Μέσα «Ορνιθες», έξω δακρυγόνα

Μέσα «Ορνιθες», έξω δακρυγόνα

7' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Από τον 62ο όροφο του Sky Costanera, του γυάλινου ουρανοξύστη των 300 μέτρων, του ψηλότερου κτιρίου της Λατινικής Αμερικής, η θέα προς το Σαντιάγο, την πυκνοδομημένη πρωτεύουσα της Χιλής, εκπέμπει μια παραπλανητική ηρεμία.

Αν και Ιανουάριος σημαίνει κρύο για την Ευρώπη, στο νότιο ημισφαίριο είναι καλοκαίρι. Η θερμοκρασία αγγίζει τους 30 βαθμούς Κελσίου, φοράμε πάλι ελαφριά ρούχα, τα σχολεία είναι κλειστά και οι νέοι γεμίζουν τα βράδια τα μπαρ της μποέμ γειτονιάς Μπελαβίστα πίνοντας παγωμένα κοκτέιλ. Το τελεφερίκ που ανεβάζει τους επισκέπτες στον λόφο του μητροπολιτικού πάρκου Σαν Κριστομπάλ είναι γεμάτο και ποδηλάτες περνούν με ταχύτητα από δίπλα. Η πραγματικότητα όμως είναι τελείως διαφορετική. Από τον περασμένο Οκτώβριο και κάθε Παρασκευή, διαδηλωτές συγκεντρώνονται στην πλατεία Ιταλίας στο κέντρο της πόλης και γρήγορα οι πορείες μετατρέπονται σε πετροπόλεμο με την αστυνομία, ρίψεις δακρυγόνων, πυρπόληση καταστημάτων και κυνηγητό στα στενά του Σαντιάγο.

Οσοι ζουν στην πρωτεύουσα λένε ότι εδώ και τρεις μήνες η Χιλή είναι μια «άλλη χώρα», που δονείται από τις κοινωνικές αναταραχές και τις σκληρές συγκρούσεις με την αστυνομία, που κόστισαν τη ζωή σε περισσότερα από 20 άτομα. Ολα ξεκίνησαν από μια ανακοίνωση για την αύξηση της τιμής στο εισιτήριο του μετρό τον περασμένο Οκτώβριο. Ηταν η σπίθα που προκάλεσε μια μεγάλη κοινωνική έκρηξη με βίαια επεισόδια και καταστροφές, αποκαλύπτοντας τα βαθιά προβλήματα της χώρας και το μεγάλο ζήτημα των ανισοτήτων, τη νέα πληγή του ανεπτυγμένου κόσμου. Μέσα από το Διαδίκτυο οργανώθηκε ένα μαζικό κίνημα, που κατέβασε στους δρόμους περισσότερους από 1 εκατομμύριο ανθρώπους διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης αλλά και αναθεώρηση του συντάγματος, που παραμένει αναλλοίωτο από την εποχή του Πινοσέτ.

Μια τέτοια μέρα, με τον ήλιο ψηλά και τη ζέστη αφόρητη, περπατάμε στην πλατεία που πλέον έχει πάρει το άτυπο όνομα Πλατεία της Αξιοπρέπειας (Plaza de la Dignidad). Οσο πλησιάζουμε η μυρωδιά των δακρυγόνων γίνεται εντονότερη, τα ξηλωμένα πεζοδρόμια μαρτυρούν την τροπή των επεισοδίων και ακούγονται τα πρώτα συνθήματα.

Στο κέντρο της πλατείας βλέπω το άγαλμα του έφιππου στρατηγού Μπακεντάνο, του στρατηλάτη του πολύχρονου Πολέμου του Ειρηνικού το 1879, που έληξε με την εδαφική επέκταση της Χιλής, να είναι καλυμμένο με γκράφιτι και συνθήματα, όπως είναι σχεδόν το σύνολο του ιστορικού κέντρου της πρωτεύουσας. Οι τοίχοι έχουν γεμίσει συνθήματα, που απηχούν την εναντίωση των διαδηλωτών στις πολιτικές του συντηρητικού προέδρου της Χιλής, Σεμπαστιάν Πινιέρα, στην αστυνομική βία, στην εποχή του Πινοσέτ και στη γενιά του ’73, στην καταπίεση των ιθαγενών Μαπούτσε και των μειονοτήτων. Πληγιασμένα μάτια, μια ευθεία αναφορά στις καταγγελίες για χρήση πλαστικών σφαιρών από την αστυνομία στο πρόσωπο των διαδηλωτών, είναι επίσης ζωγραφισμένα σχεδόν παντού, όπως και τα ονόματα των διαδηλωτών που έχασαν τη ζωή τους. Σε ένα σημείο της πλατείας διαβάζω το όνομα του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Κάπου αλλού ένα σύνθημα γράφει «Donde esta;» (Πού είναι;) ψάχνοντας όσους έχουν πεθάνει και εξαφανιστεί σε μια χώρα όπου το βάρος της βίας μοιάζει ασήκωτο.

