Δύσκολη και κακή χρονιά. Ολοι το λένε για τη θεατρική περίοδο που τελειώνει, μετά τα ανοιξιάτικα νεανικά φεστιβάλ που ξεχύθηκαν στην Αθήνα αλλά και σε κάποια προάστια. Γεμίσαμε ομάδες, χώρους κατάλληλους και ακατάλληλους, λιτές παραγωγές, μονολόγους, χάπενινγκ, παραστάσεις που η ανάγκη της επιβίωσης τις βαφτίζει θέατρο. Η ανεργία αγγίζει το 90% και όμως οι ηθοποιοί απασχολούνται περισσότερο απ’ ό,τι την περασμένη δεκαετία, με τη διαφορά ότι τώρα δεν αμείβονται. Και όπου τηρούνται τα προσχήματα, έχουν καταργηθεί συμβάσεις, ασφάλιση, τα αυτονόητα…
Η υπερπροσφορά που έφερε μαζί της η κρίση μάς οδήγησε στις 1.300 και πλέον παραγωγές, που όλες απευθύνονται στο αθηναϊκό κοινό, ανεβοκατεβαίνουν με την ίδια ευκολία που στήνονται, σε ένα τοπίο όπου κυριαρχούν τα ποσοστά και η αυτοδιαχείριση, χαμηλές τιμές στα εισιτήρια, πολλοί δωρεάν θεατές, αρκετές παραστάσεις «με ελεύθερη συνεισφορά». Παρ’ όλα αυτά, οι δραματικές σχολές συνεχίζουν χωρίς έλεγχο να διοχετεύουν τη θεατρική αγορά με νέους ηθοποιούς, οι οποίοι εργάζονται το πρωί ως σερβιτόροι για να μπορούν το βράδυ να ’ναι στη σκηνή. Από κοντά και οι παλιοί με τα θέατρα ρεπερτορίου, υπερχρεωμένοι οι περισσότεροι, περιόρισαν τις παραγωγές κι άνοιξαν τις σκηνές σε άλλα σχήματα.
Η «δυσαναλογία»
Πώς αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι του θεάτρου τον πληθωρισμό παραστάσεων; «Θαυμάζω το άδηλο δημιουργικό μιας ράτσας με αντιξοότητα στις συνθήκες σε κάθε επίπεδο», έλεγε αρχές του χρόνου στην «Κ» ο Μιχαήλ Μαρμαρινός. Συγκινητική η επιμονή, αλλά υπάρχει «μια δυσαναλογία δημιουργικής ορμής και μηχανισμών μετατροπής τους σε ωφέλιμο έργο για την κοινωνία τούτη. Στο θέατρο και στην τέχνη γενικότερα υπάρχει μια υπερ-εργατικότητα στην Ελλάδα. Είναι θέμα προς μελέτη: πού οδηγεί όλο αυτό;».
«Το χάος είναι μαγιά»
«Κάνουμε θέατρο με τη ρακοσυλλεκτική», σχολίαζε ο Γιάννης Σκουρλέτης της ομάδας bijoux de kant, ενώ ο Βασίλης Νούλας, όταν ετοίμαζαν το «Μπαγκλαντές» στην πλατεία Κάνιγγος (εναλλακτικός πόλος συσπείρωσης γύρω από την περφόρμανς), με τον Κώστα Κουτσουλέλο και τη Βάσω Καμαράτου, υποστήριζε: «Αυτό το χάος είναι η μαγιά για να γεννηθεί το καινούργιο». Η θέση του Κωνσταντίνου Ασπιώτη, «γίναμε χομπίστες», έγινε μέρος μιας παράστασης: «Δεν ασφαλιζόμαστε, δεν έχουμε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, πρόβες δεν πληρωνόμαστε, δουλεύουμε με ποσοστά αφού βγουν τα έξοδα πρώτα του ηλεκτρολογείου. Γίναμε ημιεπαγγελματίες». «Ο καθένας έβαλε τις οικονομίες του μέχρι 1.000 ευρώ, προσωπική εργασία, βοήθησαν οι γονείς και οι φίλοι», μας έλεγε και ο Παναγιώτης Σούλης, ο οποίος με τον Βασίλη Μπισμπίκη και τη Φαίη Τζήμα ίδρυσαν το CARTEL στον Βοτανικό.
