Ενας «Οθέλλος» για τη Λυρική Σκηνή

Ενας «Οθέλλος» για τη Λυρική Σκηνή

6' 43" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΓΕΡΜΑΝΙΑ – ΑΠΟΣΤΟΛΗ. «Οταν είπα στον Στιούαρτ Σκέλτον και στη Σόνια Γιοντσέβα ότι τους θέλω για τον “Οθέλλο” που θα ανεβάσω στο μεγάλο φεστιβάλ του Μπάντεν Μπάντεν, μου είπαν: “Κάναμε μαζί ‘Οθέλλο’ στη Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης και ψοφήσαμε στο τρέξιμο. Ετσι θα είναι και στο Μπάντεν Μπάντεν;” Εβαλα τα γέλια· τους λέω, να είστε σίγουροι ότι με εμένα θα είστε συνεχώς ακίνητοι».

Ο Μπομπ Ουίλσον, φανερά ικανοποιημένος μετά τη γενική πρόβα του «Οθέλλου» του Βέρντι στο ιστορικό Festspielhaus του Μπάντεν Μπάντεν, κάθεται στο τραπέζι μας με μια γλυκιά κούραση ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του, έτοιμος όμως να κλέψει και ο ίδιος τις εντυπώσεις με το χιούμορ και τις ιστορίες του. Βεβαίως, έλεγε την αλήθεια στους πρωταγωνιστές του: σε ένα τυπικά ουιλσονικό σχήμα, όλοι οι χαρακτήρες είναι στατικοί πάνω στη σκηνή (στην προκειμένη περίπτωση θυμίζουν ιαπωνικές κούκλες), ενταγμένοι απόλυτα μέσα σε ένα λιτό, δωρικό εικαστικό περιβάλλον, το οποίο όμως γίνεται εκπληκτικά υποβλητικό και δημιουργεί ονειρικούς κόσμους.

Καθόμαστε στο ζεστό εστιατόριο του Festspielhaus μετά τη γενική πρόβα, προκειμένου να έχουμε και οι δημοσιογράφοι την ευκαιρία να απολαύσουμε μια δεύτερη «παράσταση», αυτή τη φορά με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον εγκέφαλο πίσω από αυτό τον έξοχο «Οθέλλο» που μόλις παρακολουθήσαμε.

Ακριβώς απέναντί του, ο Μπομπ Ουίλσον έχει τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, τον κ. Γιώργο Κουμεντάκη, και τους στενούς του συνεργάτες. Την επομένη το πρωί, η αποστολή της ΕΛΣ θα συζητήσει τις τελευταίες λεπτομέρειες για τη συνεργασία της εθνικής μας όπερας με την ομόλογό της στο φεστιβάλ του Μπάντεν Μπάντεν, για τη συμπαραγωγή του «Οθέλλου» που θα έρθει στη χώρα μας το πρώτο εξάμηνο του 2022. Αυτή θα είναι η πρώτη συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εντός της νέας, τετραετούς δωρεάς των 20 εκατομμυρίων ευρώ από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και η αρχή γίνεται με το Φεστιβάλ του Μπάντεν Μπάντεν και τον «Οθέλλο» του Βέρντι.

Ενας «Οθέλλος» για τη Λυρική Σκηνή-1

Ματωμένο φεγγάρι πάνω από ολόκληρο τον θίασο του «Οθέλλου». Η παράσταση του Μπομπ Ουίλσον θα έρθει και στην Εθνική Λυρική Σκηνή ως συμπαραγωγή το 2022. LUCIE JANSCH

«Ηταν πολύ ανώτερο αυτό που παρακολουθήσαμε και ακούσαμε συγκριτικά με το υλικό με το οποίο μας είχαν προϊδεάσει», μας είπε με βαθιά ικανοποίηση ο κ. Κουμεντάκης μετά το τέλος της παράστασης, «οπότε πάμε αύριο για να συμφωνήσουμε οριστικά. Οι συζητήσεις κράτησαν περίπου ένα χρόνο και τώρα είμαι πολύ χαρούμενος».

Την επομένη, λοιπόν, ο κ. Κουμεντάκης θα συναντούσε έναν εξαιρετικά ευχάριστο και προσηνή άνθρωπο, τον Αντρέας Μούλιχ-Τσεμπχάουζερ (πολύγλωσσος: μιλάει εννέα γλώσσες!), ο οποίος διανύει την τελευταία του χρονιά ως καλλιτεχνικός διευθυντής στη φημισμένη λουτρόπολη από τον Ιούλιο του 1998(!). Ο κ. Μούλιχ-Τσεμπχάουζερ ήταν βεβαίως και αυτός στο βραδινό τραπέζι των αλλαντικών και των τυριών, δηλώνοντας με ενθουσιασμό ότι «η ανάθεση του “Οθέλλου” στον Μπομπ ήταν η καλύτερη ιδέα που είχα μέσα σε αυτά τα 21 χρόνια ως καλλιτεχνικός διευθυντής, και αυτή είναι η τελευταία μου κατάθεση στο Μπάντεν Μπάντεν». Ο κ. Ουίλσον, καθισμένος δίπλα του, αγκαλιάζεται κάθε τόσο μαζί του και τον αποκαλεί «αδελφό του». «Αδέλφια του» αποκαλεί, για την ακρίβεια, και τους συνεργάτες του καλλιτεχνικού διευθυντή του Μπάντεν Μπάντεν.

