Από την εποχή που ο Βρετανός κριτικός Κένεθ Τάιναν περιέγραφε τον Πίτερ Μπρουκ ως τον σκηνοθέτη που «μαγειρεύει με κρέμα, αίμα και μπαχαρικά», υπογραμμίζοντας με ειρωνεία ότι «κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για απλότητα», έχουν περάσει 61 χρόνια, ο Μπρουκ είναι 89 ετών, ζει στο Παρίσι, και έχει ανακηρυχθεί παγκοσμίως «αρχιερέας της απλότητας», με την πιο πλούσια και πυκνή έννοια της λέξης.
Ενας από τους σημαντικότερους θεατράνθρωπους με μοναδική διαδρομή ζωής και καριέρας, άφησε πίσω του τις σαιξπηρικές υπερπαραγωγές στο Στράτφορντ και τη Βρετανία, για να αφοσιωθεί στην εξερεύνηση του σχεδόν άδειου σκηνικού χώρου, στον μινιμαλισμό, σε απόλυτο μέγεθος, κατοικώντας εδώ και δεκαετίες στο Παρίσι. Πρωτοήρθε στην Ελλάδα, στην Αθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα (1985), με την περιώνυμη πλέον «Μαχαμπχαράτα». Εκτοτε επισκέφθηκε αρκετές φορές τη χώρα μας με παραστάσεις του, προσκεκλημένος της Αττικής Πολιτιστικής Εταιρείας. Σε μια από αυτές τις επισκέψεις (το 2005) τον συναντήσαμε για μια πολύωρη συνέντευξη. Τον είχαμε ρωτήσει αν πιστεύει ότι έχει δημιουργήσει μια θεατρική μέθοδο. Η απάντησή του: «Για μένα μέθοδος είναι η ζωή, που δεν έχει φόρμα αλλά κινείται διαρκώς (…). Για μένα το θέατρο είναι μια συμπυκνωμένη φόρμα ζωής». Κάπως έτσι πορεύεται ο μεγάλος αυτός δημιουργός εξακολουθώντας πάντα να υποστηρίζει ότι όταν ένας άνθρωπος διασχίζει ένα χώρο, ενώ ένας άλλος τον κοιτάζει, «αυτό είναι το μόνο που χρειάζεται το θέατρο για να ξεκινήσει».
Από την ερχόμενη Τρίτη και έως τις 6 Δεκεμβρίου θα παρουσιάσει στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά την «Κοιλάδα των εκπλήξεων», συνυπογράφοντας το κείμενο και τη σκηνοθεσία με την Μαρί Ελέν Εστιέν και με πρωταγωνίστρια την ελληνικής καταγωγής ηθοποιό Κάθριν Χάντερ. Η παράσταση, συμπαραγωγή της Αττικής Πολιτιστικής Εταιρείας, έχει περιοδεύει σε όλον τον κόσμο (Αμερική, Ιαπωνία, Ευρώπη), αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές· περιγράφεται ως «ένα καλειδοσκοπικό ταξίδι στον θαυμαστό κόσμο του ανθρώπινου εγκεφάλου», μια περιδιάβαση στον ανθρώπινο νου, χρησιμοποιώντας ως όχημα τη «συναισθησία», ένα νευρολογικό φαινόμενο, κατά το οποίο «το ερέθισμα μιας αίσθησης, όπως η όραση ή η ακοή, γεννά αυτόματα και ακούσια αντιληπτικές εμπειρίες σε κάποια άλλη αισθητήρια λειτουργία, εξαιτίας της αυξημένης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα αισθητηριακά κέντρα του εγκεφάλου». Ο Richard Feynman, τιμημένος με το Βραβείο Νομπέλ Φυσικής (1965), είπε κάποτε ότι έβλεπε τις εξισώσεις με τη μορφή χρωμάτων. Σε κάθε έναν από τους πίνακές του, ο Καντίνσκι προσπαθούσε να αναπαραστήσει το οπτικό ισοδύναμο μιας μουσικής συμφωνίας, ενώ ο Ναμπόκοφ έγραφε ότι «ακούς έναν ήχο, μα σου φέρνει στον νου μια απόχρωση».
Η ηρωίδα του έργου του Π. Μπρουκ ονομάζεται Σάμι Κόστας και είναι «φαινόμενο». Η μνήμη της γίνεται αντικείμενο επιστημονικής μελέτης, η ίδια απολύεται από τη δουλειά της ως «υπερβολικά καλή» (είναι δημοσιογράφος) και προσλαμβάνεται σ’ ένα σόου ως «γυναίκα-θαύμα». Η μνήμη της προκαλεί στους άλλους θαυμασμό και στην ίδια τυραννία. Κάθε λέξη γεννά μια εικόνα, η μία εικόνα καλύπτεται από την άλλη. Χάος. Οι γιατροί για να την ανακουφίσουν της μιλούν για τις «θαυμαστές στρατηγικές του ανθρώπινου μυαλού».
Τέσσερις σκέψεις
Ζητήσαμε από τον Πίτερ Μπρουκ να σχολιάσει τέσσερις φράσεις από το θεατρικό κείμενο της «Κοιλάδας των εκπλήξεων»: Ο τίτλος παραπέμπει στο ποίημα «Το συνέδριο των πουλιών» του Πέρση Φαρίντ Ουντίν Ατάρ.
• «Το πιο αποκαλυπτικό για μένα είναι το λάθος».
Η δουλειά που κάνω σήμερα είναι το αποτέλεσμα όλης της δουλειάς που έχει προηγηθεί, μέσα από πολλές δοκιμασίες και λάθη σε ασταθείς καιρούς. Το θέατρο μοιάζει πολύ με αποστολή στο άγνωστο. Ενα κείμενο μπορεί να χρησιμεύσει σαν χάρτης αλλά δεν ορίζει τον στόχο. Ο σκηνοθέτης πρέπει να αποφασίσει πώς θα χρησιμοποιήσει τον χάρτη και τι δρόμο θα ακολουθήσει. Αλλά ακόμη και τότε μόνο μέσα από δοκιμασίες και λάθη, ανιχνεύοντας τον ένα δρόμο και μετά έναν άλλο, ο προορισμός γίνεται ορατός.
• «Η τέχνη είναι ψέμα και το ψέμα είναι τέχνη. Ο Πικάσο το λέει έξοχα: Αποστολή του καλλιτέχνη είναι να πείσει τον κόσμο για την αλήθεια του ψέματός του».
Η μόνη πραγματική κληρονομιά για έναν καλλιτέχνη είναι η ιδέα ότι κάποτε άφησε ένα βαθύ αποτύπωμα στις μνήμες των ανθρώπων. Εντέλει, αυτό είναι ό,τι περισσότερο μπορεί να ελπίζει ένας καλλιτέχνης. Στο θέατρο η αλήθεια είναι πάντα εν κινήσει, ανοιχτή σε ενδεχόμενη επανεκκίνηση. Στη ζωή αυτό είναι ένας μύθος: δεν μπορούμε να επιστρέψουμε σε κάτι που έχουμε αφήσει. Δεν μπορούμε να κάνουμε μια νέα αρχή, οι δείκτες του ρολογιού δεν γυρίζουν πίσω, δεν μπορούμε να έχουμε μια δεύτερη ευκαιρία. Στο θέατρο όλα μοιάζουν με έναν μαυροπίνακα και μια κιμωλία. Ολα μπορούν να γραφτούν από την αρχή.
• «Πώς μπορώ να λησμονήσω; Πώς μπορεί κάποιος να λησμονήσει; Αυτό είναι το πιο δύσκολο απ’ όλα: πώς να λησμονήσεις».
Για ένα συναισθησιακό είναι ακριβώς έτσι. Η κυρία Κόστας έχει κάτι να πει γι’ αυτό. Στο έργο «Είμαι ένα φαινόμενο» ο Σερεσέφσκι (σ.σ.: συναισθησιακός, δημοσιογράφος, με τεράστια μνήμη, πρόσωπο πάνω στο οποίο ο Μπρουκ στήριξε τη Σάμι Κόστας) γίνεται θύμα της παραδοξότητάς του. Η εξερεύνηση στο έργο μιας πελώριας μνήμης υπαινίσσεται την ανθρώπινη τραγωδία αλλά καθόλου μελοδραματικά και κυρίως χωρίς καμία υπερβολή. Η Σάμι Κόστας είναι διαφορετικός χαρακτήρας από τον Σερεσέφσκι. Στην ιστορία μας βρήκαμε έναν τρόπο ώστε η ηρωίδα να φτάσει σ’ ένα σημείο απελευθέρωσης.
• «Ακόμη κι αν ο κόσμος καταστραφεί ξαφνικά, μην αρνηθείς την ύπαρξη ενός κόκκου άμμου».
Οπως επαναλαμβάνω διαρκώς, πρέπει να απολαμβάνουμε τη ζωή με τον πληρέστερο τρόπο. Κάθε στιγμή της. Το θέατρο είναι συναρπαστικό για μια στιγμή και στη συνέχεια χάνεται χωρίς να αφήσει κανένα ίχνος όπως λέει και ο Πρόσπερος (σ.σ.: αναφορά στην Τρικυμία του Σαίξπηρ).
Μια επιπλέον παράσταση για την «Κοιλάδα των εκπλήξεων» θα πραγματοποιηθείε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου , στις 5.30 μ.μ. , λόγω sold out των πέντε προγραμματισμένων παραστάσεων και αυξημένης ζήτησης εισιτηρίων.
Πληροφορίες:
Ταμείο: τηλ. επικοινωνίας: 2104143310 – 320
ώρες ταμείου: 10.00 π.μ. – 1.00 μ.μ. και 5.00 μ.μ. – 9.00 μ.μ.
Εισιτήρια: 1. στο ταμείο του θεάτρου, 2. Πανεπιστημίου 39 (Στοά Πεσμαζόγλου), 3. online , 4. τηλεφωνική κράτηση: 210 7234567 και 5. στην σελίδα www.dithepi.gr