Σε ένα τέτοιο τοπίο, όλα χωρούν. Κλασικά έργα, σύγχρονα, πειραγμένα, ελληνικά με τηλεοπτική δομή, δράσεις… Με λιγότερα χρήματα πια το κοινό, περιόρισε τις παραστάσεις που έβλεπε, ενώ το φοβικό σύνδρομο τον έστρεψε και σε θεάματα νοσταλγίας. Εν τέλει το θέατρο σήμερα μοιάζει «με τις ειδικές αποστολές», όπως περιγράφει ο Γιάννος Περλέγκας;
ΕΣΠΑ ως μάννα εξ ουρανού
Αυτά προβληματίζουν καιρό τώρα τους ηθοποιούς και τα μέλη της Ενωσης μη Κερδοσκοπικών Θιάσων (ΕΜΚΕΘΙ). Χωρίς χορηγίες (εξαιτίας του ανίσχυρου νόμου) αλλά και επιχορηγήσεις (διέκοψαν από το 2011), πολλοί εναποθέτουν τις ελπίδες τους στο ΕΣΠΑ. Το είπαν άλλωστε και στον αν. υπουργό Πολιτισμού Νίκο Ξυδάκη, στη συνάντηση που είχαν και επικεντρώθηκε στη συνεργασία για τη διαμόρφωση και την εξειδίκευση των όρων συμμετοχής στο νέο ΕΣΠΑ. Συζητήθηκαν ακόμη: η ενεργοποίηση του θεσμού των εργατικών εισιτηρίων του υπουργείου Εργασίας, η ενίσχυση του θεατρικού εισιτηρίου, η μείωση του κόστους παραγωγής, ζητήματα της αρμοδιότητας του υπουργείου Οικονομικών (φόρος επιτηδεύματος, φορολογία θεάτρων, κόστος τιμολογίου ΔΕΗ). Το υπουργείο δεν έχει χρήματα, είναι σαφές, τονίζει η Αιμιλία Υψηλάντη, πρόεδρος της ΕΜΚΕΘΙ: «Το θέμα είναι να δώσεις μια ελπίδα, ότι κάτι κινείται», λέει στην «Κ». «Ο υπουργός δήλωσε ότι θα αξιοποιηθούν κενοί χώροι, που θα διατεθούν για παραστάσεις και πρόβες σε θιάσους που δεν έχουν στέγη. Υπάρχουν τρόποι για βοήθεια». Μήπως όμως το ΕΣΠΑ γίνει το καινούργιο σωσίβιο των θεάτρων και η νέα υποχρέωση-παγίδα του υπουργείου Πολιτισμού; «Χρειάζεται ένα σύστημα που θα προφυλάσσει τους παλιούς και θα πριμοδοτεί τους νέους. Μια ισορροπία γενεών, χρημάτων και ανταποδοτικότητας», λέει ο διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, Νίκος Διαμαντής. «Το ΕΣΠΑ έχει γραφειοκρατία, είναι όμως ένας τρόπος να μείνουν εν ζωή πράγματα», επιμένει η πρόεδρος της ΕΜΚΕΘΙ. «Αυτήν τη στιγμή το επάγγελμα του ηθοποιού δεν υπάρχει. Αλλά πώς να περιορίσεις την επιθυμία για δημιουργία;».
Το θέατρο βιώνει μια δύσκολη περίοδο. Το ΕΣΠΑ φαντάζει ως μάννα εξ ουρανού. Και τώρα τι; Αρκεί ένας καλός σύμβουλος ώστε να διεκδικήσουν ένα κομμάτι από την πίτα των κοινοτικών πόρων; Ετσι; Χωρίς προϋποθέσεις, συγκεκριμένη στόχευση, προδιαγραφές και αξιολόγηση από πλευράς του αρμόδιου υπουργείου. Και πόσους θα σώσει πια το νέο ΕΣΠΑ;