O εκσυγχρονισμός της τραγωδίας

O εκσυγχρονισμός της τραγωδίας

Τους «Πέρσες» του Αισχύλου ανέβασε ο Δημήτρης Καραντζάς στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και στην Ελευσίνα

4' 10" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Αισχύλος ο σύγχρονός µας» θα μπορούσε να είναι ο τίτλος της παράστασης των «Περσών» που σκηνοθέτησε ο Δημήτρης Καραντζάς και ανέβηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και στο Ανοιχτό Θέατρο του Παλαιού Ελαιουργείου της Ελευσίνας.

Η συντριβή των χιλίων καραβιών του Ξέρξη από τα τριακόσια καράβια των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.) ενέπνευσε τον Αισχύλο να συνθέσει την πρώτη αρχαία τραγωδία (472 π.Χ.) όπου το ιστορικό γεγονός της ήττας των Περσών τροφοδοτεί το θεατρικό βίωμα. Υβρις- Ατις-Νέμεσις είναι το τρίπτυχο που ορίζει και στους «Πέρσες», το πεδίο αναφοράς της δραματικής φόρμας, τον καμβά μιας εξιστόρησης της ζωής «σπουδαίων» προσώπων που ζουν για να βιώσουν τη θεία δίκη, την τιμωρία της αλαζονείας τους, την απώλεια της δύναμης, του πλούτου και της δόξας τους.

Ο Δημήτρης Καραντζάς, σε συνεργασία με την Γκέλυ Καλαμπάκα, επιλέγει τη μέθοδο της «διασκευής», όντας συνεπής στην πρόθεση να αναδείξει με απλότητα την ουσία ενός σύγχρονου πολιτικού και κοινωνικού προβληματισμού. Μέσα από την οπτική του ολέθρου που φέρνει ο πόλεμος, διερευνά την αλαζονεία της εξουσίας που ασκείται στην κοινωνία και τα όρια της ατομικής αντίδρασης απέναντι στην κατάχρηση αυτής της εξουσίας. Διερευνά επίσης τη διαχείριση της ήττας από την πλευρά των Περσών, τονίζοντας τα στοιχεία της αξιοπρεπούς στάσης τους σε αυτήν την οριακή στιγμή της ολοκληρωτικής καταστροφής τους. Αξιοποίησε την ποιοτική γλωσσικά και εύστοχη εκφραστικά μετάφραση του Παναγιώτη Μουλλά, μέσω της οποίας ανέδειξε και την πρόθεση του εκσυγχρονισμού της αισχύλειας τραγωδίας. Χωρίς αυτήν την εξαιρετική μετάφραση δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί η σκηνοθετική στόχευση, όπως ορίζεται από τους αισθητικούς άξονες του ρεύματος του μοντερνισμού. Το αφαιρετικά γυμνό, σχεδόν σεληνιακό σκηνικό τοπίο, ένα υπερυψωμένο πατάρι με μια σχισμή, της Κλειούς Μπομπότη, οι σύγχρονες ενδυμασίες της Ιωάννας Τσάμη, η επιμελημένη διδασκαλία της κίνησης από τον Τάσο Καραχάλιο, η ηλεκτρονική, με στοιχεία ψυχεδέλειας, μουσική του Γιώργου Πούλιου αναδεικνύουν την ουσία της τραγωδίας μέσα από την ουσία ενός ερευνητικού σκηνικού εγχειρήματος.

Τα νέα της συντριβής του περσικού στόλου στη Σαλαμίνα διαδίδονται από τα ραδιόφωνα, οι ειδήσεις της φρίκης ακούγονται με παράσιτα και ο αντίλαλός τους μεταδίδεται σε όλη την Ασία. Η Αλεξία Καλτσίκη, η Θεοδώρα Τζήμου, ο Αινείας Τσαμάτης, ο Γιάννης Κλίνης δίνουν πνοή στον τραγικό χορό, που δεν αποτελείται μόνον από Πέρσες αλλά και από Περσίδες, ενώ ορισμένα χορικά έχουν αφαιρεθεί κι έχουν αντικατασταθεί από ποιητικές συνθέσεις σύγχρονων δημιουργών. Σημαντική παρατήρηση: Σε πολλά σημεία της παράστασης, ο συγχρονισμός των φωνών του χορού χρειαζόταν περισσότερες πρόβες και η αδυναμία αυτή ήταν αισθητή στους θεατές. Ο βασικός κορμός του χορού συμπληρώνεται από σαράντα πολίτες που συμμετέχουν ως εθελοντές και αποτελούν ένα πλήθος που αναζητά την κάθαρση. Αλλωστε, από τη «δολερή παγίδα του θεού» κανένας θνητός δεν μπορεί να ξεφύγει, όπως ορίζει η νομοτελειακή λογική των αρχαίων τραγωδιών. Ο Χρήστος Λούλης ως Αγγελιαφόρος υπογράμμισε αποτελεσματικά στην εκφώνηση του κειμένου τα απανωτά δεινά των Περσών.