Μέσα «Ορνιθες», έξω δακρυγόνα-1

H αποδοχή της διαφορετικότητας είναι μία από τις διεκδικήσεις των Χιλιανών. NATALIA ESPINA

Λίγη ώρα αργότερα από τη σκηνή του θεάτρου Teatro Municipal de las Condes η Στεφανία Γουλιώτη ακούγεται να λέει: «Πού είναι τα πουλιά; Πού είναι οι συμμαθητές μου;», αντλώντας από τον λόγο του Αριστοφάνη και τραβώντας παράλληλες γραμμές με τα βασανιστικά ερωτήματα που έχουν γεμίσει τους τοίχους του Σαντιάγο. Οι αριστοφανικές «Ορνιθες» του Νίκου Καραθάνου, μια παραγωγή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, πήραν πρόσκληση και συμμετείχαν στο φεστιβάλ παραστατικών τεχνών «Santiago a Μil» παρουσιάζοντας τη Νεφελοκοκκυγία στο κοινό της Χιλής. Η ανάγνωση του Νίκου Καραθάνου στο αριστοφανικό έργο άγγιξε αρκετές φορές τις πολιτικά ευαίσθητες χορδές του κοινού, αποφεύγοντας όμως τους εύκολους λαϊκισμούς. Ειδικά οι φράσεις «απόψε ο νόμος ξαναγράφεται» και «τώρα το νόμο τον φτιάχνω εγώ», που επαναλαμβάνονταν τονισμένες σε ελληνικά και ισπανικά, απέσπασαν δυνατό χειροκρότημα ενόψει του δημοψηφίσματος για την αναθεώρηση του χιλιανικού συντάγματος.

Οπως και στην Αμερική, έτσι και στη Χιλή λέξεις και φράσεις που γεννήθηκαν πριν από πολλούς αιώνες και πέρασαν μέσα από σύγχρονα φίλτρα βρήκαν τον δρόμο τους στους ανθρώπους του σήμερα. Πριν από δύο χρόνια στη Νέα Υόρκη είδαμε το κοινό να στέκεται στο τείχος των πουλιών με αφορμή τα αμερικανικά τείχη στα σύνορα με το Μεξικό, ενώ στο φεστιβάλ του Σαντιάγο η ουτοπία της νέας πόλης ακούμπησε πάνω στην ανάγκη των μεταρρυθμίσεων και της κοινωνικής ειρήνης. Στο τέλος βέβαια (του έργου), όλοι πρέπει να συμβιβαστούν με μια νέα πραγματικότητα, ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. «Το πνεύμα του Αριστοφάνη χωράει τόσο πολλά πράγματα», μας είπε ο κ. Καραθάνος την επόμενη μέρα.

Οπως και το 2018, έτσι και τώρα η παράσταση ταξίδεψε με ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα στις αποσκευές της, τη «Νεφελοκοκκυγία», που διοργανώθηκε στην υποβαθμισμένη γειτονιά Μακούλ. Στο φεστιβάλ προβλήθηκε και η ταινία του Μπάμπη Μακρίδη «Ορνιθες ή Πώς να γίνεις πουλί», που ακροβατεί ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και στη μυθοπλασία. Ο κόσμος που δημιουργήθηκε γύρω από την παράσταση των «Ορνίθων» είναι μια πρακτική που ακολουθεί η Στέγη από το 2011, εξοπλίζοντας τις παραγωγές με εφόδια εξωστρέφειας.

Στην ανταπόκρισή μας πριν από δύο χρόνια γράφαμε ότι το στοίχημα για την παράσταση από το φτερούγισμά της στη Νέα Υόρκη θα ήταν οι νέες συνεργασίες. Ο Νίκος Καραθάνος απέδειξε ότι οι «Ορνιθες» μπορούν να πετάξουν και να φτάσουν πολύ μακριά.

«Είναι μια λαϊκή παράσταση που απευθύνεται στους ανθρώπους»

Στο εμπορικό κέντρο που βρίσκεται στη βάση του γυάλινου πύργου Sky Costanera τίποτα δεν θυμίζει μια κοινωνία σε αναβρασμό. Ενας τεχνητός καταρράκτης ξεκινάει από την οροφή και καταλήγει σε ένα όμορφο καφέ, που σερβίρει brunts και ελαφρύ φαγητό. Τα καταστήματα των μεγάλων διεθνών brands είναι γεμάτα, σε ένα από τα λίγα σημεία μέσα στην πόλη όπου οι κοινωνικές τάξεις του Σαντιάγο ανακατεύονται όσο διαρκεί μια βόλτα για ψώνια. Το συγκεκριμένο εμπορικό κέντρο είναι το μόνο προσβάσιμο με το μετρό.

Μέσα «Ορνιθες», έξω δακρυγόνα-2

Ο Νίκος Καραθάνος σε σκηνή της ταινίας «Ορνιθες ή Πώς να γίνεις πουλί».  

Ωστόσο, η κοινωνική αναταραχή έχει επηρεάσει την πρωτεύουσα σε πολλά επίπεδα. Ο τουρισμός έχει μειωθεί, η αξία του πέσο έχει υποχωρήσει, οι υποδομές της πόλης έχουν υποστεί μεγάλες καταστροφές. Την ίδια ώρα, όμως, γίνονται ζυμώσεις και δημόσιες συζητήσεις για μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στο σύνταγμα της χώρας. Ορισμένοι ερμηνεύουν τις διαδηλώσεις ως ένα τέχνασμα αποσταθεροποίησης της ευρύτερης περιοχής, ενώ άλλοι μιλούν για την αφύπνιση της Χιλής. To βράδυ πάντως την κυκλοφορία στους σκοτεινούς δρόμους του κέντρου τη ρυθμίζουν πολίτες – τροχονόμοι, Χιλιανοί που φορούν κίτρινα φωσφορούχα γιλέκα και πληρώνονται από τους διερχόμενους οδηγούς.

Σε όλη τη χώρα ακυρώθηκαν πολλές εκδηλώσεις και το «Santiago a Mil» προβληματίστηκε για τη φετινή διοργάνωση. Η διευθύντρια Κάρμεν Ρομέρο, με καταγωγή από τους αυτόχθονες Μαπούτσε, μας λέει ότι αποφάσισαν να αφαιρέσουν τη λέξη «φεστιβάλ» από τη διοργάνωση και να ακυρώσουν τις μουσικές και γιορτινές εκδηλώσεις. «Κάνουμε το “Santiago a Mil” για να συμμετέχουμε στον διάλογο, στη συζήτηση. Στη Χιλή το θέατρο ήταν πάντα ένα σημείο συνάντησης, έτσι ήταν και στη δικτατορία και έτσι είναι και σήμερα. Μπορεί να σταματούσαμε τα πάντα, αλλά όχι το θέατρο», μας λέει.

To «Santiago a Mil» ιδρύθηκε το 1994 ως ένα καλοκαιρινό φεστιβάλ που θα γιόρταζε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και θα εμφυσούσε μια νέα πνοή στις παραστατικές τέχνες της Χιλής. Από τη σκηνή του έχουν περάσει η Πίνα Μπάους, η Αριάν Μνούσκιν, ο Ρόμπερτ Γουίλσον, ο Γιαν Φαμπρ, ο Ρομέο Καστελούτσι, ο Ιβο βαν Χόβε κ.ά.

Η πρόταση

Μέσα «Ορνιθες», έξω δακρυγόνα-3

Σε έναν κλειστό σταθμό του μετρό, δίπλα στην πλατεία όπου ξεκινούν οι πορείες, έχει στηθεί ένα αυτοσχέδιο μνημείο για τους νεκρούς διαδηλωτές. 

Οταν έφτασε στην κ. Ρομέρο η πρόταση για τους «Ορνιθες» από την Κάτια Αρφαρά, πριν από περίπου τρία χρόνια, τίποτα δεν προμήνυε τη σημερινή πολιτική κατάσταση στη χώρα. «Ηταν μια καλλιτεχνική απόφαση να φέρουμε την παράσταση, γιατί ο Αριστοφάνης δεν είναι πολύ γνωστός στη Χιλή και συμπτωματικά το έργο συνδέθηκε με τον διάλογο της κοινωνίας», σημείωσε.

Το ταξίδι των «Ορνίθων» στη Χιλή φιλοδοξεί να ανοίξει και μια ευρύτερη συζήτηση για το ελληνικό θέατρο, όπως μας είπε ο Νίκος Καραθάνος μετά την παράσταση. «Στην Ελλάδα δεν γινόταν ποτέ καμία συζήτηση για την τέχνη, υπήρχε μόνο το μ’ αρέσει, δεν μ’ αρέσει», τόνισε, για να συμπληρώσει μετά η Μάρθα Φριντζήλα ότι στη χώρα μας «οι δημιουργοί απευθύνονται στο ίδιο το θέατρο, ενώ οι “Ορνιθες” είναι μια λαϊκή παράσταση που απευθύνεται στους ανθρώπους». «Ετσι ευνουχίζουμε και άλλα πράγματα για να τα κάνουμε μη λαϊκά. Ακόμη και το πιο περίεργο μπορεί να είναι απόλυτα λαϊκό και να λέει κάτι στον κόσμο», πρόσθεσε ο σκηνοθέτης.

Μια ελληνική παράσταση στη Χιλή έχει επίδραση στην Ελλάδα; «Ναι, γιατί πήγαμε κάποιοι άνθρωποι στη Νέα Υόρκη, ήρθαν κάποιοι άλλοι στη Χιλή, είναι μεγάλη χαρά που καταφέρνω να φέρνω έστω και έναν παραπάνω. Ο καθένας έχει τον κήπο του και επηρεάζει τους ανθρώπους του. Ολο αυτό έχει κάποιον αντίκτυπο».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή