωδικών στοιχείων της επτανησιακής και ηπειρωτικής υπαίθρου στη μουσική. Επίσης, η πρεμιέρα του έργου στην Αθήνα την άνοιξη του 1888 έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία του πρώτου ελληνόφωνου επαγγελματικούοπερατικού θιάσου, ο οποίος αποτέλεσε τον «πρόγονο» της της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Περισσότερο από όλα αυτά, όμως, «Ο Υποψήφιος Βουλευτής» πρωτοπόρησε και από πλευράς μηνυμάτων: η πρώτη ελληνική όπερα δεν αφορούσε τη δόξα του αρχαίου ή του πρόσφατου παρελθόντος, αλλά αντιθέτως παρουσίαζε ρεαλιστικά, καίτοι με κωμικό τρόπο, τις δυσκολίες τηςκερκυραϊκής αγροτιάς και τους ανερμάτιστους και διαπλεκόμενους πολιτικούς, οι οποίοι μαζί με τους πρόθυμους ακολούθους τους εκμεταλεύονταν τους αμόρφωτους και πάμπτωχους αγροτικούς πληθυσμούς του νησιού με μόνο στόχο την νομή και διατήρηση της εξουσίας.
Η πλοκή του έργου
Η υπόθεση της όπερας, φαινομενικά απλοϊκή και για τον λόγο αυτό ακόμη περισσότερο καταγγελτική, λαμβάνει χώρα στην Κέρκυρα του 1857. Η Πράξη Α΄ αρχίζει μια ομάδα εξαθλιωμένων χωρικών, οι οποίοι ξεκινούν για τις αγροτικές εργασίες τους. Ο Γιώργης, νεαρός και φτωχόςαγρότης, είναι ερωτευμένος με την Χριστίνα, κόρη του γέρο-Γιάγκου, προύχοντα του χωριού που φιλοδοξεί να καταλάβει την θέση του προεστού. Η Χριστίνα, όμως, δεν τολμά να μιλήσει στον πατέρα της, αφού γνωρίζει εκ των προτέρων τις αντιρρήσεις του εξαιτίας της οικονομικήςκατάστασης του Γιώργη. Όταν τελικά το επιχειρεί εισπράττει την οργή του Γιάγκου. Την στιγμή εκείνη έρχεται η είδηση ότι ένας αριστοκράτης υποψήφιος βουλευτής θα επισκεφθεί το χωριό.
Στην Πράξη Β΄ εμφανίζεται ο υποψήφιος, ο «κυρ-Πολυλογάς», ο οποίος στην άριά του αυτοψυχογραφείται ως υπερόπτης και ψηφοθήρας με ελάχιστους ηθικούς ενδοιασμούς προκειμένου να εξασφαλίσει την εκλογή του. Ο Γιώργης υπόσχεται στον αριστοκράτη πολλές ψήφους, αν αυτόςμεθοδεύσει τον γάμο του με τη Χριστίνα και ο Υποψήφιος συμφωνεί. Ο Γιώργης ανακοινώνει στη Χριστίνα το σχέδιό του. Εμφανίζεται, όμως, ένας διεφθαρμένος αστυνομικός κλητήρας, ο οποίος επιδεικνύει στο Γιώργη πλαστό ένταλμα σύλληψης για χρέη ζητώντας του να παράνομηχρηματική αμοιβή για να μην το εκτελέσει.
Στην Πράξη Γ΄ ο πολιτευτής κολακεύοντας τον Προεστό του χωριού και εκμεταλλευόμενος τη φιλοδοξία του Γιάγκου να γίνει εκείνος προεστός βάζει σε εφαρμογή το σχέδιό του, το οποίο μέσα από χειρισμούς και απρόοπτα (με κορυφαία τη σωτηρία του Γιώργη από την πλεκτάνη τουεπίορκου αστυνομικού κλητήρα με την παρέμβαση του Υποψηφίου) οδηγεί στον γάμο των δύο ερωτευμένων. Ο Υποψήφιος φεύγει από το χωριό υποσχόμενος για ακόμη μια φορά, ότι θα πράξει τα καλύτερα για τους ψηφοφόρους του, οι οποίοι με τη σειρά τους τον διαβεβαιώνουν για τηθετική ψήφο τους.
Διαχρονικά μηνύματα
Η Ελλάδα της εποχής εκείνης, και όχι μόνο, είδε μέσα από τον «Υποψήφιο» τον εαυτό της στο καθρέφτη. Η όπερα γνώρισε ιδιαίτερη διάδοση από το 1888 μέχρι και τον Μεσοπόλεμο ταξιδεύοντας σε όλη την Ελλάδα, καθώς και στον ελληνισμό της διασποράς (Τεργέστη, Μασσαλία, Κωνσταντινούπολη κ.α.). Ταυτόχρονα, όμως, εξαιτίας και των πολιτικοκοινωνικών μηνυμάτων της έπεσε θύμα της «πολιτικής ορθότητας» με αποτέλεσμα σημαντικά και καταγγελτικά μέρη του έργου να «κοπούν» οδηγώντας ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα στη δημιουργία μιας εντελώςλανθασμένης εικόνας για το έργο, το οποίο αποτελούσε πλέον «σκιά του εαυτού του».
Τον Ιούνιο του 2016 ο εντοπισμός νέων τεκμηρίων αποκάλυψε την έως τότε απόκρυφη ιστορία ενός έργου που θεωρούνταν, εσφαλμένως όπως αποδείχθηκε, δεδομένο. Ένα νέο χειρόγραφο, γραμμένο το 1867, προσέφερε για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 150 χρόνια την άνευπερικοπών μορφή του έργου και έδωσε σε όλη την έκταση την πολιτικοκοινωνική διάστασή του. Η σύγκρισή του με μεταγενέστερες πηγές αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα των μετέπειτα κλιμακούμενων παρεμβάσεων στην όπερα, οι οποίες άλλαξαν δραματικά την κοινωνικο-πολιτικήστόχευση του έργου από το 1888 και μετά. Η πηγή προσέφερε, όμως, λύση και σε ένα ακόμη αίνιγμα του έργου: την αρχική ενορχήστρωσή του, η οποία πλέον αποκαταστάθηκε πλήρως.
Η αναβίωση
Η Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας τιμώντας τα 150 χρόνια από την πρεμιέρα του «Υποψήφιου» προχωρά στις 4 και 5 Νοεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Κέρκυρας στην πλήρη παρουσίαση του έργου για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 150 έτη στην αρχική και παντελώς άγνωστη μορφήτου. Την αποκατάσταση και επιμέλεια του μουσικού υλικού σύμφωνα με τις πηγές, καθώς και τη διεύθυνση ανέλαβε ο αρχιμουσικός της Συμφωνικής Ορχήστρας της Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας, Αλκης Μπαλτάς. Το μουσικό αυτό σύνολο θα παρουσιάσει το έργο συνοδεύοντας τουςπρωταγωνιστές του έργου [Ρόζα Πουλημένου (Χριστίνα), Παντελής Κοντός (Γερο-Γιάγκος), Αντώνης Κορωναίος (Γιώργης), Σωτήρης Τριάντης (Υποψήφιος), Πέτρος Καρύδης (Προεστός), Άρης Προσπαθόπουλος (Κλητήρας)]. Τα χορωδιακά μέρη θα αποδώσει η Χορωδία Κερκύρας(προετοιμασία: Χριστίνα Καλλιαρίδου) και το Φωνητικό Σύνολο του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου (προετοιμασία: Μιράντα Καλδή). Τη σκηνοθεσία, την κίνηση και τους φωτισμούς υπογράφει ο Πέτρος Γάλλιας, τα κουστούμια η Πένυ Μάμαλου και τα σκηνικά οΆκης Χειρδάρης. Καθώς οι δυο πρώτες παραστάσεις είναι ήδη sold out, ευχόμαστε να επαναληφθούν.