Η Ρένη Πιττακή προσφέρει μια ιδιαίτερη, γεμάτη αποχρώσεις ερμηνεία της Ατοσσας, της ευγενικής και ευαίσθητης μητέρας του Ξέρξη.

Η Ρένη Πιττακή επέστρεψε στη σκηνή της Επιδαύρου ύστερα από 20 χρόνια (το 2002 ερμήνευσε την Αντιγόνη στον «Οιδίποδα επι Κολονώ») για να μας προσφέρει μια ιδιαίτερη, γεμάτη αποχρώσεις, ερμηνεία της Ατοσσας, της ευγενικής και ευαίσθητης μητέρας του Ξέρξη, της αφοσιωμένης συζύγου του Δαρείου, της δυναμικής βασίλισσας των Περσών. Στέκεται αγέρωχη με το μοντέρνο κοστούμι της, το ίδιο σε όλη τη διάρκεια της παράστασης, αφηγείται το όνειρο-οιωνό, αποτυπώνει την οδυνηρή συντριβή της βασίλισσας που θέλει να διασώσει το γόητρο της δυναστείας. Η ερμηνεία της Πιττακή είναι το σαφές πλεονέκτημα της παράστασης του Καραντζά, καθώς λειτουργεί διαρθρωτικά ανάμεσα στον τραγικό πυρήνα του έργου και στον υφολογικό εκμοντερνισμό του. Χωρίς αυτήν την ερμηνεία, η σκηνική σύνθεση θα ήταν αποσπασματική και αναιμική στο σύνολό της, θα έμενε μετέωρη, γιατί θα έλειπε το ερμηνευτικό κέντρο βάρους της ισορροπίας λόγου-σώματος-φωνής.

Βασικά συστατικά της διασκευής: έντονος ρεαλισμός, απογύμνωση από τον φόρτο της τραγωδίας, ενδιαφέρουσα σκηνογραφική πρόταση ενός χώρου που επιτρέπει στους ηθοποιούς να έρχονται από μακριά, ή να στήνονται σε πλάνα στο βάθος της σκηνής. Η στιγμή της εμφάνισης του Γιώργου Γάλλου στον ρόλο του νεκρού Δαρείου και ο σκηνικός διάλογος των δύο συζύγων, που διαλέγονται για την τύχη του βασιλείου αλλά συνομιλούν και ως κοινοί θνητοί γονείς που αγωνιούν για το μέλλον του παιδιού τους, είναι από τις πιο δυνατές θεατρικές σκηνές της παράστασης. Ο Μιχάλης Οικονόμου έβαλε τη δική του σφραγίδα στην ερμηνεία του Ξέρξη, του απομυθοποιημένου στρατηλάτη που επιστρέφει με μπλε κοστούμι και γραβάτα στα Σούσα, κατεβαίνει από τις κερκίδες του αρχαίου θεάτρου και σαν «βρεγμένη γάτα» μπλέκεται στον χορό. Ολοι τον κατηγορούν γιατί τα «θαλάσσωσε» με την παράτολμη και χωρίς περίσκεψη εκστρατεία που πραγματοποίησε. Γήινος και ανθρώπινος ήρωας, τραγικός επί της ουσίας, αλλά και ελαφρά κωμικός στην προσπάθεια να διαχειριστεί την ήττα, να αναλάβει την ευθύνη της «μαύρης συμφοράς» που προκάλεσε στον λαό του λόγω της υπερεκτίμησης των δυνάμεών του. Αλλωστε, για τους αρχαίους, κάθε υπέρβαση των ορίων του ανθρώπου συνιστούσε αυτόματα και την παραβίαση των ορίων του μέτρου, και το τίμημα αυτής της υπέρβασης ήταν πολύ ακριβό.

* Η κ. Ρέα Γρηγορίου είναι διδάκτωρ Ιστορίας – Δραματολογίας στο ΑΠΘ και καθηγήτρια στο Τμήμα «Ελληνικός Πολιτισμός» του ΕΑΠ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή