«Υπάρχουν ορισμένα μυθικά μέρη για το θέατρο στον κόσμο και το πρώτο από αυτά είναι η Επίδαυρος, επειδή όλα ξεκίνησαν εκεί πριν από πάρα πολύ καιρό», λέει στην «Κ» ο σκηνοθέτης Ιβο βαν Χόβε, ο οποίος σε λίγες ημέρες θα βρίσκεται στο κοίλον του αρχαίου θεάτρου. «Είναι μια οραματική ιδέα που είχαν οι αρχαίοι Ελληνες», συνεχίζει, «που ακόμη συλλαμβάνει την ουσία του θεάτρου, τη δυνατότητα των ανθρώπων να συγκεντρώνονται και να βιώνουν μια ζωντανή εμπειρία και έτσι να δημιουργούν μια κοινότητα που ζει σε ένα χώρο». Αυτός είναι ο χώρος που θα γεμίσει λάσπη, αίματα και πτώματα στην πολυαναμενόμενη παράσταση «Ηλέκτρα/Ορέστης», που θα παρουσιάσει ο πρωτοπόρος σκηνοθέτης με τον θίασο της Κομεντί Φρανσέζ στο Φεστιβάλ Αθηνών και βασίζεται στις δύο τραγωδίες του Ευριπίδη.
Ο 60χρονος διεθνούς φήμης καλλιτεχνικός διευθυντής του θεάτρου Toneelgroep Amsterdam είναι γνωστός για τη διαφορετική οπτική με την οποία προσεγγίζει τα κλασικά έργα που ανεβάζει στις παραστάσεις του. Θεωρεί τις δύο τραγωδίες του Ευριπίδη «σύγχρονα έργα», στα οποία ωστόσο αφαίρεσε σκηνές και χορικά, δημιουργώντας στην πραγματικότητα κάτι καινούργιο. «Το κοινό θα πρέπει να περιμένει μια διαφορετική εκδοχή, καθώς συνδύασα τις δύο τραγωδίες σε μια ενιαία ιστορία».
Επικίνδυνο μονοπάτι
Στην τραγωδία του Ευριπίδη, η Ηλέκτρα έχει εξοριστεί από το παλάτι και έχει εξαναγκαστεί σε γάμο με ένα χωρικό από τη μητέρα της Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της Αίγισθο. Για τον Ιβο βαν Χόβε, η απομόνωση της Ηλέκτρας και η ακραία μεταβολή στη ζωή της οδηγούν την κόρη του Αγαμέμνονα στο επικίνδυνο μονοπάτι της βίας και του εξτρεμισμού. «Για μένα είναι σαν μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης και το βλέπουμε αυτό στους χαρακτήρες της Ηλέκτρας, του Ορέστη και του Πυλάδη. Τρεις νέοι άνθρωποι, που για διαφορετικούς λόγους ο καθένας σχηματίζουν μια συμμαχία με στόχο την εκδίκηση. Η Ηλέκτρα ζούσε σαν πριγκίπισσα, μέσα στα πλούτη, και μετά εξορίζεται και ζει στην απόλυτη φτώχεια. Ζει για 15 χρόνια απομονωμένη από όλα όσα απολάμβανε πριν, από την οικογένειά της και την άνετη ζωή. Είναι μια νέα γυναίκα με ένα μεγάλο ψυχικό τραύμα και ο θυμός της, η οργή της, μεγαλώνει μέρα με τη μέρα και ενισχύεται από τους ανθρώπους γύρω της», σημειώνει.
Είναι η φτώχεια και η απομόνωση παράγοντες που οδηγούν στη ριζοσπαστικοποίηση, ρωτάμε τον Ιβο βαν Χοβε. «Οχι μόνο», απαντά, «αλλά αυτή είναι η ευφυΐα του Ευριπίδη που μας δίνει τον Ορέστη και τον Πυλάδη. Ο Ορέστης έχει και αυτός απομακρυνθεί, αλλά σε ένα παλάτι. Δεν θα έπρεπε να παραπονιέται, αλλά νιώθει ότι του στέρησαν το δικαίωμά του να γίνει βασιλιάς. Αυτή είναι η αιτία ριζοσπαστικοποίησης γι’ αυτόν». Ο Πυλάδης, ωστόσο, είναι μια περίεργη και ιδιαίτερη περίπτωση, μας λέει ο σκηνοθέτης. «Πιστεύω ότι συμμετέχει σε αυτή την επικίνδυνη περιπέτεια επειδή δεν έχει σκοπό στη ζωή του, δεν έχει ταυτότητα, είναι ένα ακόμη πλουσιόπαιδο που τα έχει όλα αλλά όχι ένα κέντρο βάρους, κάτι για το οποίο αξίζει να ζήσει ή να πεθάνει. Γι’ αυτό και όταν ολοκληρωθούν οι φόνοι είναι αυτός που προτρέπει τα αδέλφια να συνεχίσουν τους σκοτωμούς».
Το στοιχείο
Η αποτύπωση αυτής της διαδικασίας είναι για τον Ιβο βαν Χόβε το στοιχείο που καθιστά το έργο του Ευριπίδη σύγχρονο. «Η μαγεία του έργου είναι ότι δείχνει πως η ριζοσπαστικοποίηση δεν συμβαίνει μόνον εξαιτίας της φτώχειας, της εξουσίας ή της ταυτότητας, αλλά μπορεί και για όλα μαζί, και αυτό είναι που βλέπουμε στον κόσμο σήμερα. Ανθρώπους που έζησαν μια άνετη, ευκατάστατη ζωή να μπαίνουν σε διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης», σημειώνει και θυμίζει παραδείγματα από περιπτώσεις Ευρωπαίων που κατέληξαν σε χώρες με πυρήνες του ISIS.
Η παράσταση που θα δούμε στην Επίδαυρο έκανε πρεμιέρα στη Γαλλία τον περασμένο Μάιο και ένα στοιχείο που έκανε αίσθηση ήταν οι σκηνές έντονης βίας και βαρβαρότητας που μπορεί να σοκάρουν το κοινό, στοιχείο αναγκαίο, όπως λέει ο σκηνοθέτης. «Σε αυτή την περίπτωση δεν μπορούσα να αποφύγω. Επρεπε να δείξω τις συνέπειες αυτής της ριζοσπαστικοποίησης. Δεν είναι μόνο για να προκαλέσω σοκ, αν και εγώ σοκάρομαι κάθε φορά που το βλέπω. Η Ηλέκτρα κακοποιεί ένα νεκρό σώμα, που είναι το χειρότερο πράγμα που μπορείς να κάνεις σε ένα άψυχο κορμί. Επρεπε να το δείξω στο κοινό», τονίζει.
Υπάρχει άραγε διέξοδος από όλη αυτή τη βία και την οργή; Οι φωνές της λογικής δεν εισακούγονται από τα δύο αδέλφια, επισημαίνει ο Ιβο βαν Χόβε, ο οποίος θεωρεί τον Ευριπίδη απαισιόδοξο και πεσιμιστή για το μέλλον του ανθρώπου. «Ο Ευριπίδης δείχνει ότι δεν υπάρχει λύση και ότι πρέπει να βρούμε κάτι άλλο. Νομίζω ότι αυτό είναι και ένα ερώτημα της εποχής μας. Πιστεύω ότι στη δυτική Ευρώπη έχουμε απομακρύνει την εκκλησία, τη θρησκεία από την κοινωνία και λέμε ότι πρέπει να ακολουθούμε μόνο τον νόμο. Πολλοί όμως είναι που λένε όχι, δεν θα ακολουθήσουμε τους νόμους σας, επειδή πιστεύουμε ότι η θρησκεία μας είναι πιο σημαντική. Αν και δεν είμαι θρήσκος νομίζω ότι πρέπει να βρούμε μια νέα ισορροπία, να χτίσουμε γέφυρες για να ζήσουμε μαζί. Οταν επισκέφθηκα την Ακρόπολη κατάλαβα ότι οι αρχαίοι Ελληνες το ήξεραν αυτό, ότι η τέχνη, η επιστήμη, η θρησκεία, η πολιτική είναι πολύ κοντά μεταξύ τους και όχι χωριστά».
«Ηλέκτρα/Ορέστης», 26-27 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου.