Ομολογώ ότι δεν είχα διανοηθεί πως ο μπακλαβάς, το υπέροχο τουρκικής καταγωγής γλύκισμα, πολύ οικείο έδεσμα στην εγχώρια διατροφική μας παράδοση, θα τροφοδοτούσε την ιδέα μιας σύγχρονης θεατρικότητας και θα αποτελούσε ένα τόσο πρωτότυπο δραματουργικό εύρημα για τη δημιουργία μιας ευφυούς, δυναμικής, ευφάνταστης, πλήρους θεατρικής ουσίας και νοήματος παράστασης.
Ο Ανέστης Αζάς, σε συνεργασία με τον Γεράσιμο Μπέκα και τον Μιχάλη Πητίδη, συνέθεσε ένα δραματουργικό σύμπαν αφιερωμένο στη γενιά των «μιλένιαλ» (millennials, 1981-2000), αυτήν που χαρακτηρίζεται από την ιδιαίτερη εξοικείωση και αυξημένη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, των κινητών συσκευών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Επεξεργάζεται σκηνικά τα μείζονα θέματα που αφορούν τη γενιά που σπουδάζει στο εξωτερικό αλλά επιστρέφει στην πατρίδα, απολαμβάνοντας παράλληλα όλα τα προνόμια του οικουμενικού πολιτισμού.
Από την εισαγωγή της παράστασης, ο σκηνοθέτης συστήνει τους ηθοποιούς της περφόρμανς του στο κοινό και παρουσιάζει τα συστατικά του μεικτού θεάματος, του είδους του «ψευδοντοκιμαντέρ», του συγκροτημένου από τα δραματικά περιστατικά, τις κινηματογραφημένες φωτογραφίες, από το μουσικό και ηχητικό υλικό ενός πολυτροπικού θεάματος και συνομιλεί χωρίς σκηνικές κοινοτοπίες και πολυφορεμένα ευρήματα με όλους τους κώδικες του θεάτρου-ντοκουμέντου. Αποκαλύπτει επίσης στο κοινό ότι πήρε είκοσι συνεντεύξεις από ζευγάρια για να επικεντρωθεί στο milieu των πρωταγωνιστών.
Η «Δημοκρατία του Μπακλαβά» αντλεί την έμπνευσή της από την ιταλική ταινία «Rose Island» όπου ένα χίπικο ζευγάρι επιχειρεί να ιδρύσει το δικό του ανεξάρτητο κράτος. Στη σκηνογραφημένη από την Ελένη Στρούλια ως παραμυθική αφήγηση του «Μπακλαβά», η Σοφία και ο Φατίχ επιστρέφουν από το Λονδίνο στην Ελλάδα, εγκαθίστανται στο Μεσολόγγι, φέρνουν στον κόσμο ένα αγόρι, που το ονειρεύονται άφυλο, άθρησκο και πολύγλωσσο, το ονομάζουν «Μεζέ», ένα όνομα, ό,τι πρέπει για να υποστεί τη ρατσιστική συμπεριφορά στο ελληνικό σχολείο.
Σταδιακά ξετυλίγεται ο μίτος του σύγχρονου παραμυθιού και όπως κάθε παραμύθι που σέβεται τον εαυτό του, οργανώνεται στο δίπολο: καλό-κακό, σωστό-λάθος, όμορφο-άσχημο. Το ενωτικό σύμβολο του «Μπακλαβά» συνδέει όλα τα μείζονα θεματικά υλικά με άξονα τις θρησκοληπτικές, ομοφοβικές, εθνικιστικές, ξενοφοβικές και σεξιστικές καρικατούρες των ανθρώπων συνδυαστικά με την υστερική συμπεριφορά των παρουσιαστών τηλεοπτικών εκπομπών.
Η Σοφία και ο Φατίχ ως άλλοι «ελεύθεροι πολιορκημένοι», δημιουργούν το δικό τους ψηφιακό μικροέθνος, αναζητούν το δικό τους Μεσολόγγι, συνειδητοποιούν ότι δεν τους χωράει η ίδια τους η χώρα, αισθάνονται την κενότητα τού να ανήκεις παντού και να μην ανήκεις πουθενά, είναι μετέωροι. Στο σύγχρονο Μεσολόγγι δεν τους επιτίθεται η Τουρκία αλλά η ίδια η Ελλάδα. Ο θεατής έχει την αίσθηση ότι παντού λανθάνει ένας υπόγειος ρατσισμός. Ακόμα και τους Τούρκους τους βλέπουμε στα κόμικς ως «μαύρους» ενώ τον Αθανάσιο Διάκο ως «λευκό».
Η Σοφία και ο Φατίχ εγκαθίστανται στο Μεσολόγγι και ως άλλοι «ελεύθεροι πολιορκημένοι» συνειδητοποιούν ότι δεν τους χωράει ο τόπος.
Ο Τζεμ Γιίτ Ουζούμογλου, η Κατερίνα Μαυρογεώργη, ο Γιώργος Κατσής και ο Γκάρι Σάλομον είναι οι τέσσερις περφόρμερ – «ερευνητές» που κινούνται με άνεση κι ευελιξία στη διαφορετικότητα των ρόλων τους, σε ρυθμούς μιας κινηματογραφικής γραφής που θυμίζει τις ταινίες του Ζακ Ντεμί.
Και οι τέσσερις ηθοποιοί του θεατρικού συνόλου δημιουργούν μία σωματική φρενίτιδα, μία τρομερή έκσταση με το οξύ τους παίξιμο και τη βλεμματική επαφή τους με το κοινό, συνθέτουν ισοδύναμα σύνολα υποκριτικής δυναμικής, τα οποία εξισορροπούνται αμοιβαία σε ένα ιδιαίτερα καινοτόμο σκηνικό αποτέλεσμα. Στοιχεία μιούζικαλ, σε μουσική Παναγιώτη Μανουηλίδη και χορογραφίες της Ζωής Χατζηαντωνίου, ενισχύουν την κινηματογραφική γραφή με φόντο την ετοιμασία του μπακλαβά στη χώρα της ουτοπίας. Δύο δυναμικές σκηνές ευφρόσυνης θεατρικότητας, η σκηνή με το τίναγμα της αλευρόσκονης και η σκηνή του βομβαρδισμού της πολιτείας του Μπακλαβά, εντάσσουν τον Ανέστη Αζά στην πρωτοπορία των Ευρωπαίων σκηνοθετών. Σημείωση: εντυπωσιακό ότι δεν έφτασε ούτε ίχνος από αλεύρι στην πρώτη σειρά της πλατείας.
Ο θεατής διεισδύει στον χώρο των ηθοποιών, συγκινείται στο τέλος της παράστασης με τη μουσική του τραγουδιού «Take My Breath Away» και αναρωτιέται πώς σε λιγότερο από δύο ώρες, η παράσταση χώρεσε όλο το σκηνικό μιας ιδανικής δημοκρατίας, την άνοδο και την πτώση της. Ιδιαίτερα συγκινητικό το φινάλε με το γράμμα του Μεζέ προς τους αγαπημένους του γονείς: η παλαιά γενιά των γονέων αποφάσισε να χωρίσει το ερωτευμένο ζευγάρι μέσω της ταφής του σε διαφορετικούς τόπους στην Ελλάδα και στην Τουρκία.
Η αλευρόσκονη ως άλλη νεραϊδόσκονη στη «Χώρα του Ποτέ» δεν έφτασε στις θέσεις των θεατών της φανταστικής πολιτείας του Μπακλαβά. Κάλυψε όμως ως σύννεφο τα όνειρα και τη μαγεία αυτού του αθώου έρωτα της Ελληνίδας Σοφίας και του Τούρκου Φετίχ. Γενναιόδωρο και λυτρωτικό το λογοπαίγνιο ως σύνθημα της παράστασης: Μπακλαβάς – back-love… Επιστροφή στην αγάπη!
* Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας και Δραματολογίας ΑΠΘ. Διδάσκει Ιστορία Θεάτρου και Κινηματογράφου στο Τμήμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του ΕΑΠ.