«Granma» (Γιαγιά) ονομαζόταν το πλοιάριο που στις 2/12/1956 μετέφερε κακήν κακώς από το Τουξπάν του Μεξικού, σε μια απόμερη παραλία της Κούβας, 82 επαναστάτες που στόχο είχαν να ρίξουν το διεφθαρμένο καθεστώς του δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα. Είκοσι δύο επέζησαν, δώδεκα διέφυγαν στα βουνά. Επικεφαλής τους είχαν τον δικηγόρο Φιντέλ Κάστρο και τον Αργεντίνο γιατρό Τσε Γκεβάρα. Από εκεί διεξήγαν τον ανταρτοπόλεμο που οδήγησε τελικά στη φυγή του Μπατίστα και των συνεργατών του την τελευταία ημέρα του 1958 – μαζί με πολλές δεκάδες εκατομμύρια δολάρια που ο δικτάτορας είχε υπεξαιρέσει. Την
Πρωτοχρονιά του 1959 ο Φιντέλ Κάστρο και οι «μπαρμπούδος» (γενειοφόροι) του εισήλθαν θριαμβευτικά στην Αβάνα.
«Granma» είναι και η ονομασία της καθημερινής εφημερίδας που πρωτοκυκλοφόρησε τον Φεβρουάριο του 1965 ως επίσημο όργανο του κουβανικού Κομμουνιστικού Κόμματος και κυκλοφορεί ακόμα – από το 1997 και σε ψηφιακή μορφή. Αυτή τη φορτωμένη με ιστορικά συμφραζόμενα λέξη έδωσε ως τίτλο στην παράστασή του ο Στέφαν Κέγκι που είδαμε πρόσφατα στη Στέγη (19-21 Δεκεμβρίου 2019). Ως ένας από τους τρεις που ίδρυσαν το 2000 την ομάδα Rimini Protokoll, ο Κέγκι έχει ασχοληθεί με πολλά διαφορετικά θέματα μεγάλου ενδιαφέροντος, σε μια ευρύτατη πια γεωγραφική ζώνη, διεξάγοντας έρευνα σε πολλές κατευθύνσεις με τη βοήθεια ειδικών για καθένα από τα αντικείμενα που τον/τους απασχολούν. Στις παραστάσεις του(ς) βασίζονται στις προσωπικές μαρτυρίες των ειδικών, οι οποίοι πλέον καταθέτουν τη γνώση και την εμπειρία τους απευθυνόμενοι στο κοινό τους με άμεσο τρόπο: από το τι συνέβη στην Ντέιμλερ-Κράισλερ το 2001, όταν απολύθηκαν πολλές χιλιάδες εργαζομένων, μέχρι τις παγκοσμιοποιημένες τηλεφωνικές εταιρείες που εξυπηρετούν διαφορετικές ηπείρους μέσω… Καλκούτας. Ή εξετάζοντας, μεταξύ άλλων, το «Κεφάλαιο» του Μαρξ ή τον «Αγώνα» του Χίτλερ ως προς τις έμπρακτες συνέπειες των ιδεών που εξέφρασαν, σήμερα. Η θεματολογία τους είναι πάντα ερεθιστική και πολλές παραστάσεις τους υπήρξαν εξαιρετικά επιτυχημένες: κυρίως αυτές που διαπραγματεύτηκαν ένα θέμα κυκλωτικά, με απροσδόκητες συνδέσεις και ειδικούς που εκπροσωπούσαν διαφορετικούς χώρους. Μέσα στα χρόνια, ωστόσο, μαζί με τη διεθνή αναγνώριση, η παρεμβατική δυναμική του θεάτρου τους έχει μειωθεί.
Το «Granma» σε βάζει σε σκέψη σχετικά με τις σκοπιμότητες που μπορεί να εξυπηρετεί, ακούσια ή εκούσια, η Δημόσια Ιστορία. Θυμίζω ο όρος Δημόσια Ιστορία (Public History) αφορά τις πολλαπλές αποτυπώσεις/χρήσεις του παρελθόντος στη δημόσια σφαίρα, την ιστορική γνώση που δημιουργείται εκτός ακαδημαϊκής κοινότητας και διαμορφώνεται από μνημεία, πολιτιστικούς φορείς, αρχεία, από τα ΜΜΕ, το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση, το Διαδίκτυο, κ.λπ. Το θεατρικό ντοκιμαντέρ είναι μορφή/πηγή Δημόσιας Ιστορίας.
Στο «Granma» ο Κέγκι εξετάζει την κουβανική επανάσταση μέσα από τα μάτια τεσσάρων νεαρών Κουβανών (ηλικίας από 22 έως 32 ετών), οι οποίοι συνομιλούν με το κοινό και με κινηματογραφημένες συνεντεύξεις των παππούδων των δύο. Ενας εξ αυτών είναι εγγονός πρώην υπουργού την πρώτης κυβέρνησης Κάστρο, ο άλλος είναι εγγονός αξιωματικού του κουβανικού στρατού που πολέμησε στην Αγκόλα. Η μία νεαρή γυναίκα μόλις τελείωσε ιστορικές σπουδές και θέλει να γίνει καθηγήτρια, αλλά πώς να ζήσει με μισθό 19 δολαρίων τον μήνα; Η άλλη είναι μουσικός, παίζει τρομπόνι και μαθαίνει και τους άλλους τρεις.
Οι αναφορές είναι πολυεπίπεδες, οι πληροφορίες πολλές. Η σκηνική αφήγηση οπτικά επενδύει πολύ στον «διάλογο» καθενός από τα τέσσερα πρόσωπα με φωτογραφίες συγγενών τους και με προβολές Επικαίρων και άλλου κινηματογραφημένου υλικού. Διανθίζεται με το εφέ της μεγεθυμένης προβολής χάρτινων φιγουρών ή με live video.
Το ενδιαφέρον που προκαλεί παραμένει αμείωτο – τουλάχιστον έως ότου γίνει ξεκάθαρο ότι από το εν εξελίξει σκηνικό ντοκιμαντέρ λείπει ένα βασικό στοιχείο, χωρίς το οποίο η αφήγηση καθίσταται ιστορικά ατελής. Εστιάζοντας σε παππούδες κι εγγονούς, δηλαδή σε «εκπροσώπους» της πρώτης γενιάς της κουβανικής επανάστασης, και στους σημερινούς νέους, που θέλουν να απαλλαγούν από τα βαρίδια του παρελθόντος, χάνεται η μεσαία γενιά. Αυτή που έζησε την εποχή του Κάστρο και μάλιστα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, με περιορισμένες τις ελευθερίες της και με μεγάλη φτώχεια. Τι έκαναν όλοι αυτοί οι άνθρωποι όταν κατέρρευσε ο βασικός σύμμαχος/χρηματοδότης της Κούβας και ο πανίσχυρος γείτονάς της έπνιγε την οικονομία της; Δεν αναφέρεται τίποτα για το πολύ καλό επίπεδο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, για το σπουδαίο Εθνικό Μπαλέτο της Κούβας, για το σύστημα υγείας. Πώς παρέμεινε στην εξουσία ο Κάστρο; Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος Τραμπ εντατικοποιεί την πολιτική του αποκλεισμού, με στόχο να αποτρέψει την άφιξη δυνητικών επενδυτών τώρα που η Κούβα αλλάζει. Μείζονα ερωτήματα, για το τι και το πώς, απλώς δεν τίθενται.
Και μπορεί να μη θέλεις να δείξεις παλιές Κάντιλακ και άλλα φολκλόρ, αλλά πώς μπορεί να λείπει από την παράσταση η πλευρά της χώρας για την οποία είναι διάσημη; Δεν υπήρχε ίχνος από τη χαρά της ζωής, ούτε η μουσική κι ο χορός, που τόσο αγαπούν οι Κουβανοί, ούτε δείγμα από τον ερωτισμό αυτών των φτωχών ανθρώπων που όμως ζουν μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Βγάλαμε συμπέρασμα για κάτι; Ναι. Οι νέοι της Κούβας (τουλάχιστον από το δείγμα που είδαμε επί σκηνής) αγαπάνε και σέβονται πολύ τους παππούδες τους επαναστάτες, αλλά θέλουν η χώρα τους να αναπτυχθεί βάσει του δυτικού μοντέλου.
Η παράσταση τελειώνει με το εξής βίντεο: φαρδύς παραθαλάσσιος δρόμος με πολύ τσιμέντο και άσχημα ψηλά κτίρια. Ασπρόμαυρο. Προηγουμένως ένας από τους νέους εκφράζει την πίστη του στην ψυχρή και αντικειμενική αποτελεσματικότητα της τεχνητής νοημοσύνης. Εξαρχής γνωρίζουμε ότι η επιλογή που γίνεται για όσα λέγονται επί σκηνής κατατείνει κάπου. Εδώ οι γωνίες λείπουν. Υπάρχει «σκοπιμότητα» που εξυπηρετείται; Ισως το να εμπεδώσουμε ότι η Κούβα είναι άσχημη…