Γιον Φοσσε
Παραλλαγές θανάτου
σκηνοθ.: Γιάννης Χουβαρδάς
θέατρο: Πορεία
Τι κάνει ένας κριτικός όταν σύσσωμος σχεδόν ο Τύπος εκθειάζει συγγραφέα, έργο και παράσταση, ενώ αυτός ένιωσε το πολύ μια παγωμένη πλήξη σαν θάνατο στο χιόνι ανάμεσα σε μάλλον παγωμένους θεατές; Παραιτείται από κριτικός; Μήπως, υποτελώς ψευδόμενος, ευθυγραμμίζεται με το εκθειαστικό ρεύμα; Ή μήπως πάει στη θάλασσα και φουντάρει μαζί με τη νεαρή αυτόχειρα του έργου στα παγωμένα νερά κάποιου νορβηγικού φιορδ;
Εκανα αυτές τις σκέψεις ενώ παρακολουθούσα τις «Παραλλαγές θανάτου» του Γιον Φόσσε. Εκλεκτού του –βραβευμένου σκηνοθέτη, δημιουργού του θεάτρου Αμόρε, επιτυχημένου πρώην διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου– Γιάννη Χουβαρδά, που τον εισήγαγε στη θερμή μας χώρα. Φυσικό ήταν να ξαναπιάσει το νήμα του ανεξάρτητου σκηνοθέτη από κάτι πολύ δικό του.
Πριν αρχίσει η παράσταση, γνωρίζοντας το «Φοσσικό» κλίμα και τον σίγουρο αναδιπλασιασμό του από τον σκηνοθέτη, βρήκα το σκηνικό στην ανοιχτή σκηνή (Μάρω Μιχαλακάκου) ιδανικό: Μια τετράγωνη, λευκή επιφάνεια στο δάπεδο με μαύρο διάδρομο γύρω της. Αριστερά, μισόκλειστη, μαύρη, στριφτή σκάλα και δεξιά κάθετα πιασίματα οδηγούν σε μια φωτισμένη γέφυρα πάνω από τη σκηνή. Στο βάθος, κάτι σαν πιάνο προαναγγέλλει ζωντανή μουσική. Ματαίως τελικά.
Η αυτοκτονία νεαρής, μοναχικής μοναχοκόρης τυραννάει τους από χρόνια χωρισμένους γονείς της με ερωτήματα επαναλαμβανόμενα, αρθρωμένα και όχι: Γιατί το έκανε, πού είναι τώρα, τι είναι θάνατος, τι έφταιξε; Τους βλέπουμε ασπρομάλληδες (Νίκος Καραθάνος και Λυδία Φωτοπούλου) και μεταξύ τους αποξενωμένους. Τους βλέπουμε και νέους, απένταρους, ανασφαλείς, εκείνη σε προχωρημένη εγκυμοσύνη απροσεξίας, εκείνον σε όρκους παντοτινής αγάπης (Γιάννος Περλέγκας, Μαρία Πρωτόπαππα). Γνωρίζουμε και την κόρη (Αλκηστις Πουλοπούλου), ασχημόπαπο, κοινωνικά απομονωμένο, με μαύρη περούκα, γυαλιά μυωπίας (κάτι σαν τη «Μαρία την άσχημη») χαχόλικο ανδρικό πουλόβερ, ελαφρώς διαταραγμένος λόγος. Ο πατέρας γρήγορα αφήνει γυναίκα και κόρη σε κρίσιμη ηλικία για να συζήσει με άλλη γυναίκα, και μετά με άλλη.
Η κόρη πληγώνεται, η μητέρα, ακριβώς δεν ξέρουμε. Πάνω στη γέφυρα, κάποιος σαν θάνατος ή σαν παραλλαγή του (Χρήστος Λούλης) παρακολουθεί και απαντά στις πένθιμες ερωτήσεις των ασπρομάλληδων γονιών. Αργότερα, κατεβαίνει και αλώνει με τα παγοπέδιλά του τη λευκή επιφάνεια. Συναντά την κόρη, την αναστατώνει, της χαρίζει ένα ζευγάρι παγοπέδιλα, μπαίνει κι εκείνη στη λευκή επιφάνεια, γλιστράει ζηλευτά πάνω της, φεύγει από το σπίτι, απομακρύνεται από τους γονείς.
Το ασχημόπαπο μεταμορφώνεται σε κύκνο ή άγγελο (κυριολεκτικά), με μικρά φτερά στο κομψό, λευκό, αποκαλυπτικό ρουχαλάκι παγοδρόμου αφού πετάξει περούκα, πουλόβερ και γυαλιά. Με τις μικρές, ασθματικές της φράσεις εκδηλώνει τον έρωτά της για το παλικάρι – θάνατο με το γούνινο, σχεδόν αστείο καπέλο και το γυμνασμένο κορμί. Μετά, πέφτει (μας λέει η ίδια) στην ταραγμένη θάλασσα, χάνεται σε σκοτεινά, ποιητικά νερά, αλλά στο τέλος μετανιώνει δίχως να μπορεί πια να επιστρέψει.
Αυτή την υπόθεση πληροφορούμαστε από κοφτές, επαναλαμβανόμενες, συχνά ψιθυριστές φράσεις και μετέωρους διαλόγους στη μετάφραση της Ερις Κύργια, που σίγουρα δεν μετέφερε μόνο λέξεις αλλά και όση ποίηση μπορούσε να αντληθεί από τα μεταξύ τους ανείπωτα διαστήματα.
Δεν έχω δυσκολία να διακρίνω τις προθέσεις του Φόσσε (ελάχιστα δραματουργικά στοιχεία, πρωταρχικά, σχεδόν απλοϊκά πρόσωπα παραμυθιού, απλές, σκληρές, αναπόδραστες καταστάσεις για ένα θέατρο, που δεν θέλει να είναι). Και οι σκηνοθετικές προθέσεις διακριτές, στη λειτουργία λόγου, ήχων, σιωπών, στη σημειολογία κινήσεων, διαχωρισμένων πεδίων, ψυχρής ατμόσφαιρας, κρυφής έντασης, ιδιότυπης ποίησης.
Η δυσκολία ήταν να νιώσω. Να με πάρει κάτι μαζί του, έστω και στιγμιαία. Η δυσκολία ήταν να βρω δραματουργική ψυχή σε μια τόσο παλιά υπόθεση όπως το πένθος, η απώλεια, ο θάνατος, ο έρωτας και πάλι ο θάνατος. Η δυσκολία ήταν να παλέψω με την πλήξη, να αποψύξω τους επαγγελματικούς μου μηχανισμούς τεχνητού ενδιαφέροντος και να διακρίνω με παγωμένα βλέφαρα το ηρωικό έργο των τεσσάρων ηθοποιών – γονιών και το πιο αβανταδόρικο του γόη – θανάτου και της ωραίας κόρης. Η δυσκολία ήταν να είσαι κριτικός.