Η ηρωίδα που θαυμάζει τους τελευταίους μήνες ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Κωνσταντίνος Ντέλλας, η Ηλέκτρα του Σοφοκλή, ταλαντεύεται άλλοτε προς τη γειτόνισσα της διπλανής πόρτας κι άλλοτε γέρνει προς την Ζαν ντ’ Αρκ. Ισορροπεί μεταξύ του ηρωικού και του ανθρώπινου στοιχείου της. Ο μονόλογός της, «φως άσπρο, κανένας άλλος, πατέρα μου, δεν θρηνεί για σένα, παρά εγώ», τον έκανε να αισθανθεί ότι είναι ταυτόσημος με εκείνον του Αμλετ όταν βλέπει το φάντασμα του πατέρα του. Κι όλους θέλησε να τους κλείσει σε έναν πυρήνα. Το σκηνικό θυμίζει ανασκαφή, ενώ η σκηνή του Θεάτρου Τέχνης τής Φρυνίχου, που φιλοξενεί την ιδέα του (13-16 του μηνός), το στέγαστρό της. «Σαν αυτό που σκεπάζει το Ακρωτήρι της Θήρας».
Τον περασμένο Απρίλιο, ο 38χρονος σκηνοθέτης πήρε όλους τους συντελεστές της παράστασης και τους πήγε εκδρομή στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών. Ηθελε να νιώσουν το βασίλειο του μυθικού Αγαμέμνονα, το πλουσιότερο ανακτορικό κέντρο της Υστερης Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα, να δουν τα κυκλώπεια τείχη, την Πύλη των Λεόντων, να περπατήσουν στην μυκηναϊκή ακρόπολη, να μπουν στον θολωτό τάφο της Κλυταιμνήστρας.
Στο μυαλό του, όπως και στις μακέτες και το σκηνικό που ετοίμασε ο Ανδρέας Σκούρτης, πέντε άνθρωποι σχηματίζουν ένα πλαίσιο, και γύρω γύρω οι νεκροί των Ατρειδών τούς παρακολουθούν ντυμένοι με τα καλά τους. «Ο θεατής νομίζει ότι βλέπει ομόκεντρους κύκλους, σαν να βλέπει το σύμπαν μέσα από μικροσκόπιο», εξηγεί ο σκηνοθέτης. Φτιάχνοντας όμως, όπως σε όλες του τις παραστάσεις έναν πυρήνα, ξέρει ότι κι αυτή, όπως οι προηγούμενες («Ελλην βρυκόλαξ», στο Μουσείο Μπενάκη, «Ματωμένος Γάμος» του Λόρκα το 2011, στις Ράγες, και ο «Ξεπεσμένος Δερβίσης» του Παπαδιαμάντη, στο Βρυσάκι), μπορεί να παιχτεί παντού. «Από μια πλατεία ενός χωριού μέχρι ένα πεζοδρόμιο», όπως λέει.
Στην «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, τον συγκινεί ότι δεν υπάρχει ο θρίαμβος του καλού. Οτι οι νικητές στο τέλος είναι εξαντλημένοι από το ερώτημα «Eπρεπε έτσι;». «Επρεπε». Τα λόγια που ακούγονται από τον Αίγισθο και την Ηλέκτρα, όπως τα διατυπώνει στη μετάφρασή του ο Γιώργος Χειμωνάς. Χαίρεται, λοιπόν, διπλά ο Κ. Ντέλλας, που η Ολια Λαζαρίδου τον παρότρυνε να σκηνοθετήσει την παράσταση και κυρίως να διαβάσει τη συγκεκριμένη μετάφραση. «Οταν διάβασα τη μετάφραση έμεινα άναυδος με τη γειωμένη της ποίηση. Σε συνάρτηση με την άποψη του Σοφοκλή και το συμπέρασμα του δικαίου που μένει κάπως μετέωρο, δεν μένεις ασυγκίνητος με την Ηλέκτρα».
Η αρχή του διαλόγου
Τα μεγέθη των φράσεων σε τρομάζουν σαν τα ακούς στις πρόβες. Ολα σημερινά, ανάμεσα σε όλα και η εικόνα του διχασμού. «Ο διχασμός είναι μέρος της ταυτότητάς μας. Οσο δουλεύουμε την παράσταση, σκέφτομαι ότι τελικά αυτό που δεν καταφέραμε να κατακτήσουμε τόσους αιώνες είναι η βασική αρχή του διαλόγου. Η δομή αυτών των κειμένων βασίζεται στην αρχή του "πρώτα μιλάω και έπειτα ακούω τα επιχειρήματά σου". Ισως είναι καιρός να ακούσουμε τι λέει ο άλλος».
Στην παράστασή του θέλει να βγάλει στην επιφάνεια την ανθρωπιά των ηρώων. «Δεν εξυπηρετεί πια κανέναν η Χρυσόθεμις να είναι ο ρόλος που θα αναδεικνύει τον ηρωισμό τη Ηλέκτρας». Αυτή η Ηλέκτρα, έτσι κι αλλιώς, δεν μοιάζει με εκείνη του Αισχύλου, ούτε όμως και με το στενόκαρδο πλάσμα του Ευριπίδη. Η σοφόκλεια Ηλέκτρα είναι θεατρικά η πιο σωστή. Κι αν η αδερφή της Χρυσόθεμις αντιπροσωπεύει τη φωνή της λογικής και του μέτρου, τον μέσο άνθρωπο, εμάς, στην ερώτηση ποια είναι σήμερα η Ηλέκτρα, δεν είναι εύκολο να απαντήσεις. «Δεν είναι έτοιμη η συνθήκη ώστε να φανεί». Η κραυγή της, ωστόσο, στο κείμενο του
Σοφοκλή, λέει πολλά για την εποχή μας: «Είναι ανάγκη όμως, να γίνεσαι κι εσύ κακός όταν καταγίνεσαι με το κακό».
Αναρωτιέσαι γιατί δίπλα στον τίτλο της παράστασης πρόσθεσε τη φράση «Το τελευταίο αίμα». Είναι, όπως λέει, ο κύκλος που κλείνει, το τέλος της κατάρας των Ατρειδών· όμως, ο σκηνοθέτης περισσότερο νοιάζεται να υπογραμμίσει το τέλος της μητριαρχίας. «Η Κλυταιμνήστρα είναι η τελευταία εκπρόσωπος της μητριαρχίας, είναι το αντι-ηρωικό πρότυπο, ενώ το ηρωικό το εκπροσωπεί η Πηνελόπη. Είναι σαν να εισβάλει σε έναν κύκλο μια ευθεία».
Βλέποντας παραστάσεις του Κωνσταντίνου Ντέλλα, αλλά και ερμηνείες του, διακρίνεις το πάθος που έχει με τη λαογραφία και τους παραδοσιακούς χορούς. Μελέτησε την παράδοση διδάσκοντας στο Λύκειο Ελληνίδων, αλλά και σπουδάζοντας στην Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Αθηνών βυζαντινή μουσική και παραδοσιακό τραγούδι, εκτός από το θέατρο που υπηρετεί με ορμή και αίσθημα. Αναρωτιέσαι ποια στοιχεία θα παντρέψει σε αυτό το ανέβασμα; Το κερκυραϊκό χαρούμενο τραγούδι που λέει η Ηλέκτρα περιγράφοντας το όνειρό της κυλά ευχάριστα. Ομως το μοιρολόι που λένε στην Κάλυμνο για τους ψαράδες που χάθηκαν στον βυθό, όταν δεν βρίσκουν τα ρούχα τους, μοιάζει με γροθιά στο στομάχι σαν το ακούς.
Αγγελάκας, γκάιντα και ροκ
Με τον Γιάννη Αγγελάκα, πάντως, «ταυτίστηκαν απόλυτα». Στην πρώτη μουσική που γράφει για θέατρο παίζει με ηχητικές ατμόσφαιρες, με έναν παλμό που διατρέχει όλη την παράσταση, συνδυάζοντας την γκάιντα με τον ηλεκτρισμό του ροκ. Η πειραγμένη διασκευή του ηπειρώτικου μοιρολογιού «Σήκω, Μαριόλα μ’, απ’ τη γη κι από το μαύρο χώμα» φαίνεται να ήταν καθοριστική. Είναι το κομμάτι με το οποίο ο τραγουδοποιός που αγαπήσαμε τη δεκαετία του ’80 μέσα από το συγκρότημα Τρύπες θα δηλώνει την παρουσία του στην παράσταση. Οχι μόνο υπογράφοντας τη μουσική, αλλά παίζοντας τον ρόλο του Αγαμέμνονα, που ο σκηνοθέτης θέλησε να εντάξει στην παράσταση. «Επειδή στον Σοφοκλή δεν καταλαβαίνεις αν οι θεοί κινούν τους ανθρώπους ή οι άνθρωποι του θεούς, ήθελα να υπάρχει ένας φυσικός διάλογος με τους νεκρούς των Ατρειδών. Σαν φυσικές παρουσίες. Θα τον ακούσουμε στους στίχους που λέει ο Αγαμέμνονας στον Οδυσσέα σαν κατεβαίνει στον Κάτω κόσμο, από την Οδύσσεια (Νέκυια). Να διηγείται πώς σκοτώθηκε από την Κλυταιμνήστρα».
«Ολοι παλεύουμε με την απογοήτευση»
Πώς εισπράττει το θέατρο τις πολιτικές εξελίξεις; Παλεύοντας από το 2007 με δικές του παραγωγές, ο Κ. Ντέλλας έμαθε να είναι ευέλικτος, χωρίς να κάνει έκπτωση στο όνειρό του. Ενιωσε, επίσης, ότι δεν ήταν μόνος. «Κι άλλοι παλεύουν όπως εγώ». Οσο για την κρίση, επηρεάστηκαν, λέει, και οι πιο αναγνωρίσιμοι στο θέατρο. Εμαθαν κι αυτοί να εργάζονται αλλιώς. «Είναι σαν να φεύγουν σωστικά κύματα από το κέντρο του καθενός μας. Κάτι τόσο εξωφρενικά καινούργιο σαν αυτό που ζούμε δεν μου έχει ξανασυμβεί. Η μεγαλύτερη αλλαγή πια είναι ότι όλοι παλεύουμε με την απογοήτευση και την ψυχραιμία μας. Επίσης, δεν σκεφτόμαστε πια για τους επόμενους δύο μήνες, ούτε καν τις δύο ημέρες, αλλά το πώς θα περάσει η μέρα. Ωρα με την ώρα αλλάζουν οι συνθήκες. Μας λένε "θα γίνει αυτό", κι εμείς αλλάζουμε διαρκώς. Παλεύουμε αν η απόφαση που παίρνουμε είναι σωστή, αν έχουμε σωστή κρίση. Νιώθω σαν να μας κάνουν κομπάρσους στη ζωή μας. Σαν να ζούμε μια εξωσωματική εμπειρία, λες και μιλάμε για τις ζωές κάποιων άλλων».
Επικαλείται συχνά τον Σοφοκλή και την ηρωίδα του. «Αυτό που κρατάει την Ηλέκτρα είναι η μνήμη. Εμείς σαν λαός ξεχνάμε εύκολα. Η Ηλέκτρα είναι η φωνή που μας θυμίζει ότι τα έχουμε ξαναπάθει όλα. Είναι καλό να θυμόμαστε. Ειδικά τώρα».