Λεπτή ισορροπία

«Ποιο μέρος σάς άρεσε περισσότερο;», ρωτάει ο κ. Ουίλσον, σχεδόν με την αγωνία του πρωτάρη. Θέλει στ’ αλήθεια να ακούσει ακόμα και δύο παντελώς άγνωστούς του δημοσιογράφους από την Ελλάδα. Δεν μιλάει ούτε στιγμή από καθέδρας, το αντίθετο. Τον ρωτώ πόσο τρομάζει μια αναμέτρηση με τον Βέρντι αλλά και με τον Σαίξπηρ. Σκέφτεται για λίγο. «Δεν πρέπει να γίνεις σκλάβος της μεγαλοφυΐας, την ίδια στιγμή οφείλεις να τη σεβαστείς. Δεν μπορείς να ξαναγράψεις τον Σαίξπηρ, δεν μπορείς να ξαναγράψεις τον Βέρντι, όμως πρέπει να βρεις κάπου εκεί μέσα τη δική σου φωνή. Αυτός είναι ο αγώνας σου».

Ο Μπομπ Ουίλσον βιώνει με δυσφορία τα σχόλια ότι είναι «πειραματικός» σκηνοθέτης. «Νομίζω ότι παραβλέπουν την κλασική “κατασκευή” του. Κι όμως, από την αρχιτεκτονική του σκηνικού ώς την τοποθέτηση των ερμηνευτών, όλα είναι μια κατασκευή. Ο “Οθέλλος” αρχίζει με μια θύελλα και καταλήγει σε piano (απαλό). Μοιάζει με απλή φόρμα. Δείτε όμως και τη φόρμα που ακολούθησα στο “Ο Αϊνστάιν στην παραλία” του Φίλιπ Γκλας (σ.σ.: 1976, Φεστιβάλ Αβινιόν). Τέσσερις πράξεις και τρία μοτίβα απολύτως εναρμονισμένα σε μια κλασική κατασκευή. Το μόνο που θα μείνει στον χρόνο είναι οι κλασικοί. Αντιθέτως, οι ρομαντικοί θα ξεχαστούν».

Ανάμεσα στην εκπληκτική Φιλαρμονική του Βερολίνου, υπό τη «ρελαντί» μουσική διεύθυνση του Ζούμπιν Μέτα, και τα μινιμαλιστικά εικαστικά, την εικαστική αρμονία των φώτων και των χρωμάτων που σχεδίασε ο Ουίλσον, στέκονται σαν αγάλματα οι τραγουδιστές. Κι όμως, το αποτέλεσμα είναι δραστικό – και εύκολα αναγνωρίσιμο πλέον για τον Ουίλσον.

«Μπορείς να ακούσεις ήχους με το σώμα», σχολιάζει. «Οι τραγουδιστές πώς αισθάνονται τον ήχο; Οχι μόνο με το ακουστικό τύμπανο αλλά με ολόκληρο το σώμα τους. Αυτό όμως πολλές φορές πρέπει να το διδάξεις. Το σώμα πρέπει να ακούσει, όχι τα αυτιά μόνο. Είπα στην καημένη τη Δυσδαιμόνα, αυτή η κίνηση που σε έχω βάλει να κάνεις με το απλωμένο χέρι, ξέρω, είναι σαν του τροχονόμου. Αλλά έτσι το χέρι σου γίνεται αυτί, γίνεται τύμπανο. Απλώς άκου με το χέρι σου. Το έκανε και ξαφνικά η χειρονομία της έγινε κάτι άλλο, τελείως διαφορετικό». 

Ενας «Οθέλλος» για τη Λυρική Σκηνή-2

Η κατάρρευση του κόσμου του Οθέλλου αντικατοπτρίζεται στη διάλυση του σκηνικού. Από την παράσταση στο φημισμένο Festpielhaus του Μπάντεν Μπάντεν. LUCIE JANSCH

«Πέρασα έξι εβδομάδες σε ελληνική φυλακή το 1972, στην Κρήτη»

«Παλαιότερα είχα αυτή την αγωνία: να πηγαίνω στις πρόβες προετοιμασμένος με πολλές ιδέες», συνεχίζει την κουβέντα μας ο κ. Ουίλσον. Καθώς πίνει λίγο κρασί, ζεσταίνεται και χαλαρώνει. Η φωνή του είναι στεντόρεια, μπορεί να κραυγάσει και να νιώσεις ότι θα ραγίσουν τα παράθυρα (το έκανε μια δυο φορές για να αποτυπώσει τη σωματικότητα του ήχου πάνω στη σκηνή και ήταν όντως τρομακτικό). Ομως, δεν φοβάται να πει πόσο έχει αναθεωρήσει.

«Ηθελα κάποτε να είμαι καλυμμένος. Στα 77 μου, όμως, έχω απαλλαγεί από αυτό. Πάω στην πρόβα και ακολουθώ τη ροή. Πας στο θέατρο, κοιτάς τους ανθρώπους σου, βλέπεις τι κατάσταση έχεις στα χέρια σου και αφήνεις το έργο να σε παρασύρει. Παλιά, περνούσα άπειρες ώρες μόνος στο δωμάτιό μου κατεβάζοντας ιδέες. Εχανα έτσι τον χρόνο μου. Μα, όταν βλέπω εσένα, κι εσένα, κι εσένα, καθισμένους τον έναν δίπλα στον άλλο, αυτό από μόνο του είναι μια περίπλοκη κατάσταση. Είναι μια ιστορία από μόνη της. Σε κοιτάζω, αρχίζεις να περπατάς πάνω στη σκηνή και, Θεέ μου, το δράμα είναι ήδη εκεί, μπροστά μου!»

Ωστόσο, όπως μας είπε, μόλις πριν από μία εβδομάδα είχε απελπιστεί με τον «Οθέλλο». «Είπα: αυτή είναι η τελευταία μου όπερα, πάει, τελείωσε. Ποτέ ξανά! Αλλά να που έγινε σε ένα θαυμάσιο θέατρο. Κι εσείς όμως, στην Αθήνα, έχετε πολύ ωραίο θέατρο. Είναι φοβερός ο Ρέντσο Πιάνο. Είπε: θα σχεδιάσω ένα μεγάλο πάρκο και μέσα στο πάρκο θα βάλω μια όπερα και μια βιβλιοθήκη. Και τώρα έχει δημιουργηθεί ένα μεγάλο πολιτιστικό κέντρο. Σκεφτείτε το Μπιλμπάο. Θα ήξερε κανένας αυτή τη νεκρή βιομηχανική ισπανική πόλη αν δεν ήταν ο Γκερί; Η κουλτούρα μπορεί να το κάνει αυτό. Αλήθεια, πώς είναι η κατάσταση στην Αθήνα;» ρωτάει ξαφνικά.

«Ξέρετε», λέει λίγη ώρα αργότερα, «το 1972 πέρασα έξι εβδομάδες στη φυλακή, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Με έπιασαν με χασίς – είχα ξεχάσει ότι το είχα στην τσέπη μου και το βρήκαν στο αεροδρόμιο. Μου λέει τότε ένας Ελληνας δικηγόρος: “Αν ο πατέρας σας μιλήσει στο δικαστήριο, θα βοηθήσει πολύ”. Εγώ είμαι από το Γουέικο του Τέξας, όπου επικρατεί τρομακτικός συντηρητισμός. Το θέατρο ήταν αμαρτία, η μουσική ήταν αμαρτία επίσης. Αυτά τη δεκαετία του ’50, όταν μεγάλωνα. Αλλά και σήμερα δεν έχει αλλάξει πάρα πολύ. Τότε όμως, κάθε Παρασκευή μεσημέρι, στις δύο, γινόταν στο γυμνάσιο συγκέντρωση όλων των μαθητών, 680 άτομα. Αν είχες δει κάποιον να “αμαρτάνει” μέσα στην εβδομάδα, έριχνες ένα χαρτί με το όνομά του μέσα σε ένα κουτί. “Σε είδα να πηγαίνεις στο θέατρο. Θα βάλω το όνομά σου στο κουτί και θα προσευχηθώ για σένα”, του έλεγες. Τέλος πάντων, τηλεφώνησα από την Κρήτη στον πατέρα μου και του είπα τι μου συνέβη. Μου λέει: “Βρήκαν χασίς πάνω σου; Αυτό είναι παράβαση του νόμου. Και ο νόμος είναι ο νόμος”. (σ.σ. Αδυνατώ να μεταφέρω στο χαρτί την έξοχη μίμηση της τεξανής προφοράς.) Μετά ήμουν στη μαύρη λίστα για την Ελλάδα. Με έβγαλε η Μελίνα Μερκούρη. Τρομερός τύπος. Και κούκλα!».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή