Mάθημα σκηνοθεσίας είναι η «Κωμωδία των παρεξηγήσεων»του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, όπως τη σκηνοθέτησε η Κατερίνα Ευαγγελάτου στο θέατρο Βασιλάκου. Η σύλληψη και η «εφαρμογή» της είναι άψογες, επιβεβαιώνοντας όχι μόνο το μεγάλο ταλέντο της, αλλά και την αξία των συστηματικών σπουδών της στη σύνθετη τέχνη του θεάτρου – εν προκειμένω των γνώσεων που αποκόμισε από τη Ρωσική Ακαδημία Θεατρικής Τέχνης GITIS.
Σε αυτήν την παράσταση, ας πούμε, διακρίνεις τις αναφορές στο έργο σπουδαίων ζωγράφων και designer της Ρωσικής Πρωτοπορίας λίγα χρόνια πριν και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση – πάντα σε σχέση με ανάλογα αιτήματα ρήξης ως προς τις κυρίαρχες καλλιτεχνικές συμβάσεις και μορφές που είχαν εκδηλωθεί στη Γαλλία και στη Γερμανία την ίδια εποχή. Στα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα είναι ευδιάκριτες οι επιρροές από τις καινοτόμους ενδυματολογικές προτάσεις του Μάλεβιτς, της Στεπάνοβα, της Εξτερ, του Ροντσένκο είναι σαφείς. Ακόμη εντονότερη είναι η επιρροή από τα γεωμετρικά κοστούμια του Οσκαρ Σλέμερ (1888-1943), ζωγράφου και γλύπτη του Μπαουχάους, για το περίφημο «Τριαδικό Μπαλέτο» (1922). Ηθελημένα εμπόδιζαν την ελεύθερη κίνηση των χορευτών στον χώρο, επιβάλλοντας τη μηχανική κίνηση των «αυτομάτων».
Η σκηνική πρόταση της Ευαγγελάτου παραπέμπει, όμως, και στον σπουδαίο Ρώσο δημιουργό Bσέβολοντ Μεγιέρχολντ (1874-1940). Χρόνια τον απασχολούσε η ιδέα του κόσμου ως σκοτεινού κουκλοθεάτρου και των ανθρώπων ως μαριονετών που κινεί ένα αόρατο χέρι. Για να απομακρυνθεί από το νατουραλιστικό θέατρο μελέτησε, μεταξύ άλλων, την παράδοση της κομέντια ντελ άρτε και τη σλαπ-στικ κινησιολογία και μιμική της, για να διαμορφώσει το «βιο-μηχανικό» σύστημα εκγύμνασης και ερμηνείας των ηθοποιών – έναν τρόπο physical theatre που κωδικοποίησαν μετά τον θάνατό του (τη δολοφονία του από το σταλινικό καθεστώς) οι μαθητές του. Πόσο ωραία συνδέονται όλα μερικές φορές! Περιοδεύοντες θίασοι της κομέντια ντελ άρτε έφτασαν μέχρι την Αγγλία τις δεκαετίες του 1570 και 1580 και φαίνεται ότι εντυπωσίασαν τον νεαρό Γουίλιαμ Σαίξπηρ. Παρότι «Οι Μεναίχμοι» (ή Οι Δίδυμοι) του Πλαύτου (250-184 π.Χ.) ήταν η βασική του ύλη για την «Κωμωδία των παρεξηγήσεων», μήπως το ξύλο που τρώνε κάθε τρεις και λίγο οι δύο υπηρέτες από τους αφέντες τους είναι ιδέα που «έκλεψε» ο Βάρδος από ανάλογες δημοφιλείς σκηνές της ιταλικής αυτοσχεδιαστικής κωμωδίας;
Ο Σαίξπηρ, πατώντας σε μία ακόμη κωμωδία του Πλαύτου, τον «Αμφιτρύωνα», διπλασιάζει τους διδύμους στην «Κωμωδία των παρεξηγήσεων». Εχουμε και λέμε: ένας έμπορος από τις Συρακούσες αποκτά δύο γιους, δίδυμους και ολόιδιους. Την ίδια ώρα με τη γυναίκα του γέννησε δύο αγόρια, ολόιδια, και μια γυναίκα φτωχή. Αγοράζει τα φτωχά για να υπηρετούν, όταν μεγαλώσουν, τα παιδιά του. Αλλά σ’ ένα ναυάγιο η οικογένεια χάνεται. Ο πατέρας με το ένα σετ διδύμων καταλήγει στις Συρακούσες (ο Αντίφιλος και ο Δρόμιος των Συρακουσών). Το δεύτερο σετ ο Σαίξπηρ το τοποθετεί στην Εφεσο. Εκεί, πολλά χρόνια μετά, φτάνει το πρώτο σετ, αγνοώντας ότι στους ίδιους δρόμους κυκλοφορεί και το δεύτερο σετ (ο Αντίφιλος και ο Δρόμιος της Εφέσου). Μέσα σε μία ημέρα, θα συμβούν απίστευτες παρεξηγήσεις, αφού στη ζωή του Αντίφιλου της Εφέσου εμπλέκεται ακουσίως ο δίδυμος αδελφός του – και οι δούλοι τους.
Η, τραβηγμένη από τα μαλλιά, πλοκή του έργου μόνο φορμαλιστικά και παιγνιωδώς μπορεί να αντιμετωπιστεί σήμερα. Και αυτό κάνει η Ευαγγελάτου με εξαιρετική επιτυχία αφού όλα τα στοιχεία της παράστασης (η σκηνογραφία, τα κοστούμια, η μουσική, η κίνηση, οι ερμηνείες) ταιριάζουν και υποστηρίζουν έξοχα το ένα τ’ άλλο.
Η σκηνογραφία της Εύας Μανιδάκη, πρώτα απ’ όλα, υπηρετεί με ευφυή τρόπο τη φαρσική δραματουργία. Την ιδέα δίνει η περίφημη σκηνή του Τσάρλι Τσάπλιν στην περιστρεφόμενη πόρτα του από τη μικρού μήκους ταινία του «The cure» (1917). Η Μανιδάκη, ενισχύοντας την έννοια του διπλού που συνέχει τη πλοκή, τοποθετεί στο κέντρο της σκηνής δύο ομόκεντρες περιστρεφόμενες πόρτες (η μικρή βρίσκεται στο κέντρο της μεγάλης). Οι πλευρές της μεγάλης, από θαμπό καθρέπτη και με πόρτες, επιτρέπουν τις γρήγορες εισόδους και εξόδους των ηρώων, τον διπλασιασμό των ειδώλων, τη διαμόρφωση δύο χώρων.
Στα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα αναφέρθηκα ήδη. Σε συνδυασμό με το μακιγιάζ-μάσκα και τις ταιριαστές κομμώσεις, η όψη των ηθοποιών δεν επέτρεπε παρεξηγήσεις: η παράσταση εμπνέεται από τον θαυμαστό κόσμο του θεάτρου της κούκλας, των κλόουν, των παιχνιδιών που ζωντανεύουν. Αλλά όχι όπως στην ιστορία του Ε.Τ.Α. Χόφμαν, που γνωρίζουμε από το μπαλέτο «Καρυοθραύστης» – παρότι η στάση των ηθοποιών, κυρίως των γυναικών, ανακαλούσε μπαλετικές positions. Η συμβολή της χορογράφου Πατρίσιας Απέργη στην υπερ-κινητική σκηνική δράση υπήρξε καθοριστική για το ευτυχές αποτέλεσμα.
Ειδική αναφορά αξίζει η έξοχη ηλεκτρονική μουσική (θυμίζει Kraftwerk) που έγραψε ο Γιώργος Πούλιος. Διαμορφώνει μια παρτιτούρα, αδιαχώριστη από τον λόγο και τους ήχους που δημιουργούν οι ηθοποιοί με πλήθος αντικειμένων (διάφορα κρουστά, σωλήνες, μπαλόνια, καραμούζες κ.ο.κ.) για να τονίσουν κωμικά, όπως στα σκετς των κλόουν στο τσίρκο, σημεία των διαλόγων.
Πάνω της πάτησαν οι ηθοποιοί της παράστασης, που σαν καλά δεμένο σύνολο ανταποκρίθηκαν εντυπωσιακά στις υψηλές απαιτήσεις της σκηνοθεσίας. Ο Νίκος Κουρής, στην καλύτερη στιγμή του, διαφοροποίησε έντεχνα τους δίδυμους Αντίφιλους. Ο Ορφέας Αυγουστίδης, αντίθετα, δεν το επιδίωξε, όπως ίσως θα έπρεπε, ώστε να περνάει άμεσα το σήμα για το ποιος από τους δύο Δρόμιους είναι κάθε φορά. Εξαιρετικό δίδυμο η Δήμητρα Βλαγκοπούλου και η Αμαλία Νίνου στον ρόλο της συζύγου και της αδελφής της. Μαζί τους ο Ερρίκος Μηλιάρης, ο Νίκος Πυροκάκος, ο Γιώργος Νούσης, ο Βαλάντης Φράγκος, ο Στέλιος Παυλόπουλος, η Ελίζα Σκολίδη, ο Πάνος Ζυγούρος, η Μαριάμ Ρουχάτζε, ηθοποιοί γεμάτοι ζωή και ταλέντο. Ολοι αξιέπαινοι.
Η καινούργια, ρέουσα απόδοση της «Κωμωδίας των παρεξηγήσεων» είναι του Διονύση Καψάλη (εκδ. Gutenberg).